Ορισμος και Επιπολασμος σακχαρωδη διαβητη
Ο επιπολασμός (δηλ. η συχνότητα εμφάνισης) του σακχαρώδη διαβήτη είναι ήδη υψηλός (347 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν διαβήτη παγκοσμίως) και αναμένεται να αυξηθεί ακόμα πιο δραματικά μέσα στα επόμενα χρόνια παγκοσμίως.
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μία μεταβολική ασθένεια, σχετίζεται με τη διαταραχή του μεταβολισμού της γλυκόζης και χαρακτηρίζεται από αύξηση της συγκέντρωσης της γλυκόζης στο αίμα. Στην περίπτωση του διαβήτη τύπου II, η αυξημένη συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα, οφείλεται σε μειωμένη έκκριση ινσουλίνης και μειωμένη ινσουλινοευαισθησία (δηλ. ικανότητα της ινσουλίνης να αξιοποιήσει σωστά τη γλυκόζη). Με απλά λόγια, όταν το άτομο πάσχει από διαβήτη τύπου II, το σώμα του δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά την ινσουλίνη που παράγει οπότε η γλυκόζη παραμένει στο αίμα αντί να μεταφερθεί στα κύτταρα του σώματος και να αξιοποιηθεί ως ενέργεια, με αποτέλεσμα να υπάρχουν υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα.
Παραγοντες κινδυνου της νοσου
Τα αίτια της ασθένειας του διαβήτη τύπου II μπορεί να είναι η γενετική προδιάθεση, το αυξημένο σωματικό βάρος και η παχυσαρκία, η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, η υπέρταση καθώς και άλλες συνιστώσες που συναποτελούν τους παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση της νόσου. Επομένως ο διαβήτης τύπου II οφείλεται σε γενετικούς (μη μεταβλητούς) και περιβαλλοντικούς (μεταβλητούς) παράγοντες. Οι περιβαλλοντικοί είναι παράγοντες τροποποιήσιμοι και σε κάποιες περιπτώσεις μπορούμε να επιδράσουμε πάνω σε αυτούς με τη συμπεριφορά μας και να τους βελτιώσουμε, όπως συμβαίνει με την έλλειψη σωματικής δραστηριότητας και την παχυσαρκία. Εάν δηλαδή αυξήσουμε το επίπεδο της σωματικής μας δραστηριότητας ή αν μειώσουμε το παραπανίσιο σωματικό βάρος μπορούμε ως ένα βαθμό να μειώσουμε τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου.
Η φυσικη δραστηριοτητα ως μεσο προληψης του διαβητη τυπου II
Ο διαβήτης τύπου II είναι μία χρόνια νόσος που συνδέεται με την πρόωρη θνησιμότητα, και ως εκ τούτου η πρόληψη θεωρείται ύψιστης σημασίας στοιχείο. Μελέτες έχουν δείξει ότι η τακτική σωματική δραστηριότητα μπορεί να δράσει προληπτικά και να μειώσει την πιθανότητα εμφάνισης του διαβήτη τύπου II. Εχει φανεί επίσης ότι τα άτομα που εμπλέκονται σε τακτική σωματική δραστηριότητα έχουν περίπου 30% μειωμένο κίνδυνο για διαβήτη τύπου II σε σχέση με τα άτομα που ακολουθούν τον υποκινητικό τρόπο ζωής. Φαίνεται άρα ότι υπάρχει μία αντίστροφη συσχέτιση μεταξύ της σωματικής δραστηριότητας και του διαβήτη τύπου II. Προκειμένου για την πρόληψη ή την καθυστέρηση της εμφάνισης του διαβήτη τύπου II, συγκεκριμένα συστήνεται να κάνουμε τουλάχιστον 30 λεπτά μέτριας έντασης αερόβια φυσική δραστηριότητα για τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας. Η σωματική δραστηριότητα θα πρέπει επίσης να είναι κατανεμημένη με τρόπο ώστε να μην απέχει το άτομο περισσότερες από δύο συνεχόμενες ημέρες από την φυσική δραστηριότητα.
Οι θεραπευτικΕς ιδιΟτητες της Ασκησης στον διαβΗτη τΥπου II
Στον διαβήτη τύπου II, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής θεωρούνται καθοριστικής σημασίας για τη θεραπεία σε συνδυασμό με την πρόσληψη των συνταγογραφούμενων φαρμάκων. Η Καναδική Διαβητολογική Εταιρεία “Canadian Diabetes Association” συστήνει 150 λεπτά αερόβιας άσκησης την εβδομάδα δηλαδή περίπου 30 λεπτά την ημέρα για 5 φορές την εβδομάδα και 3 συνεδρίες άσκησης με αντίσταση την εβδομάδα. Οι θεραπευτικές ιδιότητες της άσκησης στον διαβήτη τύπου II έγκεινται στην μείωση του σωματικού λίπους, τη μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου, την αύξηση της ινσουλινοευαισθησίας και τη ρύθμιση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα. Ο ουσιαστικότερος ρόλος της άσκησης στον διαβήτη είναι ότι ρυθμίζει τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα κι αυτό το επιτυγχάνει μέσω των εξής μηχανισμών:
1. Η άσκηση δρώντας σαν την ινσουλίνη αυξάνει το ρυθμό μεταφοράς της γλυκόζης στους μυς κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά την άσκηση.
2. Η άσκηση συμβάλει στη βελτίωση της ευαισθησίας της ινσουλίνης (της ινσουλινοευαισθησίας), επομένως παρέχει τη δυνατότητα στα κύτταρα να αξιοποιήσουν τη γλυκόζη αντί αυτή να παραμένει στο αίμα. Ερευνες έχουν δείξει ότι η επίδραση της αερόβιας άσκησης στην ευαισθησία της ινσουλίνης μπορεί να διαρκέσει από 24 έως και 72 ώρες.
Συνταγογραφηση της ασκησης για ασθενεις με διαβητη τυπου II
Χαρακτηριστικά (είδος, ένταση, διάρκεια, συχνότητα) της άσκησης για ασθενείς με διαβήτη τύπου II
Το σημαντικότερο στοιχείο όσον αφορά τη Φυσική Δραστηριότητα των ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη είναι ότι θα πρέπει να καθιερώσουν την τακτική μέτριας έντασης άσκηση στα πλαίσια ενός δραστήριου τρόπου ζωής. Οι φυσικές δραστηριότητες στο πλαίσιο του δραστήριου τρόπου ζωής μπορεί να περιλαμβάνουν δραστηριότητες μετακίνησης (περπάτημα, ποδήλατο), δραστηριότητες τρόπου ζωής (νοικοκυριό, κηπουρική), δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου (1. οργανωμένη άσκηση υπό την επίβλεψη του προπονητή π.χ. σπορ, γυμναστήριο ή 2. φυσική δραστηριότητα χωρίς προπονητή π.χ. ρακέτες, χορός, πεζοπορία) και επαγγελματικές δραστηριότητες (επαγγέλματα που απαιτούν εργασία των μυών).
Σε περίπτωση που οι ενδιαφερόμενοι έχουν τη δυνατότητα να εντάξουν ένα πιο δομημένο και ολοκληρωμένο πρόγραμμα άσκησης στον τρόπο ζωής τους, τότε συστήνεται σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα οι ασθενείς με διαβήτη τύπου II, να ενσωματώνουν στο πρόγραμμα άσκησης τους αερόβια άσκηση (για την ενίσχυση του αναπνευστικού και καρδιαγγειακού τους συστήματος), αναερόβια άσκηση (για την ενίσχυση του μυοσκελετικού συστήματος) και άσκηση ευλυγισίας (προκειμένου να μειώσουν τις πιθανότητες τραυματισμών κατά τη διάρκεια της αερόβιας και της άσκησης με αντίσταση και να αυξήσουν την ελαστικότητα των μυών τους).
Οσον αφορά την ένταση, η αερόβια άσκηση θα πρέπει να γίνεται κατά προτίμηση σε μέτρια ένταση (στο 50-70% της Μέγιστης Καρδιακής Συχνότητας “ΜΚΣ”) χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι ασθενείς δεν μπορούν να ασκηθούν σε υψηλότερες εντάσεις, ενώ η άσκηση με αντίσταση στο 40-60% της μίας Μέγιστης Επανάληψης. Η συχνότητα θα πρέπει να είναι 3 – 5 φορές την εβδομάδα για την αερόβια άσκηση και 2-3 για την άσκηση με αντίσταση και την άσκηση ευλυγισίας, ενώ η διάρκεια τουλάχιστον 30 λεπτά για την αερόβια άσκηση (συνεχόμενα η χωρισμένα σε περιόδους των 10 λεπτών) και 10 λεπτά για την άσκηση ευλυγισίας. Η άσκηση με αντίσταση μπορεί να περιλαμβάνει 2 – 3 σετ των 8 – 20 επαναλήψεων και διάλειμμα <30 δευτερολέπτων ανά άσκηση. Θα πρέπει να γυμνάζονται τουλάχιστον οι μεγάλες μυϊκές ομάδες. Καλό θα είναι οι ασθενείς να ξεκινήσουν το πρόγραμμά τους με 1 σετ των 10-15 επαναλήψεων, στην πορεία της γύμνασής τους να αυξήσουν τη διάρκεια του προγράμματος με 2 σετ των 10 – 15 επαναλήψεων και σε βάθος χρόνου να αυξήσουν την ένταση του προγράμματος με 3 σετ των 8 επαναλήψεων με υψηλότερης αντίστασης αλτήρες ή μηχανήματα. Τέλος ως προς το είδος της άσκησης, η αερόβια άσκηση μπορεί να περιλαμβάνει γρήγορο περπάτημα, ποδηλασία, κολύμβηση, χαλαρό τρέξιμο, χορό και οποιοδήποτε είδος άσκησης αυξάνει την καρδιακή μας συχνότητα και το ρυθμό αναπνοής. Η άσκηση με αντίσταση (αναερόβια άσκηση) μπορεί να περιλαμβάνει ασκήσεις που ενισχύουν τη μυϊκή δύναμη όπως ασκήσεις που γίνονται με αλτήρες, λάστιχα, μηχανήματα ή και το βάρος του σώματός μας, ενώ η άσκηση ευλυγισίας μπορεί να αποτελείται από στατικές διατάσεις, δυναμικές διατάσεις, yoga, pilates κ.ά.).
Ο διαβήτης τύπου II είναι μία ασθένεια που σε κάποιο βαθμό μπορεί να προληφθεί. Συνεπώς η ανάπτυξη προγραμμάτων προς την κατεύθυνση της πρωτογενούς πρόληψης κρίνεται σημαντική για τους φορείς χάραξης πολιτικής, όμως πέραν αυτού -επειδή στην Ελλάδα τέτοια καινοτόμα και εξειδικευμένα προγράμματα δεν εφαρμόζονται- οι άνθρωποι μπορούν σε ατομικό επίπεδο να βελτιώσουν κάποιες συμπεριφορές που αφορούν στην υγεία.
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΝΙΟΥΔΑΚΗ*
*καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής, Κάτοχος Master (MSc) στην «Άσκηση και Ποιότητα Ζωής» με ειδίκευση στα Προγράμματα Αγωγής Υγείας
E-mail: kate.maniou@yahoo.gr
