Μέρος Α
Γενικά
Σε μια ευημερούσα οικονομία, οι επιχειρήσεις που έχουν αποτελεσματική διοίκηση, συνήθως έχουν υγιή χρηματοοικονομική διάρθρωση, αποτελεσματικότητα και αυξάνουν συνεχώς τις επενδύσεις.
Η αύξηση των επενδύσεων συνδυάζει ολοένα και περισσότερους παραγωγικούς πόρους, όπως μηχανολογικός εξοπλισμός και πρώτες ύλες με την εργασία. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνονται επίπεδα πλήρους ή σχεδόν πλήρους απασχόλησης αλλά και υψηλά επίπεδα αξιοποίησης όλων των παραγωγικών συντελεστών.
Η οικονομία όμως μιας χώρας δεν εξελίσσεται με σταθερούς αυξητικούς ρυθμούς κάθε έτος. Πολύ περισσότερο δε ο τζίρος των επιχειρήσεων δεν εξελίσσεται με σταθερό ρυθμό. Τόσο η οικονομία μιας χώρας όσο και οι επί μέρους επιχειρήσεις, εξελίσσονται μέσα από διακυμάνσεις (αυξομειώσεις) ή μέσω των γνωστών οικονομικών κύκλων.
Οι διακυμάνσεις της οικονομίας οφείλονται στη μεταβολή του επίπεδου της ζήτησης. Όταν η συνολική ζήτηση της χώρας παραμένει σταθερή ή αυξάνεται όλα πάνε καλά για τις επιχειρήσεις, εφόσον βέβαια διαθέτουν αποτελεσματική διοίκηση. Οι διακυμάνσεις θα εμφανιστούν όταν μειωθεί η συνολική ζήτηση για κάποιο λόγο.
Για παράδειγμα μια εξαγωγική πετρελαιοπαραγωγός χώρα θα αντιμετωπίσει διακυμάνσεις στην οικονομία λόγω της πρόσφατης μείωσης της τιμής του πετρελαίου από 130$ σε κάτω από 50 $ το βαρέλι, οπότε θα μειωθεί και ανάλογα το επίπεδο ζήτησης καθόσον θα εισπράττει λιγότερα χρήματα. Κάτι παρόμοιο συνέβη και στη χώρα μας. Το δημόσιο τη δεκαετία 2000-2009 δανειζόταν περίπου 20 δις ευρώ κατά μέσο όρο ετησίως. Όταν, μετά το 2009 κανείς πλέον δεν μπορούσε να δανείζει τη χώρα, εμφανίστηκε μια τεράστια αρνητική μεταβολή της οικονομίας καθόσον σημειώθηκε μια απροσδόκητη μείωση της συνολικής ζήτησης τουλάχιστον κατά 20 δις κατά έτος. Τα δάνεια κυρίως κάλυπταν τις δαπάνες του κράτους, οι οποίες είχαν αυξηθεί το διάστημα 2001-2009 κατά 135% ενώ τα έσοδα μόνο κατά 40%. Το αποτέλεσμα είναι μια ελάττωση στη ζήτηση αγαθών, υπηρεσιών, εργασίας και άλλων συντελεστών παραγωγής σε όλη την οικονομία, άρα υπήρξε ύφεση και αρχή της κρίσης.
Παράδειγμα
Μία αποτελεσματική επιχείρηση θα πρέπει να έχει πάντα ένα σχέδιο προσαρμογής για την αντιμετώπιση της ύφεσης, η οποία αργά ή γρήγορα θα εμφανιστεί. Τι θα μπορούσαν να κάνουν όμως οι ελληνικές επιχειρήσεις για να αποφύγουν την τόσο βαθειά ύφεση που οδήγησαν την ανεργία στο 29%; Ας πάρουμε το παρακάτω ενδεικτικό παράδειγμα για να γίνει περισσότερο κατανοητό τι συμβαίνει σε περίοδο απροσδόκητης μείωσης της ζήτησης.
Έστω μια βιοτεχνία έχει οργανώσει τους συντελεστές παραγωγής της (κεφάλαια, μηχανήματα, εργαζόμενοι κλπ) για να παράγει 1.000 μονάδες ενός προϊόντος. Το επιμέρους κόστος παραγωγής συν το κέρδος της εμφανίζονται στην στήλη Β του παρακάτω πίνακα δίνοντας τιμή πώλησης 100€ ανά τεμάχιο. Έστω ότι η επιχείρηση αντιμετωπίζει μια απροσδόκητη μείωση του τζίρου της κατά 20% λόγω του ότι η χώρα δεν μπορεί πλέον να δανειστεί τα παραπάνω 20 δις με αποτέλεσμα να μειωθεί η συνολική ζήτηση στην οικονομία. Όπως δείχνει στήλη Γ θα πωλήσει 20% λιγότερα τεμάχια στην ίδια τιμή και θα δημιουργήσει 8.000€ ζημιές και θα οδηγηθεί σύντομα στη χρεοκοπία. Για να την αποφύγει , το πιθανότερο είναι να προχωρήσει σε απολύσεις του 20% του προσωπικού της, διότι δεν χρειάζεται το ίδιο προσωπικό για να παράγει 20% λιγότερα τεμάχια. Με τον τρόπο αυτό αυξάνεται η ανεργία καθόσον και άλλες επιχειρήσεις θα ακολουθήσουν τη μείωση προσωπικού για να αποφύγουν τη χρεοκοπία. Έτσι η μείωση του αριθμού των εργαζομένων θα ελαττώσει περαιτέρω τα επίπεδα της ζήτησης, ας πούμε ακόμα 20%.
Τα προϊόντα που θα πρέπει να παράγει η βιοτεχνία θα μειωθούν ακόμα 20% οπότε η επιχείρηση σύμφωνα με την στήλη Δ θα πουλά μόνο 600 τεμάχια και θα αυξήσει τις ζημιές σε 14.000€. Εάν η επιχείρηση έχει αποθεματικά κεφάλαια ίσως να επιβιώσει για μερικά χρόνια. Εάν δεν έχει, επέρχεται και η οριστική της χρεοκοπία, η οποία συνήθως έχει ως αποτέλεσμα, να υποστούν τη ζημία όλοι οι εργαζόμενοι της επιχείρησης με την μη πληρωμή δεδουλευμένων μισθών και απώλεια των θέσεων εργασίες.
Προσαρμογή
Το πως θα μπορούσε να αποφευχθεί το βάθος της ύφεσης, η μεγάλη χρονική της διάρκεια και να μην αυξηθεί η ανεργία, εμφανίζεται στη στήλη Ε. Εάν η βιοτεχνία είχε ένα οργανωμένο σχέδιο άμεσης αντιμετώπισης της απροσδόκητης μείωσης της ζήτησης θα έπρεπε άμεσα, να προσαρμόσει το κόστος λειτουργίας της ώστε να μπορέσει να μειώσει την τιμή πώλησης κατά 20% δηλαδή 80€ το τεμάχιο. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο καταναλωτής παρόλο τη μείωση του εισοδήματος του κατά 20% λόγω της ύφεσης, θα μπορεί να αγοράσει τα ίδια τεμάχια που αγόραζε και πριν την ύφεση λόγω της χαμηλότερης τιμής κατά 20%. Για τη βιοτεχνία αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα συνεχίσει να λειτουργεί σε πλήρη παραγωγική ικανότητα, οπότε χρειάζεται όλους τους εργαζόμενους για να παράγει τις ίδιες ποσότητες και δεν θα προχωρήσει σε απολύσεις. Αυτό θα επέτρεπε στη βιοτεχνία να συνέχιζε τη λειτουργία της χωρίς ζημιές, αλλά με ένα μικρότερο κέρδος και χωρίς να κάνει απολύσεις οι οποίες θα μείωναν περαιτέρω τη συνολική ζήτηση στην οικονομία και θα δημιουργούσαν το επόμενο κύμα μείωσης της ζήτησης.
Η μείωση της τιμής του προϊόντος κατά 20% προϋποθέτει ότι θα είναι εφικτή η μείωση του κόστους παραγωγής με την επαναδιαπραγμάτευση των τιμών αγοράς πρώτων υλών κλπ. Επί πλέον προϋποθέτει ότι θα είναι εφικτή μία συμφωνία μεταξύ των εργαζομένων και της επιχείρησης για την προσωρινή μείωση των μισθών κατά 20% για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που θα διαρκέσει η ύφεση.
Εάν όλες οι επιχειρήσεις μπορούσαν να μειώσουν άμεσα τις τιμές πώλησης των προϊόντων τους, θα μπορούσαν οι καταναλωτές να αγοράζουν (και οι επιχειρήσεις να παράγουν) τις ίδιες ποσότητες όπως και πριν την ύφεση οπότε δεν θα υπήρχαν απολύσεις (ή δεν θα ήταν σημαντικές) και η διάρκεια της κρίσης θα μπορούσε να είναι πολύ σύντομη για ολόκληρη την οικονομία.
Είναι πολύ σημαντικό οι καταναλωτές να μπορούν να αγοράζουν τις ίδιες ποσότητες προϊόντων και κατά την ύφεση, διότι μόνο έτσι μπορούν να περιοριστούν οι απολύσεις, να αποφευχθεί επόμενο κύμα μείωσης της ζήτησης λόγω της αύξησης των ανέργων και παράλληλα, οι επιχειρήσεις να επιβιώσουν διατηρώντας τις θέσεις εργασίας προκειμένου να παράγουν τις ίδιες ποσότητες.
Στην πράξη όμως σε πολλές περιπτώσεις τα εμπλεκόμενα μέρη, δεν τους επιτρέπεται ή δεν θέλουν να μειώσουν τις τιμές και τους μισθούς ώστε να μπορεί ο καταναλωτής να εξακολουθεί να αγοράζει τις απαραίτητες ποσότητες.
Οι κύριοι λόγοι που δεν επιτυγχάνεται ή επιβραδύνεται η σύγκλιση των τιμών και των μισθών σε χαμηλότερο επίπεδο στο οποίο ο καταναλωτής θα μπορεί να εξακολουθεί να αγοράζει τις ίδιες ποσότητες είναι:
α) Η ύπαρξη ισχυρών καρτέλ τιμών και μισθών, τα οποία έχουν συμφωνήσει στη μη μείωση των τιμών.
β) Η ύπαρξη νομοθεσίας που απαγορεύει τη συμφωνία μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών για προσωρινή μείωση μισθών μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών.
γ) η ύπαρξη νομοθεσίας που έμμεσα ή άμεσα προστατεύει και δημιουργεί καρτέλ τιμών
δ) η ύπαρξη ανελαστικής ζήτησης για ορισμένα προϊόντα.
