Περισσότερο από μισό αιώνα πριν, πεζοπορώντας, μιας και τότε δεν υπήρχε δρόμος από Μελιδόνι Αποκορώνου ως την ορεινή κτηνοτροφική περιοχή Χώσες, σε υψομ. 1.000 μ., είχα τη χαρά να ακούσω κάποιες όμορφες ιστορίες από τους βοσκούς.
Μέσα σε αυτές ήταν και το γεγονός ότι προπολεμικά ίσως και μεταπολεμικά, η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας Ακρωτηρίου με διήμερη ίσως και περισσότερο, πεζοπορία βοσκών και αιγοπροβάτων, τα έφερναν εδώ στην περιοχή την θερινή περίοδο. Στον από χρόνια υπάρχοντα ορεινό καλό δρόμο οκτώ χλμ. από Μελιδόνι – Χώσες, και δεξιά, συναντούμε την κτηνοτροφική εγκατάσταση της οικογένειας του Ανδρέα Πλατσιδάκη. Πεζοπορώντας από εκεί σε ανηφορικό μονοπάτι για είκοσι λεπτά, φθάνουμε στην τοποθεσία Βιτσιλέ, απ’ όπου η θέα προς Αποκόρωνα και πέρα από αυτόν, είναι μοναδική. Εδώ υπάρχουν δυο συγκροτήματα Κούμων – Μιτάτων. Ο Πάνω Κούμος Βιτσιλέ και ο Κάτω. Ο Πάνω, αποτελεί ένα μεγαλιθικό μοναδικό κτίσμα, όχι από σχιστόπλακες αλλά από πέτρες που στο χαμηλότερο επίπεδο είναι ογκόλιθοι εκατοντάδων ίσως κιλών. Μου ανέφεραν τότε, ηλικιωμένοι βοσκοί, ότι το πρώτο κτίσμα άρχισε το 1903 από τον Πλατσιδοδημήτρη, όπως άλλωστε μαρτυρεί και χάραγμα, και μετά χτιζόταν για μερικά χρόνια από τον Ανδρέα Βαγιωνή και βοσκούς άλλους. Εκεί, μέχρι και το 1986 τυροκομούσε ο Ανδρέας Πλατσιδάκης, μέχρι που απόκτησε το αναφερθέν στον δρόμο.
Ο Κούμος, είναι από τους τρεις στα Λευκά Όρη που έχει δεύτερο όροφο (πατάρι) και ο τόπος αυτός στα 1.000 μέτρα υψόμετρο είναι χαρά Θεού κατάφυτος από κυπαρίσσια, ασφένταμους, αγκάραθους και κάθε λογής θάμνους, ενώ τον Οκτώβριο ανοίγουν τα θαυμάσια φθινοπωρινά κυκλάμινα.
Ασφαλώς επιλέχτηκε αυτός ο τόπος γιατί πιο ψηλά, στα Τρία Κορφάλια, υπάρχει πηγή νερού. Στον Κάτω Βιτσιλέ υπάρχει χάραγμα «Ε. Πλανά, 1933 Χορδάκι Ακρωτηρίου», που ίσως ήταν από τους βοσκούς της Αγίας Τριάδας.
Στο Ακρωτήρι, ένας αγροτικός δρόμος, περίπου 1 χλμ., οδηγεί από την Μονή Αγίας Τριάδας στα ψηλότερα και με πανοραμική θέα σημεία της περιοχής όπου, μετά τη νεόκτιστη θαυμαστή εκκλησία του Αγίου Θωμά, συναντάμε κτίσμα του 1909, κατά εντοιχισμένη πλάκα, που δεν εξακρίβωσα παλαιότερα, επί μακαριστού Αθανασίου, αν χρησίμευε για μέρος της εκεί κτηνοτροφικής εγκατάστασης που σήμερα πραγματοποιείται σε υπόστεγα. Με πηγάδι πετρόκτιστο και μέσα θαυμαστό ανηφορά ίσως θα ήταν καλό να μη καταρρεύσει.
