Το αλκοόλ αποτελεί μια ουσία άρρηκτα συνυφασμένη με την κουλτούρα και τον πολιτισμό μας. Ήδη από την αρχαιότητα συναντάμε παραδείγματα όπου η πόση κατείχε διάφορους ρόλους, όπως ιατρικό (ως αναισθητικό, αναλγητικό κλπ), πνευματικό-κοινωνικό (π.χ. στα Αθηναϊκά συμπόσια) και θρησκευτικό (π.χ. στις σπονδές του θεού Διονύσου). Μέχρι και σήμερα εμπεριέχεται σε σημαντικές ανθρώπινες δραστηριότητες (οικονομία, ψυχαγωγία κ.ά.), παράλληλα όμως μπορεί να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στην επιβάρυνση της ζωής πολλών συνανθρώπων μας.
Τα σύγχρονα στοιχεία που έχουμε για την έκταση του προβλήματος της εξάρτησης από το αλκοόλ είναι δυσοίωνα. Υπολογίζεται ότι πάνω από 110 εκατομμύρια πολίτες ανά την υφήλιο έχουν πρόβλημα εξάρτησης από το αλκοόλ (IHME, 2017). Η διόγκωση του φαινομένου αυτού αποτυπώνεται και στον αριθμό των ανθρώπων που απευθύνονται στους φορείς απεξάρτησης. Ως εργαζόμενες του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Εξαρτημένων*, παρατηρούμε ότι υπάρχει ιδιαίτερη αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που ζητούν βοήθεια για το αλκοόλ (πάνω από 30%), συγκριτικά με παλαιότερα όπου ένας πολύ μεγάλος όγκος αιτημάτων προερχόταν από χρήστες παράνομων ουσιών, κυρίως ηρωίνης.
Τι είναι όμως η εξάρτηση από το αλκοόλ και πώς μπορούμε να την ορίσουμε;
Στο σημείο αυτό έχει σημασία να γίνει η διάκριση ανάμεσα στη χρήση του αλκοόλ και στην εξάρτηση. Χρήση αλκοόλ μπορεί να κάνουμε οι περισσότεροι ενήλικες σε κάποιες περιστάσεις, συνοδεύοντας το φαγητό μας, σε κάποια γιορτή, κάποιο πανηγύρι, όταν βγαίνουμε με τους φίλους μας για ποτό. Ωστόσο, δεν είμαστε εξαρτημένοι από το αλκοόλ. Η χρήση του αλκοόλ επομένως διαφέρει από την εξάρτηση ή την προβληματική σχέση με αυτό.
Προκειμένου να μην πέσουμε σε αποπροσανατολιστικές παγίδες, είναι σημαντικό να αποφύγουμε λογικές που ορίζουν την εξάρτηση με βάση την ποσότητα ή τη συχνότητα της πόσης. Αυτό που μπορεί να μας απαντήσει στην ερώτηση, αν κάποιος άνθρωπος έχει πρόβλημα με το αλκοόλ, είναι αν η κατανάλωση του αλκοόλ διαταράσσει τη ζωή του. Αν, δηλαδή, η σχέση του με το αλκοόλ προκαλεί συνέπειες σε σωματικό, οικογενειακό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο. Συμπεριφορές όπως εγκατάλειψη καθημερινών δραστηριοτήτων, αδυναμία ανταπόκρισης σε υποχρεώσεις, επαναλαμβανόμενα προβλήματα στις σχέσεις με το στενό περιβάλλον κλπ, θα μπορούσαν να αποτελούν αφορμή για να διερευνήσει κανείς τη σχέση του με το αλκοόλ.
Η διατάραξη της σχέσης ενός ανθρώπου με το ποτό όμως, δεν συμβαίνει τυχαία. Κάτω από ιδιαίτερα ψυχοπιεστικές συνθήκες μπορεί το αλκοόλ να εξασφαλίσει μια προσωρινή διαφυγή από το άγχος, την ένταση, τη δυσφορία κλπ. και να λειτουργήσει ως ψυχικό παυσίπονο. Παρατηρώντας την ευρύτερη εικόνα, τα τελευταία χρόνια εντοπίζονται έντονες μεταβολές -οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές- γεγονός που έχει επηρεάσει βαθιά την καθημερινότητά μας. Είναι σαφές ότι ο σημερινός άνθρωπος καλείται να ανταποκριθεί σε μια σειρά στρεσογόνων καταστάσεων όπως η υγειονομική ανασφάλεια της πανδημίας, η ανεργία, η αποξένωση, οι ανταγωνιστικές εργασιακές σχέσεις, η μοναξιά κα. Ανάλογα με τα προσωπικά βιώματα, τα συμβάντα της ζωής του και τις επιλογές του το αλκοόλ μπορεί σταδιακά να αποτελέσει μια μάταιη προσπάθεια να βρει ισορροπία. Έτσι, ενώ ένας ενήλικας μπορεί να έχει μία “κανονική” σχέση με το αλκοόλ όλα τα χρόνια της ζωής του, υπάρχει πιθανότητα να διαταραχθεί αυτή η σχέση σε μία δύσκολη περίοδο για εκείνον, αν προσπαθήσει να διαχειριστεί τις δυσκολίες του μέσα από αυτό.
Βιώνοντας μία προβληματική σχέση με το αλκοόλ, αισθάνεται κανείς πολλές φορές ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο, καθώς έχει δημιουργήσει μία ισχυρή συνήθεια και έναν τρόπο ζωής που συνδέεται με αυτό. Στην πραγματικότητα όμως η εξάρτηση από το αλκοόλ δεν αποτελεί ανίατο πρόβλημα. Είναι κάτι που αντιμετωπίζεται. Ένας άνθρωπος που αισθάνεται ότι έχει χάσει τον έλεγχο έχει ακόμα την επιλογή να το επικοινωνήσει και να αναζητήσει βοήθεια. Μπαίνοντας στη διαδικασία απεξάρτησης στόχος είναι να διαχειριστεί σταδιακά τη σχέση του με το αλκοόλ, να βρει νέους τρόπους διαχείρισης του άγχους, της μοναξιάς ή άλλων δυσκολιών και βήμα-βήμα να βελτιώσει τη ζωή του.
Αναμφίβολα, η απεξάρτηση απαιτεί προσπάθεια και αγώνα. Η εμπειρία μας, όμως, από τη δουλειά μας τόσα χρόνια μας υπενθυμίζει διαρκώς ότι δεν είναι κάτι ακατόρθωτο. Οι συνάνθρωποί μας, εφόσον το αποφασίσουν και το επιθυμούν, μπορούν να ανακτήσουν την ελπίδα, την αξιοπρέπεια και την ελευθερία τους.
Βιβλιογραφικές πηγές
Alexander, B.K. (2010). The globalization of addiction: A study in poverty of the spirit. Oxford, UK: Oxford University Press.
Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). Findings from the Global Burden of Disease Study 2017. Seattle, WA: IHME, 2018.
Ζαφειρίδης, Φ. (2018) Για τις αιτίες και τη θεραπεία των εξαρτήσεων:Απαντώντας στις ερωτήσεις του εξαρτησιολόγου William L. White, Αθήνα:Πεδίο.
Ζαφειρίδης, Φ. (2009). Εξαρτήσεις και Κοινωνία. Αθήνα: Κέδρος.
Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας είναι ένα πρόγραμμα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Υποστηρίζει ανθρώπους με προβλήματα εξάρτησης (από αλκοόλ, παράνομες ουσίες, τυχερά παιχνίδια, διαδίκτυο) και τους συγγενείς τους. Χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Υγείας σε συνεργασία με τον Ο.ΚΑ.ΝΑ. και οι υπηρεσίες που παρέχει είναι δωρεάν. Τα ραντεβού κλείνονται άμεσα και πραγματοποιούνται με σεβασμό στο απόρρητο.
*Η Εύη Αδαμοπούλου είναι ψυχολόγος, MSc, PHDc,
Υπεύθυνη Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων
**Η Κατερίνα Σουρλατζή είναι Ψυχολόγος
Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων
