Μύριαμ Ρεβώ ντ’ Αλλόν,
συγγραφέας, πανεπιστημιακή
καθηγήτρια Πολιτικής Σκέψης στο Παρίσι
Γαλλική έκδοση Bayard Editions 2002
Ελληνική έκδοση Εστία Σειρά Ιδεών 2004
Μετάφραση: Νίκος Ζαρταμόπουλος
ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ “ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ”
Με αίτημα ηθικοποίησής της να αποτελεί κοινούς τόπους στον καθημερινό δημόσιο λόγο των σύγχρονων δημοκρατιών. Ομως, όπως έγραψε η επαναστατική Χάνα Αρεντ, για κάθετι που «εμφανίζεται ως κεκτημένο δυνάμει της εμφάνισής του υπάρχει κάποια μάσκα που μπορεί κάλλιστα όχι όμως και αναγκαία να το αποκρύπτει ή να το παραμορφώνει».
Για να γράψει (σελ. 48-49) η Μυριάμ Ρεβώ Ντ’ Αλλόν και τα εξής σημαντικά: …Η ιδέα που υπαγορεύει την αντικατάσταση των μυστικών της κυριαρχίας (την Arcana Imperi) με μια ηθική επιταγή για αποκάλυψη και διαφάνεια σαν κι αυτή που είχε επιστρατεύσει για παράδειγμα μέσω της ιδέας του “Δημόσιου χώρου” δεν πρέπει να γίνει κατανοητή ως η μόνη απλή και καθαρή απάντηση σε μια εξουσία προορισμένη για το ψεύδος και την απάτη. Γιατί η ιδέα μιας κοινωνίας εντελώς διαφανούς απέναντι στον εαυτό της είναι μάλλον επίφοβη. Πρόκειται για εκείνη την καθαρή φαντασίωση που θα επιθυμούσε να υποτάξει το ανυπότακτο… ωστόσο ο τόπος της παρουσίας εντός του οποίου αναπτύσσεται η πολιτική δεν είναι απαλλαγμένη από τον κίνδυνο της αστάθειας του εύθραυστου και της απροσδιοριστίας του μέλλοντος.
Σ’ αυτή τη φοβερή αστάθεια της καθημερινής ευθραυστότητας και της δεινής απροσδιοριστίας του μέλλοντός μας πώς πρέπει οι Ελληνες πολίτες που βιώνουν μια ευρεία πολιτική αβεβαιότητα ν’ αντιμετωπίσουν κριτικά όλη τη χθεσινή και την τωρινή πολιτική μας πραγματικότητα;
ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΔΙΕΦΘΑΡΜΕΝΟΙ;
Με την προκήρυξη νέων εκλογών θέλουμε να αναφερθούμε στον δεύτερο γύρο των γαλλικών εκλογών του Απρίλη του 2000 για την ανάδειξη προέδρου της Δημοκρατίας, τότε, ένα μικρό επεισόδιο σημάδεψε τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας…
Τότε, η πολιτική βρήκε την ιδανικότερη τρόπον τινά, απεικόνισή της. Στην είσοδο ενός εκλογικού τμήματος σε μια μικρή κοινότητα της επαρχίας Ωντ τοποθετήθηκε ένα pedicuve (σύστημα απολύμανσης που χρησιμοποιείται συνήθως στην είσοδο των δημοσίων κολυμβητηρίων) προς χρήση των εκλογέων. Και ίσως ακόμη της πολιτικής γενικότερα…
Αυτό το περιστατικό έχει οπωσδήποτε, την αξία που έχει και τίποτε περισσότερο. Αν, ωστόσο, το δούμε υπό το πρίσμα των δύσκολων σχέσεων ανάμεσα στην ηθική και την πολιτική, μπορεί ίσως να αποτελέσει, αν μη τι άλλο, μια μαρτυρία σχετικά με την επίγνωση και τη σύγχυση που επικρατούν σε ώρα ψηφοφορίας.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΕΚΕΙΝΟ ΠΟΥ ΜΟΛΥΝΕΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ;
Μπορεί όμως, επίσης να ιδωθεί ως μια παραβολή σε αναζήτηση επιμυθίου. Και να μας επιτρέψει έτσι να διαχωρίσουμε το ουσιώδες από το τυχαίο και να ιεραρχήσουμε τα προβλήματα. Η μεταφορά της απολύμανσης προέρχεται από την παθολογία, παραπέμπει στο άρρωστο σώμα το οποίο ρυπαίνεται (μολύνεται) ερχόμενο σε επαφή με κάτι ακάθαρτο.
Τι είναι, λοιπόν, εκείνο που μολύνει την πολιτική και ως εκ τούτου, απαιτεί από εμάς να υιοθετήσουμε τη λογική και τους μηχανισμούς μιας εκκαθάρισης, αποκάθαρσης και εξυγίανσης. Και είναι άραγε θεμιτό να επικαλούμαστε τη διχοτομία μεταξύ του καθαρού και του ακάθαρτου, του υγιούς και του άρρωστου για να προσεγγίσουμε το ζήτημα της σχέσης μεταξύ της ηθικής και της πολιτικής;
Το ερώτημα πρέπει να ηθικοποιήσουμε την πολιτική ισοδυναμεί με το ερώτημα αν πρέπει να εξαγνίσουμε, να αποκαθάρουμε την πολιτική; Και αν ναι, από τι;
Ποιο είναι εκείνο το κακό που βρίσκεται μέσα της και την κατατρώγει;
ΕΙΝΑΙ ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΚΗ;
Γιατί, αλήθεια, η ριζική τοποθέτηση της πολιτικής υπό κατηγορίαν δεν έχει να κάνει μόνο με τα μέσα που χρησιμοποιεί, αλλά με τους σκοπούς και την αποστολή της. Είναι στη φύση της εξουσίας να είναι κακή, είναι στη φύση της πολιτικής να είναι κακοποιός. Από αυτό συνάγεται ότι η πολιτική είναι βαθιά ανήθικη. Συνιστά την ενσάρκωση ενός κακού που κατακλύζει την ανθρώπινη ύπαρξη, το απόστημα στο οποίο αυτό το κακό συγκεντρώνεται. Και είναι ξεκάθαρο πως όλα ετούτα τα στοιχεία τροφοδοτούν de facto την απαξίωση της πολιτικής, η οποία αποκαλείται πλέον “πολιτικάντικη πολιτική”.
Αυτά τα κρίσιμα -διαχρονικής όμως σημασίας θέματα- προβλήματα της πολύμορφης και πολυεπίπεδης πάντα εξουσιαστικής πολιτικής πραγματικότητας – παρουσιάζει και αναλύει στο αυταπόδεικτα επίκαιρο βιβλίο της η Γαλλίδα καθηγήτρια Μυριάμ Ρεβώ ντ’ Αλλόν με τον χαρακτηριστικό τίτλο:
“ΠΡΕΠΕΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΗΘΙΚΗ;”
(μετάφραση Νίκος Ζαρταμόπουλος, βιβλιοπωλείο της “Εστίας” Αθήνα 2004).
Τότε το βιβλίο αυτό απαντούσε σε μια θριαμβολογούσα “ηθικο-ανήθικη” επικυρίαρχη πολιτική πορεία την οποία επικρίναμε στα “Χ.ν.” παρουσιάζοντας το σημαντικό δοκίμιο (73 σελίδων της συγγραφέως και πανεπιστημιακής καθηγήτριας Μυριάμ Ρεβώ ντ’ Αλλόν. Τώρα περασμένα 13 χρόνια από την πρωτοκυκλοφόρηση του βιβλίου στο Παρίσι το 2002 και 11 χρόνια μετά την έκδοσή του στην Ελλάδα τόσο η γαλλική, η ευρωπαϊκή πολιτική δεν είναι πια θριαμβολογούσα, αλλά θρηνολογούσα, για τα μεγάλα και κρίσιμα αδιέξοδα τόσο στη γηραιά ήπειρό μας ιδιαίτερα στη χώρα μας και τραγικά στον υπερ-κυριαρχούμενο κόσμο μας.
Μέσα στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας θρηνητικής πολιτικής, καταστροφολογικής πραγματικότητας, το βιβλίο της Μυριάμ Ρεβώ ντ’ Αλλόν γίνεται ιδιαίτερα επίκαιρο. Είναι αφιερωμένο στα ζητήματα της πολιτικής και ηθικής σκέψης, όπως τα γνωρίζουμε από τη φιλοσοφική παράδοση, αλλά και όπως τίθενται στον σύγχρονο κόσμο.
ΠΑΝΤΑΧΟΥ ΠΑΡΟΥΣΑ ΔΙΑΦΘΟΡΑ…
Τώρα η πολιτική είναι στη χώρα μας, στην Ευρώπη μας και στον κόσμο μας σε βαρύτατη κρίση τόσο ως λεγόμενη δημοκρατική όσο και ως επιλεγόμενη να γίνεται… αθλιο-κρατική…
Στο βιβλίο της Μυριάμ Ρεβώ ντ’ Αλλόν (σελ. 12-13) αναφέρεται ότι η επικαιρότητα του ερωτήματος θα μπορούσε να μας κάνει να πιστέψουμε ότι κατά βάσιν σχετίζεται με το πρόβλημα της διαφθοράς, την πανταχού παρουσία της οποίας διαπιστώνει το μεγάλο αφιέρωμα της εφημερίδας Le Monde (7-8 Απριλίου 2002) το οποίο τιτλοφορείται “Είναι η Γαλλία μια διεφθαρμένη χώρα;”.
Για να συνεχίσει η καθηγήτρια Ρεβώ Ντ’ Αλλόν να πει: Ηδη το 1992 ο Πιέρ Μπερεγκοβουά διακήρυσσε από το βήμα της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης: Θέλω να σπάσω το απόστημα της διαφθοράς. Ομως, γνωρίζουμε ότι η διαφθορά ως όρος κάθε άλλο παρά ενιαίο νόημα έχει, περιλαμβάνει δε μια σειρά από σημασίες που ξεκινούν από τον προσωπικό πλουτισμό και φτάνουν μέχρι την παράνομη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων ή τη δόλια ανάθεση δημόσιων προμηθειών. Αλλά στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για καινοφανή πρακτική. Από τον Αριστοφάνη μαθαίνουμε ότι οι “έμποροι” που διαδέχτηκαν τον Περικλή στην εξουσία -πέρα από την αναίδειά τους και την περιφρόνηση που επιδείκνυαν προς τις ηθικές αξίες- ήταν και φανατικοί της μάσας…
ΟΙ “ΑΡΕΤΕΣ” ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ
Πάντως οι “αρετές” που δικαιούμαστε να απαιτούμε από τους πολιτικούς δεν είναι οι κοινώς αποδεκτές ηθικές αρχές. Ακόμη κι αν επαναλαμβάνουμε απαιτούμε μια υποδειγματική προσωπική συμπεριφορά. Αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με μια ηθική της ευθύνης, η οποία είναι συνδεδεμένη με το φαίνεσθαι της δημόσιας σφαίρας, που την αποκαλούμε “Μέριμνα για τον κόσμο”.
Στην πολιτική, κατά τη Μυριάμ Ρεβώ Ντ’ Αλλόν (σελ. 18-20) ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωποι όχι μόνο με το ερώτημα περί της ορθότητας της πολιτικής δράσης, αλλά και με το ερώτημα περί της ηθικής νομιμότητάς της.
Η πρόταση “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα” δεν αποτελεί απάντηση. Εάν ήταν έτσι, η πολιτική δεν θα ήταν τίποτα άλλο από μια πραγματιστική θεώρηση που ρυθμίζεται από την αποτελεσματικότητα. Είναι όμως μια πρακτική, μια πράξη ελευθερίας, η οποία υπό αυτή την ιδιότητά της δεν μπορεί να αποκενωθεί από την ηθική της ουσία. Ο λόγος ύπαρξης της πολιτικής είναι η ελευθερία και η αυθεντική ηθική της πολιτικής ίσως να συνίσταται ν’ αγαπά κανείς την ελευθερία περισσότερο από τον εαυτό του.
ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΣ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΔΥΝΗ
Για να τονίσει ιδιαίτερα, περαιτέρω και τα εξής η συγγραφέας: Πολύ θα θέλαμε να πιστέψουμε ότι είναι ακόμη δυνατόν να τίθεται ένα τέτοιο αίτημα μέσα σ’ έναν κόσμο που μοιάζει να μαστίζεται από μια άνευ προηγουμένου κρίση του πολιτικού συστήματος. Διότι εδώ η δυσκολία δεν έχει να κάνει μόνο με την ασυμφωνία ως προς τους σκοπούς, ούτε πάλι με το χάσμα ανάμεσα στις ανικανοποίητες προσδοκίες και επιδιώξεις.
Αλλά και τις πολιτικές απαντήσεις που κρίνονται ανεπαρκείς. Εναντι της πολυπλοκότητας του πραγματικού και της ρευστότητας ή της εξαφάνισης των συλλογικών ηθικών ορόσημων επικρατεί μια θεαματική αναταραχή και μια μαζική απώλεια προσανατολισμού…
Η ντροπιαστική οδύνη όσων έμειναν στα αζήτητα της νεωτερικότητας καταλαμβάνει σήμερα το προσκήνιο.
ΟΙ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΜΕΝΟΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΘΥΜΑΤΑ
Κυρίως νέοι, αλλά και ηλικιωμένοι, ριγμένοι στην ανασφάλεια της περιστασιακής απασχόλησης, “ξεχασμένοι” από την οικονομική ανάπτυξη, καταδικασμένοι να παίζουν τον ρόλο του θύματος και κατά συνέπεια στερημένου από την αίσθηση της ευθύνης του πολίτη, φτάνουν να κρυσταλλώνουν την απελπιστική κατάσταση της ύπαρξης, την πραγματική ή εκείνη που φαντασιώνουν σε μια διαμαρτυρία την οποία αξιοποιεί και ο λαϊκισμός.
Με το ήθος της πολιτικής να εδράζεται στην πραγματικότητα, στην αναμέτρηση με αυτή. Για να βρίσκεται στον αντίποδα μιας λαϊκιστικής απλουστευτικής πολιτικής.
ΜΕ ΠΕΡΙΠΛΟΚΕΣ Η ΤΡΑΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΡΑΞΗΣ
Το δοκίμιο της Μύριαμ Ρεβώ ντ’ Αλλόν “Πρέπει η πολιτική να γίνει ηθική” προσφέρει πολλές γόνιμες σκέψεις, αναλύσεις και κρίσεις για το σημερινό – ιδιαίτερα κρίσιμο οικονομικό, πολιτικό και ψυχοπνευματικό αδιέξοδο του καιρού μας, το βιβλίο αναπτύσσεται σε πέντε μέρη, τα κάτωθι:
Ι) Δημόσια ηθικότητα, ΙΙ) Μια πολυκύμαντη ιστορία, ΙΙΙ) Η κανονιστική διάσταση της πολιτικής: Η Αλήθεια του φαίνεσθαι, ΙV) Η ηθική της πεποίθησης, ηθική της ευθύνης: η τραγικότητά της, (V) Πράξη και περιπλοκές.
Στο σημαντικό αυτό δοκίμιό της η Μυριάμ μας καλεί να σκεφτούμε και να επανεκτιμήσουμε τις πολιτικές αρετές μιας ψυχρής ηθικής της ευθύνης!
Θα συνεχίσουμε με ένα ακόμα άρθρο!
