Πράξεις ποίησης και αντίστασης στην πλατεία Τιεν Αν Μεν

Οι ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ, σήµερα θα ταξιδέψουν στη µακρινή Κίνα και στο Πεκίνο, νότια από την Απαγορευµένη Πόλη και στην πλατεία ΤΙΕΝΑΝΜΕΝ που σηµαίνει ‘‘Πύλη της Ουράνιας Ειρήνης’’.

∆εν είναι λίγες οι φορές που η πεζογραφία µπορεί να σε οδηγήσει σε κρύφια  τοπία της ποίησης.  Το µυθιστόρηµα της Αnnie Ernaux (Νόµπελ Λογοτεχνίας 2022) – ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ- µέσα από µια  αφήγηση εκµυστήρευσης κάνει συγχρόνως µια  περιδιάβαση στα σηµαντικά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα από τη δεκαετία του 1940 έως την πρώτη δεκαετία του 21^ου αιώνα. Για το διεθνώς πολιτικά θερµό καλοκαίρι του 1989 έκανε σύντοµη αναφορά και  στην αιµατηρή καταστολή της µεγάλης εξέγερσης στην πλατεία ΤΙΕΝ ΑΝ ΜΕΝ . Αισθάνθηκα δυσάρεστα όταν διαπίστωσα ότι είχα λησµονήσει  αυτό το συγκλονιστικό γεγονός. ∆ικαιολόγησα κάπως τον εαυτό µου επειδή εκείνο το καλοκαίρι βρισκόµουν στο εξωτερικό κι επιστρέφοντας αµέσως διορίστηκα σε νησί της άγονης γραµµής, οπότε οι απαιτήσεις των εναλλασσόµενων συνθηκών προσαρµογής δεν άφησαν τότε περιθώρια επαρκούς ενηµέρωσης.

   Όµως τώρα προσπάθησα να καλύψω το κενό ερευνώντας και µελετώντας. Η µεγάλη µου ευχάριστη έκπληξη είναι  όταν διαπίστωσα ότι και σε αυτή την ιστορική στιγµή ο ρόλος της Ποίησης ήταν  σηµαντικός. Μια Ποίηση  εξεγερµένη, µια Ποίηση φιµωµένη και διωκόµενη αλλά που µε δύναµη δικαίου µπόρεσε να ξαναγεννήσει νέες εξεγέρσεις στον ίδιο τόπο ,στην Πλατεία Τιεν αν µεν, αφού οι τόποι διασώζουν την ιστορική µνήµη εγγράφοντάς την και αναπαράγοντάς την σε κύκλια κίνηση. Η λογοκρισία και οι µεταφραστικές δυσκολίες δεν εµπόδισαν τελικά να ακουστεί η φωνή των άγνωστων ποιητών της πλατείας ΤΙΕΝΑΝΜΕΝ και να διασωθεί έστω και αποσπασµατικά.( Σήµερα υπάρχουν αφιερώµατα στο διαδίκτυο µε πολλές όµως χρονολογικές και ιστορικές ανακρίβειες επειδή συµπλέκουν και συγχέουν τα γεγονότα των δυο εξεγέρσεων του 1976 και 1989 .Χρειάζεται προσεκτική µελέτη και διασταύρωση)

Για την ποιητική παράδοση της Κίνας  ο δικός µας Νίκος Καζαντζάκης στο έργο του ΒΡΑΧΟΚΗΠΟΣ –έργο της πρώιµης περιόδου του- επισηµαίνει : ‘’Οι ποιητές αυτού του προσγειωµένου λαού µπόρεσαν να βρουν µοναδικούς τόνους για να τραγουδήσουν τις τέρψεις της απραξίας και του ονείρου: Ας στήσουµε την καλύβα µας κάτω από τα πεύκα/κι εκεί, µε γυµνό κεφάλι, ας κάνουµε στίχους/µη µεριµνώντας παρά για τις ανατολές και τα ηλιοβασιλέµατα!’’

  Κι ο µεγάλος ποιητής τους Λι Μπάι (701-762 µ.Χ.) µε την αβρότητα µιας ατάραχης νιρβάνα  πλάθει τις εικόνες του:

ΚΟΙΤΩΝΤΑΣ ΤΑ ΟΡΗ

‘’Η ΠΥΛΗ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ’’

Ο ποταµός Τσου διασχίζει την Πύλη του Ουρανού./Το πράσινο νερό φτάνει ως εδώ από την Ανατολή-/µετά, όλα δίνη και στρόβιλος./Σε κάθε όχθη, λόφοι στα γαλάζια θωρούν ο ένας/τον άλλο./Ένα τόσο δα πραγµατάκι,/ένα µοναχικό πραγµατάκι,/ένα µοναχικό πανί έρχεται από τη µεριά του ήλιου.

Όµως η ποιητική φωνή της παλιάς Κίνας που είχε µάθει να σιγά τον πόνο της µε ασκητική και φιλοσοφηµένη πειθαρχία δεν µπόρεσε να τιθασεύσει την κραυγή της νέας Κίνας του 1976 στις 15 Απριλίου. ∆ιακόσιες χιλιάδες διαδηλωτές –κυρίως φοιτητές-γιόρτασαν την ‘’Ηµέρα των νεκρών’’ στην πλατεία ΤΙΕΝ ΑΝ ΜΕΝ τιµώντας τη µνήµη του πρωθυπουργού Τσου Εν Λάι που είχε πεθάνει πρόσφατα. Σύµφωνα µε την κινεζική παράδοση οι συγγενείς αφήνουν µηνύµατα και ποιήµατα στους τάφους των αγαπηµένων τους. Τότε όµως όλοι προτίµησαν να αφήσουν επαναστατικά τετράστιχα διαµαρτυρίας στην µεγαλύτερη πλατεία του κόσµου. Το πύρινο αίσθηµα της απώλειας, η ιερή παράδοση της µνηµόνευσης των νεκρών τους, η µέθη της ποίησης που ανοίγει θύρες ασυνειδήτου µαζί µε το ωκεάνιο καηµό της κοινωνικής αδικίας φούντωσε την λαϊκή αντίσταση.   Είχαν µια µικρή κρυφή πηγή ενέργειας όλοι οι διαδηλωτές της πλατείας ΤΙΕΝ ΑΝ ΜΕΝ. Ήταν η ίδια η Ποίηση γραµµένη σε µικρά ποιήµατα φωλιασµένα στα ρούχα τους , στις τσέπες και στο στέρνο τους.  Εξοργισµένο το πλήθος των άγνωστων ποιητών-διαδηλωτών εξέφρασε έτσι την πολιτική δυσφορία του και άσκησε έντονη κριτική κατά της συζύγου του προέδρου Μάο. Η αστυνοµία κατέστειλε τη διαδήλωση και χιλιάδες µηνύµατα και ποιήµατα καταστράφηκαν. Πολλά διασώθηκαν και εκδόθηκαν σε µπροσούρες που κυκλοφόρησαν παράνοµα. Έµειναν στην ιστορία ως ‘’ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΙΕΝ ΑΝ ΜΕΝ’’. Εκατοντάδες από τους διαδηλωτές –ποιητές συνελήφθηκαν και µεταξύ αυτών και ο µαθητής Ουάνγκ Γιουν Τάο που έγραψε το πιο δηµοφιλές ποίηµα:

Μέσα στη θλίψη µου ακούω τους δαίµονες να στριγκλίζουν./Κλαίω, όταν οι λύκοι και τα τσακάλια γελούν./Με δάκρυα θρηνώ τον ήρωα,/όµως σηκώνω ξανά ψηλά το κεφάλι/και τραβάω το ξίφος µου.

∆εκατρία χρόνια αργότερα στις 4 Ιούνη του 1989 η ιστορία επαναλήφθηκε στην ίδια πλατεία µε χιλιάδες εξεγερµένους φοιτητές-ανάµεσά τους και ο Ουάνγκ Γιουν Τάο που συνελήφθη. Η καταστολή της εξέγερσης πλέον θα περάσει στην Ιστορία ως η Σφαγή στην πλατεία της ΤΙΕΝ ΑΝ ΜΕΝ. Χιλιάδες συλλαµβάνονται και ο αριθµός των νεκρών παραµένει ακόµη άγνωστος. Η ∆ιεθνής Αµνηστία υποστηρίζει ότι και σήµερα παραµένουν φυλακισµένοι διαδηλωτές της ΤΙΕΝ ΑΝ ΜΕΝ. Η εξέγερση του 1989 ξεκίνησε µε τη συγκίνηση της προηγούµενης εξέγερσης που ήταν φορτισµένη από την  παλαιά  ποιητική παράδοση της Ηµέρας των νεκρών που προαναφέρθηκε. Η ποιητική µνήµη καθόρισε και είχε ρόλο βαθύτατα επιδραστικό. Όταν συντελέσθηκε και η Σφαγή της Τιεν Αν Μεν το  1989  ήρθε στο φως νέα ποίηση σχετική µε τα γεγονότα. Παραθέτω απόσπασµα και ποίηµα του Λιού  Σιαοµπό από το βιβλίο του ΧΩΡΙΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΧΩΡΙΣ ΜΙΣΟΣ (Νόµπελ Ειρήνης 2010): ‘’…Παρακαλώ, επιτρέψτε µου να τελειώσω µε µερικές αράδες που έγραψα στις 4 Ιουνίου 1999, στη δέκατη επέτειο της σφαγής, στη διάρκεια της κράτησής µου σε ένα στρατόπεδο αναµόρφωσης µέσω της εργασίας: 

Αδράχνοντας τα κάγκελα της φυλακής/αυτή τη στιγµή/πρέπει να θρηνήσω από θλίψη/γιατί φοβάµαι το επόµενο/τόσο πολύ που δεν έχω δάκρυα να το κλάψω/ όταν θυµάµαι αυτούς, τους αθώους νεκρούς,/πρέπει να χώσω ήρεµα ένα στιλέτο/στα µάτια µου /πρέπει ν’ αγοράσω µε τύφλωση/τη διαύγεια του µυαλού/γιατί εκείνη η τυραννική ανάµνηση/εκφράζεται καλύτερα/µε την άρνηση.’’

Εκτός όµως από την ποίηση των λέξεων υπάρχει και η ποίηση της δράσης  κι αυτή είναι η πιο σπάνια και έχει πάντα πιο ακριβό αντίτιµο. Μιλώ για τον άνθρωπο που στάθηκε τότε τον Ιούνη του 1989 ασάλευτος µπροστά από την επέλαση των τανκς  στην πλατεία Τιεν Αν Μεν .Ο άνθρωπος αυτός δεν κραδαίνει τίποτα , µόνο κρατά µια ελαφριά σακούλα µε τα χρειώδη της ηµέρας που πριν λίγο αγόρασε και τώρα διαδηλώνει άοπλος φορώντας µόνο την ευγενή σιωπή του, την αποφασισµένη ακινησία του. Το τανκ µετακινείται για να τον αποφύγει και ο άνδρας αλλάζει θέση και στέκεται ξανά µπροστά του, προτείνοντάς πάντα το στήθος του. Το επικίνδυνο αυτό βαλς θανάτου επαναλήφθηκε αρκετές φορές µέχρι που κάποιοι τον αποµάκρυναν. Σε πόση απελπισία µπορούν να φέρουν τα πολιτικά συστήµατα έναν άνθρωπο στ αλήθεια; Τόση που να µην έχει άλλη επιλογή , από το να γίνει ήρωας ! ‘’ Ισοπεδώστε µε , µόνο να είµαι ελεύθερος και ο θάνατός µου ας γίνει λίπασµα ‘’. Η φωτογραφία τραβήχτηκε από τον Καναδό φωτογράφο Jeff Widener του Associated Press, µε τηλεφακό από τον 6ο όροφο ενός ξενοδοχείου, περίπου 800 µέτρα µακριά από το σηµείο . Όµως από πού άντλησε τόσο θάρρος ο άντρας αυτός που δεν γνωρίζουµε τι απέγινε; Υπήρχαν κάποια ποιητικά τετράστιχα κρυµµένα στις τσέπες του; Ή από την ίδια την ποιητική παράδοση της Κίνας που υµνεί µε τον ίδιο ήρεµο κελαϊδισµό την οµορφιά του φεγγαρόφωτου και την παγωνιά του θανάτου για την υψηλή ιδέα του χρέους;

Παλεύουµε µε τις λέξεις,  γεµίζουµε τα χαρτιά µας κι  έρχεται µια α-ληθινή πράξη ποίησης-ποίηση  είναι και η υπέρβαση –  να µας δείξει πού ακριβώς είναι η αδιαπραγµάτευτη α-θανασία, ανώνυµη, σιωπηλή  και δίχως ίχνος ναρκισσισµού. Η φωτογραφία του άνδρα αυτού που αγνοούµε το όνοµά του είναι από τις πιο διάσηµες των τελευταίων δεκαετιών. Και καλό θα είναι να τη ‘’διαβάζουµε’’, όταν προσπαθούµε να ερµηνεύσουµε τη δική µας εποχή. Οι πράξεις αντίστασης θα είναι ολοένα λιγότερες και θα περνούν ανενόχλητες οι ερπύστριες των πολιτικών συστηµάτων γιατί πλέον  δυστυχώς κρατάµε στα χέρια µας πολλές και βαριές και άχρηστες σακούλες κι εννοώ βέβαια τον άκρατο καταναλωτισµό και κοµφορµισµό, τα τιµαλφή µας… Οι σηµερινοί φοιτητές στην Κίνα σχεδόν αγνοούν τα γεγονότα του 1989 αφού η διάσωση τέτοιας ιστορικής µνήµης δεν συµφέρει την κρατική εξουσία, η αγορά απελευθερώθηκε , εξασφαλίστηκε η επιλήσµων παραµυθία του σύγχρονου πολίτη-καταναλωτή σε Ανατολή και ∆ύση…

Οι σηµερινές ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ άρχισαν να ‘’κυοφορούνται’’ από την εαρινή ισηµερία , ηµέρα παγκόσµιου εορτασµού της ποίησης , ηµέρα ανόδου της Περσεφόνης από τα ανήλιαγα παλάτια του Πλούτωνα κι ενώ το ερώτηµα του Σολωµού επέστρεφε πολλές φορές βασανιστικά στη µνήµη µου ‘’Μήγαρις έχω άλλο στο νου µου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;’’* και από κοντά και η µεγάλη κουβέντα του Γιώργου Χειµωνά ‘’Ο ποιητής δεν φοβάται τον θάνατο, το λέει. Ο θάνατος είναι φυσικός η ποίηση είναι υπερφυσική.’’

Κλείνοντας έχω την χαρά να παραθέσω  ποίηµα Έλληνα ποιητή, του Γιώργου Λίλλη που τιµά τον άγνωστο άνδρα της φωτογραφίας.:

ΤΗΕ ΤΑΝΚ ΜΑΝ

Λίγο πριν το µεσηµέρι, φορώντας ένα λευκό πουκάµισο/και κρατώντας µια σακούλα παντοπωλείου στα χέρια/στέκεται µπροστά σε µια σειρά από άρµατα µάχης/στην πλατεία Τιεν Αν Μεν της Κίνας/ ‘’υψώνοντας τη γυµνή γροθιά του /µπροστά σε ένα Τανκ’’/όπως έγραψε κάποτε ο Καµύ/το προηγούµενο βράδυ είχε προηγηθεί η εν ψυχρώ/ δολοφονία χιλιάδων διαδηλωτών στην πλατεία/κι εκείνος; ένας σύγχρονος ∆αβίδ ενάντια στον Γολιάθ/κανείς δεν έµαθε το όνοµά του (από την ποιητική συλλογή Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΑΝΚ)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-ΛΙΟΥ ΣΙΑΜΠΟΟ –ΧΩΡΙΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΧΩΡΙΣ ΜΙΣΟΣ-ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ 2016//-ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΛΛΗΣ-Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΑΝΚ-ΠΟΙΗΣΗ –ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΕΝΥΠΝΙΟ 2020//-ΛΙ ΜΠΑΙ -ΠΟΙΗΜΑΤΑ –ΑΠΟ∆ΟΣΗ-ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ –ΣΜΙΛΗ 2023//-ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ –Ο ΒΡΑΧΟΚΗΠΟΣ// ΑΝΝIE ERNAUX –TA ΧΡΟΝΙΑ-ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2023//-Ο ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ –ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ –ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΚΕ∆ΡΟΣ//* από τον ‘’∆ΙΑΛΟΓΟ’’ του ∆ιονυσίου Σολωµού (ατελές και γράφτηκε το 1824-διάλογος ανάµεσα σε ΠΟΙΗΤΗ-ΦΙΛΟ-ΣΟΦΟΛΟΓΙΟΤΑΤΟ)