Πρώιμες διερευνήσεις και προβληματισμοί

Ο Παρμενίδης κατέγραψε σε ομηρικό εξάμετρο τούς σχεδόν αξιωματικούς (κι γιαυτό διεκδικούντες «καθολική» ισχύ) στοχασμούς του που άλλοτε οντολογούν κι άλλοτε φυσιολογούν. Ο,τι μας διασώθηκε από εκείνο το ποίημα του είναι κατάστικτο με γνωσιοθεωρητικά επιτεύγματα, κανοναρχούντα τη μετέπειτα σκέψη μέχρι και τις μέρες μας.
Η κουβέντα που κάνει στο παρμενίδειο ποίημα η θεά με τον κούρο (νέο άντρα) αποτελεί από γνωσεολογικής απόψεως την περιγραφή του Ελεάτη για το Είναι, δηλαδή για την πραγματικότητα, και τον τρόπο κατάκτησής της απ’ τον άνθρωπο. Μες στους αποσπασματικούς στίχους υπάρχει μια βασικότατη θέση του Παρμενίδη για την τοποθέτηση του ανθρώπου απέναντι στο Είναι: οὐ γὰρ μηποτε τοῦτο δαμῆι εἶναι μὴ ἐόντα∙/ἀλλὰ σὺ τῆσδ’ ἀφ’ ὁδοῦ διζήσιος εἶργε νοήμα (Diels, 7).
Η ανθρώπινη σκέψη εύκολα κατρακυλάει στα επαμφοτερίζοντα, δηλαδή της αρέσει να εκδηλώνεται μέσ’ από αντιφατικές κι αλληλοαναιρούμενες ρήσεις για την πραγματικότητα (Είναι). Για τον Παρμενίδη, όμως, τον απόλυτο ως προς την τοποθέτησή του απέναντι σ’ αυτό το Είναι (ο Κόσμος είναι τετελεσμένος και πάγιος εσαεί, το Είναι δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα κι ο εαυτός του και το μη Είναι), ο άνθρωπος πρέπει ν’ απέχει απ’ αυτόν τον επαμφοτερίζοντα τρόπο αναζήτησης [το διζήσιος στο αρχαίο κείμενο δεν σημαίνει μόνον έρευνα (όπως το μεταφράζουν Γερμανοί, Αμερικανοί κι Άγγλοι φιλόλογοι) αλλά και διπλοσημασία, διπλός τρόπος (σύμφωνα με μια άλλη ερμηνεία)]. Αφού, λοιπόν, ο Ελεάτης στοχαστής νοεί απόλυτα το Είναι, εγείρει κι αξιώσεις ενός απόλυτου τρόπου πρόσληψης αυτού του Είναι απ’ τον κάθε νου!
Αυτή η εξεζητημένη ερμηνεία του παρμενίδειου στίχου, όταν μεταφράζουμε το δίζησις ως διπλοσημασία, προκύπτει κι από άλλο σημείο του ποιήματος: [ ] ἣν δὴ βροτοὶ εἰδότες οὐδέν πλάττονται, δίκρανοι· [ ] (Diels, 6). Κατά την άποψή μου ο Παρμενίδης ζητάει απ’ τον άνθρωπο ν’ αποφεύγει τις διπλές σκέψεις ή διπλές γνώμες για την πραγματικότητα και να μην αφήνει τον νου του να ξεπέφτει στην αμφιλογία (χαρακτηριστικό αυτό της μη αυθεντικής ύπαρξης, όπως το θέτει ο Heidegger). Κατ’ επέκταση, η θέση του καθενός σε μια δεδομένη χρονική στιγμή πρέπει να είναι απόλυτη, γιατί αλλιώς αφήνει χώρο στο ελαστικό ήθος και στη σχετικοκρατία που με τη σειρά τους αφήνουν περιθώρια ερμηνείας αυτής της θέσης κατά το δοκούν ή κατά το συμφέρον, καλύπτοντας έτσι τον όποιο συμβιβασμό ή τις τυχόν δόλιες και πονηρές προθέσεις του φέροντος τη θέση.
Απώτερα, αφού το Είναι σύμφωνα με τον Παρμενίδη χαρακτηρίζεται από ομοιογένεια κι ισορροπημένη φύση, δίχως προσμείξεις και ατέλειες, όπως μια σφαίρα – έτσι καταλαβαίνω τους στίχους: [ ] τετελεσμένον ἐστί πάντοθεν, εὐκύκλου σφαίρης ἐναλίγκιον ὄγκῳ, μεσσόθεν ἰσοπαλὲς πάντῃ· τὸ γὰρ οὔτε τι μεῖζον οὔτε τι βαιότερον πελέναι χρεόν ἐστι τῇ ἢ τῇ. (Diels, 8) – η πραγματικότητα, δηλαδή η αλήθεια, πρέπει να λέγεται ατόφια κι ολάκερη δίχως σκόντο, δίχως προσπάθεια συμβιβασμού τυχόν αντίθετων γνωμών και σημασιών, ειδάλλως αποτελεί φυγή απ’ τα πράγματα η τάση να τα παρασταίνουμε διαιρεμένα.
Να τα προσέχουν, λοιπόν, αυτά ιδίως όσοι, ανακατεμένοι στην πολλή συνάφεια του κόσμου και στις πολλές κινήσεις κι ομιλίες τους, αρέσκονται στα δίπορτα και στα διφορούμενα ή όσοι διαχειρίζονται τις τύχες ολόκληρων λαών!