Εισαγωγή
Η οικολογική βοτανοθεραπεία, αφού τα κατάφερε να απεγκλωβισθεί τα τελευταία χρόνια από τις «παραδοσιακές δοξασίες», « τα λαϊκά γιατροσόφια», τη «μαγεία» και τα «μαντζούνια» ανέβηκε στο άρμα της ιατρικής ανάπτυξης και προόδου. Γίνεται πράγματι προσπάθεια των ειδικών επιστημόνων να καθορίσουν το σύνολο των κριτηρίων ταξινόμησης ενός φαρμακευτικού φυτού στην αναδυόμενη κατηγορία των φυσικών και οικολογικών προσαρμογόνων και νοοτροπικών βοτάνων. Με άλλα λόγια να καθορίσουν το «Φαρμακολογικό προφίλ» ή την «ταυτότητα» των βοτάνων από in vitro και in vivo μελέτες. Η προσπάθεια αυτή υπαγορεύεται και από τη διαπίστωση πως τα χρησιμοποιούμενα σήμερα συμβατικά φάρμακα των κατηγοριών αυτών παρουσιάζουν πολλές ανεπιθύμητες παρενέργειες. «Συγγραφικώ και οικολογικώ δικακαιώματι» και για μια πλήρη και υπεύθυνη ενημέρωση της ανθρώπινης κοινωνίας ο αρθογράφος εισέρχεται ακροθιγώς στη σύγχρονη ιατρική επιστήμη δανειζόμενος ορισμένες από τις βαθυστόχαστες έννοιές της. Η παρείσφρηση αυτή μπορεί να δημιουργήσει ενδεχόμενα ακούσια αλλά συγχωρητέα λάθη.
Εξυπακούεται βέβαια πως η λυσιτέλεια των νέων αυτών κατηγοριών φαρμάκων ή συμπληρωμάτων προϋποθέτει την ενδελεχή μελέτη και βαθειά γνώση των φυσικών και οικολογικών χαρακτηριστικών της Φύσης (nature ). Αυτό σημαίνει πως απαιτείται να «ξεκαθαριστεί» μια για πάντα πως ο όρος φύση αναφέρεται στα έμβια όντα ενός οικοσυστήματος με εξαίρεση τoν άνθρωπο. Πολύ συχνά σε επιστημονικές εργασίες η φύση ταυτίζεται με τον όρο Φυσικό περιβάλλον. Η ταύτιση αυτή δεν είναι επιστημονικά αποδεκτή γιατί ο όρος φυσικό περιβάλλον εμπεριέχει ανθρωποκεντρική αντίληψη και φανερώνει μία οπτική «για το όλον» . Πράγματι ο όρος αυτός ξεκινάει από τον άνθρωπο και κατευθύνεται στα διάφορα φυσικά και οικολογικά συστήματα του περίγυρού του. Πρόκειται δηλαδή για ένα φυσικό οικοσύστημα , το οποίο με το χρόνο απόκτησε στη «φαρέτρα» του πολλά μέσα διόρθωσης της κακής κατάστασης στην οποία περιήλθε εξαιτίας της ανεξέλεγκτης, ληστρικής και φιλοχρήματης ανθρώπινης παρέμβασης. Κατά κανόνα στο φυσικό οικοσύστημα διαπιστώνεται πως η φυσική νομοτέλεια υφίσταται κλονισμό και τα φαινόμενα του βιομιμητισμού, του ανταγωνισμού, του συναγωνισμού, της αλληλοπάθειας, της αντιβίωσης , της συμβίωσης, του αμενσαλισμού και κομενσαλισμού αδυνατούν να επιφέρουν τη διόρθωση που απαιτείται.
Από την άλλη μεριά η σε βάθος επιστημονική μελέτη θα αναδείξει επίσης τα ρήγματα που έχουν δημιουργηθεί από την ανθρώπινη παρέμβαση προκειμένου να αναπτυχθούν οι σωστές διαδικασίες προστασίας. Η ειδοποιός αυτή διαφορά διαφαίνεται με σαφήνεια κατά τους τρεις εταίρους από την Ισπανία (Viaje a la Sostenibilidad), την Ιταλία (Vulcanicamente) και την Ελλάδα (Hellenic Youth Participation), στα μοντέλα του ανθρωποκεντρισμού και του οικοκεντρισμού . Στον ανθρωποκεντρισμό, που εξακολουθεί να αποτελεί πρότυπο στη δυτική κοινωνία, οι ανθρώπινες ανάγκες είναι πιο σημαντικές από αυτές οποιωνδήποτε άλλων ειδών. Τα σώματα, οι αισθήσεις και το μυαλό του Homo sapiens είναι τέλεια σχεδιασμένα για να αισθάνεται τη φύση «σαν το σπίτι του». Αυτή η υπόθεση επιτρέπει στον άνθρωπο ανενδοίαστα να «πατεντάρει» προς ίδιον όφελος φυσικές ουσίες που δεν του ανήκουν καταπατώντας, κατά την ορθόδοξη κοσμογονία, τη Θεία εντολή του Μεγάλου Δημιουργού του κόσμου «ἐργάζεσθαι αὐτόν καί φυλάσσειν» . Κατά το μοντέλο του οικοκεντρισμού ο άνθρωπος βλέπει τον πλανήτη ως κοινότητα στην οποία ανήκει και προτείνει μια βιωματική κατανόηση του φυσικού κόσμου στο σύνολό του.
Ανθρωποκεντρισμός (Geo) και οικοκεντρισμός (Eco)
Ο επιφανής οικολόγος Άλντο Λεοπόλντ (Aldo Leopold) έγραψε ήδη το 1949 «Καταχρώμαστε τον πλανήτη μας επειδή τον θεωρούμε εμπόρευμα που ανήκει σε εμάς. Όταν βλέπουμε τον πλανήτη ως κοινότητα στην οποία ανήκουμε, μπορούμε να αρχίσουμε να τον χρησιμοποιούμε με αγάπη και σεβασμό» .
Στη χώρα μας αλλά και σε πολλές άλλες ανά τον κόσμο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα πολλοί επιστήμονες και φιλόσοφοι εκθειάζουν τη φύση και το φυσικό περιβάλλον. Ο Αριστοτέλης διατείνεται «Εν πάσι γαρ τοις φυσικοίς ενεστί τι θαυμαστόν» (Σε όλα τα πράγματα στη φύση υπάρχει κάτι άξιο θαυμασμού). Ακόμα πως « η φύσις μηδέν μήτε ατελές ποιεί μήτε μάτην». (Η φύση δεν κάνει τίποτα ούτε ατελές ούτε μάταιο). «Να ξέραμε αφεντικό τι λένε οι πέτρες, τα λουλούδια, η βροχή ! Μπορεί να φωνάζουν, να μας φωνάζουν, κι εμείς να μην ακούμε» θα επισημάνει ο Νίκος Καζαντζάκης . Κι ακόμα «Πότε θ’ ανοίξουν οι αγκαλιές μας, πέτρες, λουλούδια και βροχή κι άνθρωποι ν’ αγκαλιαστούμε». Με τη λέξη φύση εννοείται το σύνολο της υλικής πραγματικότητας, το οποίο περιλαμβάνει τους βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες και τη φυσική νομοτέλεια. Ο Ζαν Ζακ Ρουσώ θεωρούσε «πως ο άνθρωπος οφείλει να επιστρέψει στη φύση αν επιθυμεί να βρει ξανά τον εαυτό του». Διαπιστώνεται ύστερα από επιστημονική έρευνα πως η φύση έχει ή δημιουργεί νομοτελειακά φυσικά μέσα για την αντιμετώπιση των από την ανθρώπινη παρέμβαση διαταραχών .
Ο Μάρκος Αυρήλιος αναφέρει «Ουκ έστι χείρων ουδεμία φύσις τέχνης. Και γαρ αι τέχναι τας φύσεις μιμούνται». (Καμιά μορφή της φύσης δεν είναι κατώτερη από την τέχνη, αφού οι τέχνες απλά μιμούνται τη φύση). Ακόμα η ηρωίδα Ραχήλ Κάρσον (Rachel Carson) « άνθρωπος είναι μέρος της φύσης, και ο πόλεμος που κάνει εναντίον της φύσης είναι αναπόφευκτα ένας πόλεμος εναντίον του ίδιου τού εαυτού του». Το γεγονός ότι το εργαστήριο της φύσης , όπως διαπίστωσε η Ραχήλ Κάρσον, μπορεί να επανασχηματίσει χημικά συμβατικά φυτοπροστατευτικά προϊόντα συνδυάζοντας τις πρώτες ύλες που παρέμειναν στο φυσικό περιβάλλον αναλλοίωτες πρέπει να προβληματίσει τον επιστημονικό ερευνητικό κόσμο.
Ο Τζιορντάνο Μπρούνο (Giordano Bruno) ο πρώτος μάρτυρας της επιστήμης θα πει πως η «φύση είναι ο θεός στα πράγματα» (Natura est deus in rebus).
Σημαντική είναι και η συνεισφορά στην φυσική νομοτέλεια της ομοιόστασης (homeostasis) και της αλλόστασης (allostasis). Η ομοιόσταση στη βιολογία και στην ιατρική είναι η ικανότητα του οργανισμού να διατηρεί σταθερές τις συνθήκες του εσωτερικού του περιβάλλοντος, όπως τη θερμοκρασία, και τις συγκεντρώσεις διάφορων συστατικών , παρά τις εξωτερικές μεταβολές .Διεγερτικοί και κατασταλτικοί μηχανισμοί συνυπάρχουν εξασφαλίζοντας την ομοιόσταση και συνεπώς την υγεία του ατόμου. Η διαταραχή της ομοιόστασης οδηγεί σε παθολογικές καταστάσεις. Συχνά η διέγερση και η καταστολή αποκλίνουν της φυσιολογικής πορείας. Στην αυτοανοσία (autoimmunity), για παράδειγμα, επικρατεί διέγερση του οργανισμού ενάντια στα «εαυτά» (themselves) στοιχεία και όχι η φυσιολογική ανοχή. Αντίθετα, στη σήψη, επικρατούν ανοσοκατασταλτικοί μηχανισμοί και εμποδίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα να δράσει ενάντια σε γενικευμένες μολύνσεις. Η Αλλόσταση είναι η διαδικασία επίτευξης σταθερότητας , ή ομοιόστασης , στο σώμα, μέσω φυσιολογικής ή συμπεριφορικής αλλαγής. O όρος αλλόσταση επινοήθηκε από τους Peter Sterling) και J.Eyer και αναφέρεται σε βιολογικές προσαρμογές που επιτρέπουν σε ένα άτομο να προσαρμοστεί σε συγκεκριμένες προκλήσεις που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της ζωής του. Η προσαρμογή σε τέτοιες προκλήσεις απαιτεί τη σύγχρονη, αν και μη γραμμική ενεργοποίηση πολλών διαφορετικών φυσιολογικών διεργασιών, όπως νευρικοί, νευροενδοκρινικοί και νευροενδοκρινικοί-ανοσοποιητικοί μηχανισμοί . Η αλλόσταση αρχίζει με τον εγκέφαλο και συμβαίνει ή υποκινείται από το πώς ένα άτομο αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει οποιαδήποτε δεδομένη κατάσταση.
Δεν πρέπει να λησμονείται πως η φύση ,πέρα από τους μηχανισμούς και τα μέσα που διαθέτει, «ως όλον» εξεταζόμενη, προσφέρει σημαντικά και στην ψυχική ισορροπία και υγεία του ανθρώπου. Επιδρά σε πολλούς τομείς στη ζωή του και τον διαμορφώνει ηθικά, κοινωνικά ακόμα και βιολογικά. Πράγματι ο επισκέπτης αποκτά την εσωτερική ηρεμία που του την στερεί το δομημένο περιβάλλον. Η αρμονία που υπάρχει σε κάθε «δημιούργημα» αναδεικνύει το μεγαλείο της σοφίας του «Κτίστη των πάντων» και του θυμίζει την «Θεία» εντολή Του να το προστατεύει. Παράλληλα όμως βοηθάει τον άνθρωπο να συνειδητοποιήσει πως η αλόγιστη και καταστροφική παρέμβαση στη φύση με σκοπό το υπερκέρδος τον καθιστά έρμαιο στη φιλοσοφία της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας. Ακόμα η ασθενής πολιτική βούληση που αγνοεί τους κινδύνους που επιφέρει η άγνοια και η έλλειψη ευαισθησίας απέναντι στη φύση οφείλει να ξεφύγει από την αγκαλιά του οχαδερφικού Μορφέα. «Οι καιροί ου μενετοί». Τα δυσάρεστα αποτελέσματα της υπερθέρμανσης και της κλιματικής αλλαγής του πλανήτη συχνοέρχονται. Κι αυτό το ζούμε αυτή τη χρονιά που οι εποχές του έτους συγχωνεύονται σε δύο το χειμώνα και το καλοκαίρι.
Πρέπει να επισημανθεί πως το άρθρο αυτό αποβλέπει στην επισκόπηση και σωστή ενημέρωση κάθε ενδιαφερομένου για τη σύγχρονη, φυτοφαρμακευτική και φυτοθεραπευτική επιστήμη. Η χρήση των προσαρμογόνων και νοοτροπικών βοτάνων πρέπει να γίνεται με την έγκριση του αρμόδιου γιατρού και όχι αυτόβουλα. Στο διαδίκτυο «φορτώνονται» πολλές «ψευτομελέτες» προκειμένου να «πειστεί» ο κάθε αναγνώστης να προμηθευτεί επισφαλή φαρμακευτικά προϊόντα.
Προσαρμογόνα βότανα
Τα προσαρμογόνα βότανα ( prosarmogens herbs) γνωστά και ως ανταπτογόνα (adaptogens herbs) και βότανα προσαρμογής (adaptation herbs) αποτελούν τα τελευταία χρόνια ένα σημαντικό και πολύ εξελίξιμο τομέα της φυτοϊατρικής και της φυτοφαρμακευτικής επιστήμης. Μάλιστα μαζί με τα ερευνητικά αποτελέσματα της νέας επιστήμης του βιομιμητισμού βοηθούν τα μέγιστα στην ανάπτυξη νέων «δρόμων» για την αντιμετώπιση κυρίως του άγχους (anxiety) και του στρες (stress) , που στις μέρες μας κυριαρχούν. Επιπλέον συνεισφέρουν και στη μείωση των συμβατικών συνθετικών φαρμάκων με τη σωρεία δευτερογενών επιδράσεων που επιφέρουν στον ανθρώπινο οργανισμό. Πράγματι τα συμβατικά διεγερτικά, όπως είναι τα συμπαθομιμητικά εφεδρίνη, φεντερμίνη, φαινφλουραμίνη και προλιντάνη, καθώς και τα γενικά τονωτικά , μπορεί σε αντίθεση με τα οικολογικά να προκαλέσουν εθισμό, ανεκτικότητα και πιθανή κατάχρηση. Ακόμα σε μακροχρόνια χρήση να θέσουν σε κίνδυνο τη διανοητική λειτουργία και να οδηγήσουν σε ψυχωσικά συμπτώματα.
Τα περισσότερα φυσικά προσαρμογόνα περιέχουν φαινολικές ενώσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονται τα παράγωγα του φαινυλοπροπανίου και φαινυλαιθανίου και τα λιγνάνια. Δομικά είναι όμοια με τις κατεχολαμίνες που είναι μεσολαβητές του συμπαθητικο-αδρενεργικού συστήματος και εμπλέκονται στην ενεργοποίηση του συστήματος στρες στα αρχικά στάδια αντίδρασης . Επιπλέον περιέχουν τρικυκλικά τριτερπένια, γκινσενοσίδες και γλυκοσίδες φυτοστερόλης που στερεοδομικά μοιάζουν με τα κορτικοστεροειδή. Είναι βέβαια γνωστό πως τα κορτικοστεροειδή δρουν ως ορμόνες του στρες που εμπλέκονται στην προστατευτική αδρανοποίηση του συστήματος στρες.
Η αντίδραση μάχης ή φυγής ή παγώματος ( fight or flight or freeze) γνωστή και ως οξεία αντίδραση στο στρες (Acute Stress Reaction), αναφέρεται στη σωματική αντίδραση που σημειώνεται, όταν ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με μια ψυχολογική ή σωματική απειλή. Αυτή η αντίδραση προκαλείται από την έκλυση ορμονών που προετοιμάζουν το σώμα είτε για να μείνει και να αντιμετωπίσει την απειλή είτε για να τραπεί σε φυγή. Ο όρος «μάχη ή φυγή» αντιπροσωπεύει τις επιλογές που είχαν οι πρόγονοι του ανθρώπου, όταν βρίσκονταν αντιμέτωποι με κινδύνους στο περιβάλλον τους. Σ αυτή την κατάσταση είτε μάχονταν είτε τρέπονταν σε φυγή. Σε κάθε περίπτωση, η βιολογική και η ψυχολογική αντίδραση στο στρες προετοιμάζει το σώμα για να αντιδράσει έναντι μιας απειλής. Τη δεκαετία του 1920, ο Αμερικανός φυσιολόγος Γουόλτερ Κάνον ( Walter Cannon) ήταν ο πρώτος που περιέγραψε την αντίδραση αυτή.
Ο Κάνον συνειδητοποίησε πως μια σειρά ταχύτατων σωματικών αντιδράσεων ενεργοποιεί το σώμα προκειμένου να αντιμετωπίσει τις επικίνδυνες καταστάσεις. Τα βασικά σωματικά συμπτώματα που συνοδεύουν την αντίδραση μάχης ή φυγής είναι οι διεσταλμένες κόρες, το χλωμό ή αναψοκοκκινισμένο δέρμα, ο αυξημένος καρδιακός ρυθμός, η ταχύπνοια και το τρέμουλο. Η αντίδραση μάχης ή φυγής διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του στρες και του κινδύνου στο περιβάλλον . Όταν εκλαμβάνεται κάτι ως απειλή, η αντίδραση αυτή προετοιμάζει το σώμα για να παλέψει ή για να τραπεί σε φυγή. Το στρες που προκαλείται από την κατάσταση αυτή μπορεί στην πραγματικότητα να βοηθάει στην αύξηση των πιθανοτήτων αντιμετώπισης αποτελεσματικά της απειλής.
Όπως είναι γνωστό οι όροι άγχος και στρες χρησιμοποιούνται συχνά ο ένας στη θέση του άλλου, ενώ στην πραγματικότητα διαφέρουν. Το άγχος είναι μια φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση, όταν ο οργανισμός έρχεται αντιμέτωπος με στρεσογόνους παράγοντες. Πρέπει για την καλλίτερη διάγνωση ο ασθενής και ιδιαίτερα ο προσωπικός γιατρός να γνωρίζουν τις διαφορές αυτές προκειμένου να προταθεί η κατάλληλη θεραπεία. Ακόμα θα πρέπει να είναι γνωστές και οι ομοιότητες συμπτωμάτων των δύο περιπτώσεων. Οι ομοιότητες αυτές εστιάζονται στην ανησυχία, στην ταραχή και στη δυσφορία. Το στρες πολλές φορές αποτελεί προπομπό του χρόνιου άγχους (Chronic stress). Τα προσαρμογόνα βότανα χορηγούμενα σε μικρές δόσεις έχουν κατά κανόνα τόσο στο άγχος, όσο και στο στρες ενδιαφέροντα και «παραγωγικά αποτελέσματα».
Αν όμως δεν γίνεται ο συστηματικός ιατρικός έλεγχος μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας. Οι αποφάσεις αυτές πρέπει να παίρνονται ταχύτατα, να ανταποκρίνονται στις προκλήσεις και οι εμπλεκόμενοι να παραμένουν σε εγρήγορση. Σε ορισμένα άτομα το χρόνιο στρες, επιβαρύνει το καρδιαγγειακό σύστημα και μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε κατάθλιψη. Η αίσθηση ελέγχου και η θετική στάση βοηθούν να αντιμετωπίζονται τα συμπτώματα του στρες και να χαλαρώνουν οι ασθενείς. Μερικές φορές το άγχος είναι αποτέλεσμα του στρες αποτελεί όμως διαφορετική πάθηση. Το άγχος μοιάζει περισσότερο με το αίσθημα του φόβου παρά με το στρες. Η παρουσία του άγχους οφείλεται σε ένα ερέθισμα που προκαλεί φόβο και ένα αίσθημα αδυναμίας. Μερικοί άνθρωποι δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τα αίτια του άγχους που βιώνουν ή πάσχουν με αποτέλεσμα οι διαταραχές του άγχους να απορυθμίζουν τη ζωή τους. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι φοβίες και το άγχος εμποδίζουν την ομαλή εξέλιξη της ζωής ενός ατόμου.
Η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή (generalized anxiety disorder) γνωστή και ως Σύνδρομο γενικής προσαρμογής (General adaptation syndrome) είναι μια πάθηση στην οποία δεν αναγνωρίζεται κάποια συγκεκριμένη αιτία. Αντιθέτως η αγχώδης διαταραχή (Anxiety Disorder) μπορεί να οφείλεται σε συγκεκριμένους παράγοντες, όπως οι κοινωνικές εκδηλώσεις ή η μοναξιά. Τέλος, η ιδεοληπτική νεύρωση (obsessional neurosis) , γνωστή και ως ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (obsessive compulsive) μπορεί να οφείλεται στην εμμονική ανάγκη ελέγχου μιας κατάστασης, που πηγάζει από το άγχος και το στρες . Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι φοβίες και το άγχος εμποδίζουν την ομαλή εξέλιξη της ζωής ενός ατόμου. Οι διαταραχές αυτές μπορούν να εμφανιστούν είτε σε παιδιά είτε σε ενήλικες και συνοδεύονται κατά κανόνα από τα συμπτώματα έντονη αγωνία και άγχος, αδυναμία συγκέντρωσης, αίσθημα κόπωσης, διαταραχές ύπνου, μυϊκούς πόνους, ζάλη, ναυτία, ταχυπαλμία, πονοκέφαλο και δυσκολία λήψης απόφασης.
Συμπερασματικά η διαφορά του άγχους από το στρες εστιάζεται στο γεγονός ότι το άγχος αποτελεί εσωτερικό συναίσθημα σε αντίθεση με τους εξωτερικούς ψυχοπιεστικούς παράγοντες που αποτελούν το στρες. Το σύνδρομο γενικής προσαρμογής περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον πρωτοπόρο Ούγγρο –Καναδό ενδοκρινολόγο Χανς Σέλιε (Hans Selye) το 1936, αλλά μόλις τη δεκαετία του 1950 η έρευνά του όρισε τα τρία στάδια, την Αντίδραση συναγερμού, (Alarm reaction), την Αντίσταση (Resistance) και την Εξάντληση (Exhaustion ). Με την ύπαρξη του σταδίου αντίδρασης συναγερμού ενεργοποιείται το κεντρικό νευρικό σύστημα ετοιμάζοντας το σώμα για τη «μάχη ή φυγή ή πάγωμα». Στο στάδιο αντίστασης το σώμα επιχειρεί να ισορροπήσει και να ανακάμψει από την αρχική αντίδραση μάχης ή φυγής ή παγώματος και το στάδιο εξουθένωσης όπου ο οργανισμός μπορεί να εξαντληθεί και να αρχίσει να καταρρέει.
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω το στρες είναι μία κατάσταση στην οποία έρχεται ο οργανισμός εξαιτίας της «διατάραξης της ησυχίας» (disturbing the peace). Ενώ το άγχος, είναι ένας φόβος που αποκτάει κανείς εξαιτίας μιας κατάστασης, που δεν ξέρει τι θα επακολουθήσει και ποιες συνέπειες θα έχει. Τα προσαρμογόνα βότανα έχουν την ικανότητα να παρέχουν αυτό ακριβώς που χρειάζεται το σώμα εκείνη τη στιγμή, αθετώντας έτσι την αρχή «κάθε ασθένεια έχει το φάρμακο της».
Για παράδειγμα, χάρη σε αυτά οι Θιβετιανοί μοναχοί κατάφερναν να επιβιώνουν ψηλά στα βουνά χωρίς φαγητό και ζεστά ρούχα για πολλές μέρες. Τα προσαρμογόνα βότανα κατάλληλα για την αρτηριακή πίεση μειώνουν τα επίπεδά της σε υπερτασικούς, ενώ μπορεί επίσης να αυξήσουν τη χαμηλή πίεση του αίματος. Βέβαια οι Κινέζοι και οι Ινδοί τα χρησιμοποιούσαν εδώ και 3000 χρόνια στην παραδοσιακή ιατρική και ιδιαίτερα στην Αγιουβέρδα. Ο ιατρικός όρος προσαρμογόνα βότανα εισήχθη για πρώτη φορά το 1947 από τον Ρώσο τοξικολόγο Νικολάι Βασίλιεβιτς Λαζάρεφ (Nikolay Vasilievich Lazarev) για να περιγράψει «τη μοναδική δράση κάθε ουσίας η οποία υποστηρίζει και αυξάνει, την αντοχή ενός οργανισμού έναντι των αρνητικών επιρροών». Κατά τη δεκαετία του 1950 οι Ρώσοι επιστήμονες καθόρισαν τα προσαρμογόνα βότανα ως πολύτιμα φυσικά μέσα που βοηθούν το σώμα να προσαρμοστεί στις επιπτώσεις του σωματικού ή συναισθηματικού στρες.
Οι Ρώσοι επιστήμονες ανακάλυψαν επίσης ότι τα προσαρμογόνα βότανα, μπορούν χωρίς ανεπιθύμητες παρενέργειες να προστατεύσουν τα κύτταρα από την έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία και τα χαμηλά επίπεδα οξυγόνου, που αυξάνουν την αντίσταση έναντι επιβλαβών φυσικών, χημικών ή βιολογικών παραγόντων, τόσο σε άρρωστους όσο και σε υγιείς ανθρώπους. Ακόμα τα βότανα αυτά χαρακτηρίστηκαν από τους αρχαίους Κινέζους ως τα πιο αποτελεσματικά για την αύξηση της σωματικής και διανοητικής ικανότητας, τη μείωση της κούρασης, τη βελτίωση της ανθεκτικότητας ενάντια σε διάφορες ασθένειες, αλλά και για τη μακροβιότητα. Οι βοτανολόγοι ερευνητές ανακάλυψαν ότι η χρήση αυτών των συγκεκριμένων βοτάνων είναι ζωτικής σημασίας σε απαιτητικές περιόδους της ζωής του ανθρώπου.
Τα εντυπωσιακά αυτά αποτελέσματα κίνησαν το ενδιαφέρον και στους γιατρούς στη δύση. Κι αυτό γιατί η μελέτη των προσαρμογόνων βοτάνων εστιάζεται περισσότερο προς τον άνθρωπο και όχι μόνο στον υπεύθυνο ανθρωποπαθογόνο παράγοντα, ανοίγοντας έτσι μια υποσχετική σύγχρονη ιατρική κατεύθυνση. Η σύγχρονη αυτή επιστημονική έρευνα ξεκινάει με το Β παγκόσμιο πόλεμο. Τότε έπρεπε να αυξηθεί η αντοχή και η απόδοση των ένοπλων όλων των σωμάτων και των ατόμων που ασχολούνταν με την παραγωγή πολεμικού υλικού. Κατά συνέπεια δεν είναι καθόλου τυχαίο που οι πρώτες επιστημονικές μελέτες για τα προσαρμογόνα βότανα δημοσιεύτηκαν σε στρατιωτικά περιοδικά. Για παράδειγμα το προσαρμογόνο βότανο Σχισάνδρα η κινεζική ( Schisandra chinensis ) γνωστό και με το ρωσικό όνομα Λιμοννίκ (limonnik) πρωτοδημοσιεύθηκε σε στρατιωτικά περιοδικά στα ρωσικά χάρη στα τονωτικά και διεγερτικά αποτελέσματα που διαπιστώθηκαν. Ακόμα τα προσαρμογόνα βότανα χρησιμοποιούνται από τους αυτόχθονες κυνηγούς Νανάι ( Nanai) γνωστούς και ως Γκόλμπις ή Σαμάγκιρ (Golbis or Samagir), ως τονωτικά για τη μείωση της δίψας, της πείνας, και της εξάντλησης , καθώς και για τη βελτίωση της νυχτερινής όρασης. Στις αρχές του 1960, η μελέτη των προσαρμογόνων βοτάνων εξελίσσεται σε ένα εντατικό πεδίο βιοφαρμακευτικών ερευνών στη Ρωσία. Η έκταση της έρευνας ήταν τεράστια, με πάνω από 1500 μελέτες να δημοσιεύονται στην Ρωσία μέχρι το 1982. Παράλληλα καθορίζονται από την ερευνητική ομάδα Νικολάι Βασίλιεβιτς Λαζάρεφ και Ιγκόρ Βασίλεβιτς Ντάρντιμοφ ( Igorʹ Vasilʹevich Dardymov) οι τρεις βασικές προοπτικές για τα προσαρμογόνα βότανα. Θα πρέπει να είναι ακίνδυνα και μη τοξικά σε φυσιολογικές θεραπευτικές δοσολογίες, να επιφέρουν την ελάχιστη δυνατή διαταραχή στις φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού, η δράση τους να είναι όχι-συγκεκριμένη και να είναι ομαλοποιητική-εξομαλυντική ανεξάρτητα από την έκταση και την κατεύθυνση της παθολογικής κατάστασης. Οι περισσότερες από αυτές τις μελέτες αφορούν εκχυλίσματα ή απομονωμένες ουσίες που έχουν ληφθεί από τη ρίζα του Ελευθερόκοκκου του σαντικόζου (Eleutherococcus senticosus) γνωστού παλαιότερα στις ΗΠΑ ως «Σιβηριανό ginseng», από καρπούς της Σχισάνδρας της κινέζικης (schisandra, Schisandra chinensis) από τη ρίζα του Ασιατικού ζίνσεντζ (ginseng ,Panax ginseng) και από τη χρυσή ρίζα του Ροδιόλα (Ροδιόλα η ροδόχρους, Rhodiola rosea) κοινώς γνωστή ως χρυσή ρίζα (golden root ).
Σχισάνδρα η κινέζικη (Schisandra chinensis) Ελευθερόκοκκos o σαντικόζοs
Eleutherococcus- senticosus
Γενικά τα βασικά οφέλη δράσης των προσαρμογόνων βοτάνων προσαρμόζουν τη λειτουργία τους ανάλογα με τις ανάγκες του οργανισμού. Καταπολεμούν το σωματικό και ψυχικό άγχος και το στρες της καθημερινότητας. Δημιουργούν μία «άμυνα» στον οργανισμό για να επανέλθει η ισορροπία. Αυξάνουν τη σωματική και νοητική ικανότητα. Μειώνουν την κόπωση. Είναι ορμονικοί ρυθμιστές του οργανισμού του ανθρώπου. Βοηθούν στη θεραπεία των παθήσεων επαναφέροντας στα φυσιολογικά επίπεδα όλες τις λειτουργίες του οργανισμού. Αυξάνουν την ικανότητα του οργανισμού να επανέλθει σε ισορροπία μετά από κάποια πάθηση.
Το Δενδρολίβανο για παράδειγμα ,που αναφέρεται και στο Σαρανταβότανο της Κρήτης, μπορεί να είναι το μυστικό της μακροζωίας 300 υπερήλικων στο Ιταλικό χωριό Acciaroli, κοντά στο Σαλέρνο της Ιταλίας. Περιτριγυρισμένο από βουνά και θάλασσα, το χωριό αυτό έχει περίπου χίλιους κατοίκους ανάμεσα στους οποίους 300 άντρες και γυναίκες πάνω από τα εκατό χρόνια, δηλαδή περίπου το ένα τρίτο των κατοίκων.
Οι υπερήλικες του Acciaroli, όχι μόνο έχουν ξεπεράσει κάθε προσδόκιμο ζωής αλλά παρουσιάζουν μικρή συχνότητα καρδιαγγειακών ασθενειών και Αλτσχάιμερ. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι οι παράγοντες που ευθύνονται για την άριστη πνευματική και φυσική τους κατάσταση είναι η περίφημη μεσογειακή δίαιτα και η χρήση Δεντρολίβανου στη μαγειρική τους. Στο Acciaroli, το Δεντρολίβανο είναι σχεδόν σε όλα τα πιάτα. Άλλοι παράγοντες που πιθανώς να εμπλέκονται είναι ο φρέσκος αέρας και το περπάτημα. Το χωριό είναι κτισμένο πάνω σε μια πλαγιά κάτι που σημαίνει ότι οι κάτοικοι περπατούν ανηφόρες για τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Επίσης οι κτηνοτρόφοι και οι γεωργοί του χωριού πεζοπορούν συχνά στους γύρω λόφους. Αυτή η συχνή και ήπια σωματική δραστηριότητα πιθανώς να τους κρατάει σε καλή κατάσταση.
Για το λόγο αυτό, μία μεικτή ομάδα ερευνητών από το University of California San Diego School of Medicine και το Πανεπιστήμιο της Ρώμης, θα μεταβούν στο χωριό προκειμένου να καταγράψουν τις συνθήκες ζωής και να πάρουν δείγματα για εργαστηριακές έρευνες. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, San Diego School of Medicine, Δρ Άλαν Μέιζελ (Alan Maisel) εξηγεί ότι αυτό θα είναι το πρώτο ερευνητικό γκρουπ που θα επισκεφτεί το Acciaroli στην ιστορία και θα εξετάσει τη δίαιτα των κατοίκων, θα διεξαγάγει μια πλήρη γενετική ανάλυση και θα καταγράψει τις παραμέτρους του τρόπου ζωής. Τα αποτελέσματα αναμένεται να δώσουν πολύτιμα στοιχεία για την δράση του Δενδρολίβανου ως αντιοξειδωτικού και ελιξίριου ζωής. Αξίζει να σημειωθεί ότι η δράση του Δενδρολίβανου στην ανακούφιση των συμπτωμάτων του Αλτσχάιμερ είναι ήδη επιστημονικά τεκμηριωμένη. Φαίνεται πως το βότανο αυτό, που υπάρχει και στη χώρα μας, κρύβει το μυστικό της αιωνιότητας. Ανάλογα αποτελέσματα παρουσιάζει και η Κρητική δίαιτα ή διατροφή. H κρητική δίαιτα αναγνωρίζεται ως μοντέλο διατροφής που χαρίζει μακροζωία και καλή υγεία. Στο μοντέλο αυτό το ελαιόλαδο έχει την πρώτη θέση.
Στη δεκαετία του 1960 ύστερα από μεγάλη έρευνα αποδείχτηκε πως τα προσαρμογόνα βότανα έχουν και διεγερτική της αντοχής δράση. Το γεγονός αυτό συνέδραμε σημαντικά στην αναγνώριση τους από την επίσημη ιατρική της Ρωσίας. Δυστυχώς οι συγκεκριμένες εργασίες δημοσιεύτηκαν στη ρωσική γλώσσα, γεγονός που δεν επέτρεπε την πρόσβαση σ΄ αυτές. Αργότερα στη δεκαετία του 1980 και 1990 μερικά άρθρα είδαν το φως της δημοσιότητας στην αγγλική γλώσσα, οπότε αυξήθηκε το επιστημονικό ενδιαφέρον για τα προσαρμογόνα βότανα.
Έτσι πρώτοι οι Ινδοί και οι Κινέζοι ερευνητές άρχισαν να ερευνούν διάφορα φαρμακευτικά φυτά. Μελετήθηκε σε βάθος το παραδοσιακό αγιουβερδικό τονωτικό ασβαγκάντα ( Ashwagandha) ή Βιθανία η υπνοφόρος (Withania somnifera) . Μάλιστα στην πρώην Σοβιετική Ένωση τα προσαρμογόνα βότανα χρησιμοποιήθηκαν στο Σοβιετικό πρόγραμμα εξερεύνησης του διαστήματος, καθώς και σε αποστολές στην Αρκτική και στην Ανταρκτική, σε Ολυμπιακούς αγώνες, σε αγώνες σκακιού, στη βιομηχανία πυρηνικής ενέργειας και σε πολλές άλλες στρεσογόνες καταστάσεις. Δημοσιεύτηκαν αρκετά άρθρα επισκόπησης, γεγονός που σε κάποιο βαθμό αύξησε το επιστημονικό ενδιαφέρον για τα βότανα αυτά. Ινδοί και Κινέζοι επιστήμονες ερεύνησαν διάφορα φαρμακευτικά φυτά, όπως το Ασιατικό τζίνσενγκ (Panax ginseng), που χρησιμοποιείται στο αντίστοιχο παραδοσιακό θεραπευτικό σύστημα ως τονωτικό και θρεπτικό μέσο για κούραση καθώς και στα ιατρικά συστήματα gi και jing . Ωστόσο ο Nikolay Vasilievich Lazarev. με την εξέλιξη της έρευνας θα επαναδιατυπώσει τον επιστημονικό ιατρικό όρο . Καταυτόν τα προσαρμογόνα βότανα πρέπει να αυξάνουν την αντίσταση έναντι επιβλαβών φυσικών, χημικών ή βιολογικών παραγόντων, τόσο σε άρρωστους όσο και σε υγιείς ανθρώπους, χωρίς ανεπιθύμητες παρενέργειες. Τα βότανα αυτά θεωρούνται βασικοί ανοσοποιητικοί ενεργοποιητές που χαρίζουν δύναμη, ενέργεια, αντοχή, τόνωση, ευελιξία, ισορροπία και βελτιώνουν τις νοητικές ικανότητες και δεξιότητες. Είναι ακόμα σε θέση να αντικαταστήσουν κάποια συμβατικά- χημικά που βρέθηκε πως έχουν σοβαρές επιπλοκές.
Στις μέρες μας το άγχος και το στρες φτάνει στο 35% του συνόλου των κακών περιπτώσεων με τάση ανόδου εξαιτίας της έκθεσης του σώματος στα χημικά οικιακής χρήσης, στα φυτοφάρμακα, στα τρόφιμα , στους ρύπους στον αέρα, στους υπερβολικούς ρύπους του καθημερινού θορύβου, τα κτηνοτροφικά συμβατικά κρέατα και στην εξευγενισμένη ζάχαρη. Αυτή η κατάσταση μπορεί να καταλύσει την ικανότητα του σώματος να αντιμετωπίζει τις επιθέσεις των μικροβίων, τη σωματική ασθένεια, την αϋπνία, την κούραση, το άγχος και την κατάθλιψη. Το 1958 ο Δρ. Ισραήλ Μπρέκμαν (Israel Brekhman) που είναι περισσότερο γνωστός ως « βασιλιάς των προσαρμογόνων βοτάνων» μαζί με τον συνάδελφό του Γκορ Βασίλεβιτς Ντάρντιμοφ (Igorʹ Vasilʹevich Dardymov ) αφιέρωσαν την επιστημονική τους καριέρα στην ανακάλυψη νέων φυσικών ουσιών, οι οποίες θα προωθούσαν την υγεία και την ευημερία όλων των ανθρώπων. Τα προσαρμογόνα βότανα «πρώτης γενιάς» που μελετήθηκαν σε βάθος δεν ξεπερνούσαν τα τρία είδη Panax quinquefolius ή American Ginseng, Panax ginseng και Siberian Ginseng (Eleutherococcus senticosus).
Τα περιθώρια διείσδυσης της επιστημονικής έρευνας για τα προσαρμογόνα βότανα ήταν πολύ ευρέα. Από τα 750.000 και πλέον γνωστά φυτά που υπάρχουν , μόνο τα 20.000 αναγνωρίζονται ως φάρμακα φυτικής προέλευσης και από αυτά μόνο ελάχιστα γύρω στα 300 κρίνονται ως προσαρμογόνα βότανα.
Σύμφωνα με το λεξικό Meriam Webster πρόκειται για μία μη τοξική ουσία και συγκεκριμένα φυτικό εκχύλισμα, που θεωρείται ότι αυξάνει την ικανότητα του σώματος να αντιστέκεται στις επιβλαβείς επιδράσεις του στρες και να προάγει ή να αποκαθιστά την κανονική ψυχολογική λειτουργία. Πρέπει με άλλα λόγια να είναι απολύτως ασφαλές, μη τοξικό και να έχει ευρεία χρήση για την υγεία. Ιδιαίτερα να μειώνει το άγχος τόσο το σωματικό όσο και το συναισθηματικό που προκαλείται από φυσικούς, χημικούς ή βιολογικούς στρεσογόνους παράγοντες. Να δημιουργεί μια γενικότερα ευεργετική αντίσταση στον οργανισμό. Να μη δημιουργεί επιπλοκές και να βοηθάει το ανθρώπινο σώμα να αντισταθεί σε ευρύ φάσμα δυσμενών συνθηκών όπως στη ρύπανση του περιβάλλοντος, στην κλιματική αλλαγή, στην ακτινοβολία και στις μολυσματικές ασθένειες που μπορεί να προκαλέσουν δυσαρμονία και σωματική, χημική ή βιολογική καταπόνηση .
Να είναι σε θέση να διατηρεί την ομοιόσταση του ανθρώπινου οργανισμού. Να μπορεί να αντισταθμίσει τις διαταραχές που προκαλούνται από εξωτερικό στρες. Να μη βλάπτει τις κανονικές λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος. Να περιορίζει τη δράση του μόνο σε συγκεκριμένους ιστούς και όργανα. Να είναι και αυτό και τα αποτελέσματά του στο σύνολό τους φυσιολογικά. Να ασκεί ομαλοποιητική και εξομαλυντική δράση στο σώμα. Να μειώνει ειδικότερα τόσο το ψυχικό όσο και το σωματικό στρες. Να επαναφέρει στα φυσιολογικά επίπεδα όλες τις λειτουργίες του οργανισμού. Να βοηθάει στη θεραπεία των παθήσεων.
Η ερευνητική αυτή προσπάθεια διανοίγει νέες προοπτικές και στη χώρα μας, που είναι ένα «περιβόλι» σημαντικών φαρμακευτικών και αρωματικών φυτών. Μέχρι το 2010 είχαν βρεθεί 300-315 χιλιάδες είδη φυτών, εκ των οποίων τα 260-290 χιλιάδες είναι σπερματόφυτα. Η χλωρίδα της Κρήτης αποτελείται από 1800 περίπου είδη φυτών από τα οποία τα 180 είναι ενδημικά. Η μεγαλόνησος είναι πλουσιότερη σε είδη φυτών από όλα τα νησιά του Αιγαίου με βάση τη συνολική έκταση. Το Τμήμα Βοτανικής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης στην προσπάθεια του να αναδείξει τη χλωρίδα της Κρήτης και ιδιαίτερα τα ενδημικά και κινδυνεύοντα φυτά προχώρησε στη δημιουργία της πρώτης «κιβωτού» ενδημικών φυτών στο όρος Γιούχτας. Το ιερό αυτό όρος των Μινωιτών, με τους πολλούς αρχαιολογικούς χώρους, αποτελεί ένα φυσικό καταφύγιο μιας πλούσιας χλωρίδας με 380 είδη φυτών, από τα οποία τα 21 είναι ενδημικά φυτά της Κρήτης.
Σύμφωνα με μία σημαντική έρευνα τα προσαρμογόνα λειτουργούν μέσω δύο βασικών συστημάτων ελέγχου στο σώμα, του άξονα (hypothalamic-pituitary-adrenal axis HPA, άξονας υποθαλάμου/υπόφυσης/επινεφριδίων), ο οποίος ελέγχει την ενδοκρινική λειτουργία, καθώς και το νευρικό σύστημα και κάποια ανοσολογική λειτουργία. Το άλλο σύστημα είναι το σύστημα συμπαθητικών επινεφριδίων (σύστημα συμπαθητικών επινεφριδίων (Sympathetic Adrenal Σystem, SAS, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας στη φυσιολογική απόκριση ενός οργανισμού σε εξωτερικά ερεθίσματα. Πιο πρόσφατα, ο Δρ Πανοσσιάν (Panossian) κορυφαίος ερευνητής στον κόσμο για τα προσαρμογόνα διαπίστωσε ότι λειτουργούν επίσης σε κυτταρικό επίπεδο για την πρόληψη της μιτοχονδριακής δυσλειτουργίας που προκαλείται από την κορτιζόλη την κύρια ορμόνη του στρες. Τα μιτοχόνδρια είναι οι «κινητήρες των κυττάρων μας» και όταν δεν λειτουργούν πλέον καλά, αυτό μπορεί να συμβάλει σε καταστάσεις όπως το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και η ινομυαλγία. Ρυθμίζοντας συγκεκριμένες πρωτεΐνες και πεπτίδια μέσα στο σώμα, τα προσαρμογόνα βοηθούν στη διατήρηση της σωστής λειτουργίας των μιτοχονδρίων ακόμη και κάτω από χρόνιες συνθήκες στρες.
Ο όρος προσαρμογόνο βότανο έχει ήδη καθιερωθεί από τις ιατρικές κοινότητες: της Ρωσίας, της Αγγλίας και της Αυστραλίας. Μέχρι σήμερα έχουν πιστοποιηθεί περίπου τριακόσια 300 προσαρμογόνα βότανα και ο αριθμός συνεχώς αυξάνεται. Τα κυριότερα από αυτά είναι: ο μύκητας Ganoderma lucidum το λεγόμενο και «μανιτάρι των θεών». ο Eleutherococcus senticosus, άλλο ένα μαγικό βότανο το λεγόμενο και σιβηρικό τζίνσενγκ, το Panax ginseng το Ginseng της Ασίας κορεάτικο και κινέζικο. η Rhodiola crenulata, το Schisandra chinensis το lepidium meyenii ή maca-maca, το Ocimum tenuiflorum ,( ο ιερός βασιλικός), το υπερικό το γνωστό βαλσαμόχορτο, το Σκόρδο, η Αλόη, το Θυμάρι, το Δεντρολίβανο, η Λυγαριά, ο Λιναρόσπορος, η Αριστολόχια, η Αγκινάρα, η Μέντα, ο Δυόσμος η Σημύδα, το Φασκόμηλο, ο Κρόκος, η Αγριοτριανταφυλλιά, η Γλυκύριζα ή Γλυκόριζα (Glycyrrhiza glabra), το Κουρκούμι και πολλά άλλα. Μέρα με τη μέρα ο κατάλογος των προσαρμογόνων αυξάνεται γιατί πολλές χώρες προσπαθούν να βρουν in vivo και in vitro από τη χλωρίδα τους το «φαρμακολογικό προφιλ» προκειμένου να ολοκληρωθεί η «ταυτότητα» των προσαρμογόνων βοτάνων. «Δια του λόγου το ασφαλές» τα παρακάτω βότανα έχουν ήδη την φαρμακολογική «ταυτότητά» τους.
Alstonia scholaris, Emblica officinalis, Piper longum, Anacyclus pyrethrum Eucommia ulmoides, Ptychopetalum olacoides, Aralia mandshurica, Evolvulus alsinoides .Rhaponticum carthamoides, Argyreia nervosa ,Gentiana pedicellata ,Rhodiola heterodonta Asparagus racemosus, Glycyrrhiza glabra, Rhodiola rosea, Bacopa monnieri, Heteropterys aphrodisiaca , Schisandra, Bryonia alba, Hippophae rhamnoides, Scutellaria baicalensis Caesalpinia bonduc, Hoppea dichoroma, Serratula inermis, Centella asiatica, Hypericum perforatum Sida cordifolia, Chlorophytum borivilianum, Lepidium peruvianum , Silene italica Silene spp., Cicer arietinum, Melilotus officinalis, Sterculia plantanifolia, Codonopsis pilosula, Morus alba, Sutherlandia frutescens, Convolvulus pluricaulis, Nelumbo nucifera, Terminalia chebula, Curculigo orchioides, Ocimum sanctum, Tinospora cordifolia, Dioscorea deltoids, Panax ginseng, Trichilia catigua ,Drypetes roxburghii ,Panax pseudoginseng, Trichopus zeylanicus, Echinopanax elatumi, Paullinia cupana ,Turnera diffusa, Eleutherococcus senticosus, Pfaffia paniculata , Withania somnifera
Μόνο στο Σαρανταβότανο για παράδειγμα αναφέρονται 14 φυτά ο Βασιλικός, ο Αγούδουρας το Θυμάρι, η Μέντα, ο Δυόσμος, το Φασκόμηλο η Αγριοτριανταφυλλιά, η Λυγαριά, το Θρούμπι, το Δενδρολίβανο, τα Κυδώνια, τα Τριαντάφυλλα , το Σέλινο και τα Σύκα που πληρούν τους όρους της σύγχρονης ιατρικής για τα προσαρμογόνα βότανα. Ακόμα και το Σαρανταβότανο της Κρήτης εύκολα μπορεί να ενταχθεί με λίγη βαθύτερη έρευνα στα προσαρμογόνα βότανα.
Τα σώματα εκτίθενται τακτικά στο σωματικό και τοξικό άγχος από τα χημικά οικιακής χρήσης, τα φυτοφάρμακα στα τρόφιμα, τους ρύπους στον αέρα, τους υπερβολικούς ρύπους του καθημερινού θορύβου, τα κρέατα της συμβατικής κτηνοτροφίας και την εξευγενισμένη ζάχαρη και πολλά άλλα. Όλα αυτά μπορούν να καταλύσουν την ικανότητα του σώματος να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις των μικροβίων, τη σωματική ασθένεια, την αϋπνία, την κούραση, το άγχος και την κατάθλιψη. Τα προσαρμογόνα βότανα προσφέρουν αντιοξειδωτική προστασία. Προστατεύουν το συκώτι από τις τοξίνες και βελτιώνουν τον μεταβολισμό του σακχάρου. Βελτιώνουν και αυξάνουν την αντίσταση του ανοσοποιητικού συστήματος και μπαίνουν ασπίδα στο αλκοόλ και στη ζάχαρη. Αυξάνουν την ενέργεια και την αντοχή και βελτιώνουν τον μυϊκό τόνο. Αυξάνουν τη συγκέντρωση και την προσοχή. Προσφέρουν ευεξία, ταχύτατη ανάκαμψη και ποιοτικότερο ύπνο. Ελαχιστοποιούν το άγχος και την κατάθλιψη, προστατεύουν από την αϋπνία, βελτιώνουν τα κίνητρα και την παραγωγικότητα ,τη διάθεση, τη σεξουαλική υγεία και αυξάνουν και βελτιώνουν και τις νοητικές και γνωσιακές ικανότητες. Προστατεύουν από τις επιθέσεις μικροβίων και βακτηρίων και διατηρούν την ευζωία και την υγεία του ατόμου. Ακόμα δεν πρέπει να λησμονείται ότι τα προσαρμογόνα βότανα έχουν τη δύναμη να ενεργοποιούν την ανοσία του οργανισμού και να βοηθούν τις φυσικές αντιδράσεις, ώστε να λειτουργούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όταν καλούνται να αντιμετωπίσουν μια πάθηση.
Είναι οι ισχυρότεροι ανοσοποιητικοί ενεργοποιητές και ρυθμιστές των οργανικών συστημάτων, εμφανίζουν νευροπροστατευτικές, αντιοξειδωτικές, αντικαταθλιπτικές, αντικαρκινικές, αντιφλεγμονώδεις και αγχολυτικές ιδιότητες και δράσεις. Διεγείρουν άμεσα το κεντρικό νευρικό σύστημα, αυξάνουν τη διέγερση του εγκεφάλου, και τονώνουν και ενισχύουν τη φυσική απόδοση των γνωστικών επιδόσεων στη μάθηση και μνήμη. Αρκετές κλινικές δοκιμές αποδεικνύουν πως τα προσαρμογόνα βότανα μειώνουν το αίσθημα της κόπωσης, αυξάνουν την κινητική δραστηριότητα και την ικανότητα πνευματικής εργασίας στην περίπτωση έντονου άγχους και κόπωσης. Προσφέρουν ανεκτικότητα στη διανοητική εξάντληση και αυξημένη προσοχή.. Πρέπει να τονιστεί για άλλη μια φορά πως τα κείμενα δεν αποτελούν μεμονωμένη και αποκλειστική μέθοδο για πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία ασθενειών. Πάντοτε ισχύει πως το περιεχόμενο των άρθρων είναι για ενημερωτικό σκοπό και δεν θα πρέπει να αντικαθιστά οποιαδήποτε συμβουλή, διάγνωση και θεραπεία που χορηγείται από τον θεραπευτή, εξειδικευμένο επιστήμονα υγείας.
Νοοτροπικά βότανα .
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η νέα επιστημονική κατεύθυνση της βοτανοθεραπείας, που στοχεύει στη βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών του ανθρώπου. Στην κατεύθυνση αυτή υπερτερούν τα βότανα που έχουν επιστημονικά αποδεδειγμένα ευεργετικά οφέλη στη λειτουργία διαφόρων οργάνων και ιδιαίτερα του εγκέφαλου . Είναι γνωστά ως Νοοτρόπα ( Nootrops) ή Νοοτροπικά (nootropics), Έξυπνα φάρμακα (smart drugs), Ενισχυτές μνήμης (memory enhancers), Ενισχυτές νευρώνων (neuron enhancers), Γνωστικοί ενισχυτές (cognitive enhancers) Έξυπνα θρεπτικά συστατικά ( brain active drugs), Εγκεφαλικά δραστικά φάρμακα (brain active drugs), Ενισχυτικά της γνωστικής ικανότητας (cognitive enhancers) και Έξυπνοι ενισχυτές (smart amplifiers). Αποβλέπουν στην ενίσχυση διαφόρων γνωστικών λειτουργιών, όπως είναι η μνήμη. ΄Εχουν ελάχιστες έως καθόλου παρενέργειες που μπορεί κανείς να τις συγκρίνει με αυτές του φαινομένου πλασέμπο (placebo) και της γενικότερης λειτουργίας του εγκεφάλου. Τα βότανα αυτά πρώτιστα χρησιμοποιούνται ως «συμπληρώματα διατροφής». Πράγματι είναι χρήσιμα για τη βελτίωση της μνήμης , της ικανότητας της απομνημόνευσης και της συγκέντρωσης. Ακόμα αποβλέπουν στην ενίσχυση της αποδοτικότητας σε δύσκολες καταστάσεις του στρεs (stress), της έλλειψης ύπνου, της νευροπροστατευτικής δράσης και της ενίσχυσης της γενικότερης λειτουργίας του εγκεφάλου. Θεωρούνται πολύ αποτελεσματικά στην αίσθηση ευεξίας, στην πνευματική απόδοση, στη διαύγεια , στη διάθεση και στην ενίσχυση της εγρήγορσης. Ενισχύουν την εκτελεστική λειτουργία, τη συνεχή προσοχή και την ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών. Βοηθούν στην πνευματική ισορροπία, στη μάθηση και στην ανάκληση πληροφοριών. Με βάση τη φύση και τα αποτελέσματά τους, αυτή η ετερογενής ομάδα φαρμάκων έχει χωριστεί σε τέσσερις υποομάδες: Στις Κλασικές νοοτροπικές ενώσεις, στις Ουσίες που αυξάνουν το μεταβολισμό του εγκεφάλου, στις Χολινεργικές και στα Φυτά και τα εκχυλίσματά τους με νοοτροπικά αποτελέσματα. Στην τέταρτη υποομάδα έχουν μελετηθεί σε βάθος πολλά βότανα. Στην παρούσα επισκόπηση αναφέρονται μερικά από τα χαρακτηριστικά της «ταυτότητας» των νοοτροπικών βοτάνων. Γενικά τα οφέλη από την κατηγορία αυτή των βοτάνων, όταν εφαρμόζονται κανονικά με τη βοήθεια του γιατρού εστιάζονται στη βελτίωση της συγκέντρωσης, στην αντιγήρανση, στην ενίσχυση της μνήμης, στη βελτίωση της υγείας του εγκεφάλου και στη βελτίωση της διάθεσης .Μάλιστα στα πρώτα 10 από τα βότανα αυτά συγκαταλέγονται και τα είδη Δενδρολίβανο, Δίκταμος, Φασκόμηλο, και Χαμομήλι που αναφέρονται στο Σαρανταβότανο της Κρήτης. Στην κατηγορία αυτή εμπεριέχονται τα βότανα
Κουρκούμη η μακρά (Curcuma longa) που θεωρείται η «κορυφή» της νοοτροπικής βοτανολογικής κατεύθυνσης. Είναι γνωστό και με το όνομα Κουρκουμάς. Περιέχει τη βιοδραστική πολυφαινόλη κουρκουμίνη, που χρησιμοποιείται παραδοσιακά στις Αγιουρβεδικές θεραπείες, κυρίως για την αντιφλεγμονώδη και αντιοξειδωτική δράση της. Τα φυσικά αντιφλεγμονώδη οφέλη του μπορούν να εξηγήσουν τις νευροπροστατευτικές του ιδιότητες. Είναι ιδανικό για την ενίσχυση της γνωστικής λειτουργίας ως συστατικό συμπληρώματος διατροφής για τον εγκέφαλο.
Κουρκούμη η μακρά (Curcuma longa ) Μπακόπα μοννιέρι (Bacopa monnieri).
Μπακόπα (Bacopa). Είναι γνωστό και ως Μπράχμι (brahmi) . Το επιστημονικό του όνομα είναι Μπακόπα μοννιέρι (Bacopa monnieri). Πρόκειται για πολύ σημαντικό βότανο για την ιατρική Αγιουρβέντα. Χρησιμοποιείται ιδιαίτερα στην Ινδία, εδώ και αρκετές χιλιάδες χρόνια, για την βελτίωση της ψυχικής λειτουργίας συμπεριλαμβανομένης της κατανόησης (Dhi), της μνήμης (Dhriti) και της ανάμνησης (Smriti). Εκτός από ενισχυτικό της μνήμης, στην ιατρική Αγιουρβέντα αναφέρεται και ως αφροδισιακό και γενικό τονωτικό. Βοηθά στην εστίαση, στη συγκέντρωση, στην πνευματική διαύγεια και στη μνήμη ειδικά σε περιόδους άγχους και όταν αυτές εξασθενούν με την πάροδο του χρόνου.
Τζίνγκο Μπιλόμπα (Ginkgo biloba) Είναι το βότανο που τονώνει τη μικροκυκλοφορία. Βοηθάει στην υποστήριξη της εγκεφαλικής λειτουργίας, στη διατήρηση της μνήμης καθώς αυξάνεται η ηλικία και στη διατήρηση της πνευματικής υγείας. Στην αυλή του Ινστιτούτου Ελιάς Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου υπάρχει δέντρο που μεταφέρθηκε από το Παρίσι.
Βιθάνια η υπνοφόρος ( Withania somnifera). Το βότανο αυτό είναι γνωστό και ως Ασβαγκάντα (ashwagandha) και Ινδικό ginseng (γκισενγκ). Συμβάλλει στην υγεία του εγκεφάλου. Ενισχύει την εκτελεστική λειτουργία, τη συνεχή προσοχή και την ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών. Βοηθά στην πνευματική ισορροπία, στη μάθηση, στη μνήμη και στην ανάκληση πληροφοριών.
Δενδρολίβανο. Συμβάλλει στη διατήρηση της μνήμης και στην ανάκληση πληροφοριών. Εκτεταμένη έρευνα δείχνει ότι αυτό το βότανο περιέχει απαραίτητες βιταμίνες για τη μνήμη και βρέθηκε ότι ενισχύει την παραγωγή παραγόντων νευρικής ανάπτυξης και αποτρέπει τη διάσπαση της ακετυλοχολίνης – μιας χημικής ουσίας που είναι σημαντική για τη σκέψη, τη συγκέντρωση και τη μνήμη. Συμβάλλει πέραν των άλλων στη διατήρηση της μνήμης και στην ανάκληση πληροφοριών.
Φασκόμηλο. Κλινικές δοκιμές έδειξαν ότι τα φύλλα του βελτιώνουν τα επίπεδα εγρήγορσης, ηρεμίας και ευεξίας και βοηθούν στη μείωση της ψυχικής κόπωσης. Το βότανο αυτό συμβάλλει στη βελτίωση της πνευματικής απόδοσης και της λειτουργικής μνήμης, καθώς και στη συγκέντρωση. Ακόμα το Φασκόμηλο ενισχύει την αδύνατη μνήμη εμποδίζει την αρτηριοσκλήρυνση και μειώνει τον κίνδυνο εμφράγματος. Διευρύνει τα αγγεία και βελτιώνει το μεταβολισμό και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Βοηθάει να διατηρούνται ζεστά τα χέρια και τα πόδια . Αντιμετωπίζει σε ικανοποιητικό βαθμό την κατάθλιψη και τη διαταραγμένη ψυχική ισορροπία. Καλλιεργείται ευρέως σε όλη την Ευρώπη και κλινικές δοκιμές έχουν δείξει ότι το φύλλο του μπορεί να βελτιώσει τα επίπεδα εγρήγορσης, ηρεμίας και ευεξίας, καθώς και να βοηθήσει στη μείωσης της ψυχικής κόπωσης. Συμβάλλει στη βελτίωση της πνευματικής απόδοσης και της λειτουργικής (προσωρινής) μνήμης, καθώς και στη συγκέντρωση.
Μύρτιλο ( Βατσίνιο το μύρτιλο, Vaccinium myrtillus): Πλούσιο σε ανθοκυανίνες, είναι γνωστό ότι αποτρέπει την εξασθένιση της νευρικής λειτουργίας. Η λήψη αυτών των μούρων για μόλις 7-12 εβδομάδες, παρέχει βελτίωση στην οπτικο-χωρική μνήμη. Συμβάλλει στην οπτική ευκρίνεια και στην καλύτερη λειτουργία του αμφιβληστροειδούς, βοηθά στη διατήρηση της υγείας των ματιών και στην καλύτερη αιμάτωσή τους.
Καφεΐνη . Η φυσική πηγή για την ουσία αυτή είναι το Καφεόδενρο (Coffea arabica). Πρόκειται για την πιο διαδεδομένη νοοτροπική ουσία στον κόσμο., καθώς είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι ενισχύει τη συγκέντρωση και βελτιώνει την διαύγεια.
Λουτεΐνη και Ζεαξανθίνη: Υποστηρίζουν την υγεία των ματιών και συμβάλλουν στην προστασία από την μπλε ακτινοβολία και τις ακτίνες UV. Πολυάριθμες μελέτες έχουν αποδείξει τις αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές τους ιδιότητες. Συμβάλλουν στην μνήμη και στην ικανότητα σκέψης και προσοχής. Οι καλύτερες φυσικές πηγές της λουτεΐνης και της ζεαξανθίνης είναι τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Μεταξύ αυτών, το μαγειρεμένο λάχανο και το σπανάκι βρίσκονται στη κορυφή της λίστας, σύμφωνα με το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ.
Επίλογος
Τα προσαρμογόνα και νοοτροπικά βότανα ως φυσικά και οικολογικά βιοφάρμακα βρίσκονται σήμερα στην « καρδιά» της επιστημονικής έρευνας. Επιστήμονες σε όλο τον κόσμο δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τα φάρμακα της λαϊκής και ιδιαίτερα της αγιουβερδικής ιατρικής αποτελούν βασικό υλικό για τη βαθειά μελέτη τους. Η προσπάθεια αυτή ενδιαφέρει άμεσα και τη χώρα μας και ιδιαίτερα την Κρήτη Το Τμήμα Βοτανικής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης ήδη έχει κάνει τα πρώτα θετικά βήματα με τη δημιουργία της πρώτης «κιβωτού» ενδημικών φυτών. Η προσπάθεια αυτή επιβάλλεται να γίνει και σε άλλα διαμερίσματα της χώρας μας. Η πολιτεία πρέπει να προσφέρει τα εχέγγυα μέσα για να επεκταθεί η βασική έρευνα όχι μόνο στην προστασία των ενδημικών και κινδυνευόντων φυτών. Πρέπει να δημιουργηθούν και άλλα τμήματα και να στελεχωθούν με ειδικούς ερευνητές προκειμένου να μελετηθούν ολοκληρωμένα τα βασικά χαρακτηριστικά και τα χημικά συστατικά των φαρμακευτικών φυτών, ώστε να σχηματιστεί το « φαρμακολογικό προφίλ» ή η «ταυτότητα» του κάθε βοτάνου. Είναι ήδη γνωστό πως πολλά από τα φυτά αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φυσικά και οικολογικά φυτοπροστατευτικά μέσα για την αντιμετώπιση των εχθρών και ασθενειών των καλλιεργούμενων φυτών. Μόνο έτσι θα προχωρήσει η κλινική εφαρμογή και η χρήση τους σε προϊόντα υγειονομικής περίθαλψης και φυτοπροστασίας που βρίσκεται ακόμα σε προκαταρκτικό στάδιο. Επιπλέον πριν δοκιμαστεί ο.τιδήποτε είναι σημαντικό να συζητείται η χρήση του με το γιατρό. Χωρίς την «ταυτότητα» του κανένα από τα υλικά που παρουσιάζονται δεν προορίζεται να αντικαταστήσει την επαγγελματική ιατρική περίθαλψη ή την παρακολούθηση από ειδικευμένο ιατρό. Οι ενδεχόμενες πληροφορίες που παρέχονται προορίζονται μόνο για γενικούς ενημερωτικούς και πληροφοριακούς σκοπούς. Δεν προσφέρονται και δεν συνιστούν ιατρική ή γεωτεχνική συμβουλή.
