Μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία*
Με αφορμή τη σημερινή μας επιμορφωτική συνάντηση και αποβλέποντας σε μία μελλοντική συνεργασία των σχολείων του νομού μας με εκείνα της Γερμανίας, θα μου επιτρέψετε να εκθέσω σύντομα την προσέγγιση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μέσα από τις εκπαιδευτικές δράσεις δύο σχολείων της Δ/θμιας Εκπ/σης Χανίων του 1ου Λυκείου Χανίων & του Γυμνασίου Αλικιανού. Στόχος μας το υλικό που θα σας εκθέσουμε να αποτελέσει αφορμή για τη συζήτηση που θα ακολουθήσει.
Α΄ Μία σύντομη αναφορά στην περίπτωση του 1ου Λυκείου Χανίων
Με τη χαραυγή του 21ου αιώνα το 1ο Λύκειο Χανίων αναζητά τις ρίζες του και επιχειρεί να ανασυνθέσει την ιστορία του με τη γραφίδα των μικρών ερευνητών μαθητών του μέσα από ένα εκπαιδευτικό – ερευνητικό πρόγραμμα που κρατά εφτά σχεδόν χρόνια.
Η περίοδος 1941-1944 αποτελεί μία από τις «πέτρινες περιόδους» στη μακραίωνη ιστορία του σχολείου, καθώς το ιστορικό κτίριο του σχολείου επιτάσσεται από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως γερμανικός στρατώνας και το σχολείο ουσιαστικά αναστέλλει τη λειτουργία του. Μάταια προσπαθούσαμε να φωτίσουμε την ιστορική αυτή περίοδο. Παντού βασίλευε το σκοτάδι.
Ο Γερμανός στρατιώτης Η. Μeyer
Η βοήθεια ήρθε από έναν 80 χρόνο γερμανό συνταξιούχο εκπ/κό, τον Ηeinrich Meyer, ο οποίος στις 16/9/1942 γιόρτασε τα 18α γενέθλιά του στον χώρο του σχολείου. Ο Η. Μeyer ανταποκρίθηκε στην αγγελία των μικρών μαθητών στο περιοδικό των γερμανών αλεξιπτωτιστών («Der Deutsche Fallischirmjäger», τευχ. 5/2003). Υπήρξε ένας απλός στρατιώτης του Γ΄ Ράιχ. Στα Χανιά παρέμεινε από τον Σεπτέμβριο του 1942 μέχρι τα μέσα του Ιουλίου 1944. Ο λόχος του στεγάστηκε στο σχολικό συγκρότημα του σημερινού 1ου Γυμνασίου Χανίων αρχικά και στη συνέχεια στη Μονή Καλογραιών στη Χαλέπα. Έστειλε ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό και απάντησε στις ερωτήσεις των μαθητών. Όλα αυτά με τη γραφίδα των μικρών μαθητών είδαν το φως της δημοσιότητας μέσα από τις σελίδες των τοπικών εφημερίδων (βλ. εφημ. «Χανιώτικα Νέα», 3/8/2004, σελ. 12-13, 4/10/2004, σελ. 14 «ΚΗΡΥΞ» 7/11/2004, σελ. 10-11, 15/4/2005, σελ. 24 «Χανιώτικη Ελευθεροτυπία» 15/4/2005, σελ. 14). Αργότερα, καλεσμένος του σχολείου, επισκέφτηκε τα Χανιά και μας ταξίδεψε πίσω στον χρόνο, καθώς, επισκεπτόμενος την κάθε τάξη, εξιστορούσε τη χρήση της κατά τη γερμανική περίοδο, καταθέτοντας ιστορίες της καθημερινότητας του γερμανού στρατιώτη μπροστά στα έκπληκτα μάτια των μαθητών. Ο δεσμός του με το σχολείο κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του.
O ήρωας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Γρηγόρης Παυλάκης
Από τον Γερμανό στρατιώτη Η. Meyer στον ήρωα μαθητή του σχολείου μας Γρηγόρη Παυλάκη.
Η έρευνα γύρω από την ιστορία του σχολείου μάς επεφύλαξε μία ακόμη έκπληξη. Μας οδήγησε στον ύπαρχο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Γρηγόρη Παυλάκη, απόφοιτο του σχολείου μας το σχολικό έτος 1936 – 1937.
Ο Γρηγόρης Παυλάκης είχε λάβει μέρος στην απόβαση της Νορμανδίας, είχε παρασημοφορηθεί από τους Συμμάχους και παρέμενε άγνωστος στη γενέτειρά του, παρότι η σχολική τάξη του πάντοτε τον τιμούσε. Στο πλαίσιο της έρευνάς μας ο απόφοιτος του ’37 απαντούσε στις ερωτήσεις των τελειοφοίτων του 2004. Το υλικό δημοσιεύθηκε στις φιλόξενες στήλες των «Χανιώτικων Νέων» με τον τίτλο «Γρηγόρης Παυλάκης: Ένας ήρωας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μαθητής του σχολείου μας» (βλ. Χανιώτικα Νέα 28/10/2004). Στη συνέντευξη εκείνη δε μας αποκάλυψε μόνο τον ρόλο του στην θρυλική απόβαση στη Νορμανδία αλλά και τη συμβολή του στη διάσωση του θρυλικού «ΑΒΕΡΩΦ», όταν η πολιτεία μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχε αποφασίσει να το αποσύρει για παλιοσίδερα. Λίγους μήνες αργότερα μας ξεναγούσε στο Θωρηκτό «Αβέρωφ», στο οποίο είχε υπηρετήσει κατά τον β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μεριμνήσαμε για τη φιλοτέχνηση του πορτραίτου του, το οποίο κοσμεί σήμερα την αίθουσα της σχολικής βιβλιοθήκης του 1ου Λυκείου Χανίων, μαζί με τα υπόλοιπα των επιφανών μαθητών του σχολείου. Συμπεριλήφθηκε στην αναμνηστική σειρά γραμματοσήμων που το σχολείο εξέδωσε μαζί με τα τοπικά ΕΛΤΑ και λίγα χρόνια μετά, στο Γυμνάσιο Αλικιανού, γιορτάσαμε μαζί με τον ήρωα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, παραδίδοντας τη σημαία στην τότε σημαιοφόρο του σχολείου, Αντωνία Τρικουνάκη, ενώ ο Δήμος Πλατανιά στο πλαίσιο εκείνης της σχολικής γιορτής τίμησε τον ήρωα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (βλ. «Χανιώτικα Νέα» 27/10/2012).
Β΄ . Μία σύντομη αναφορά στην περίπτωση του Γυμνασίου Αλικιανού
Επιτρέψτε μου τώρα μία σύντομη αναδρομή στην περίπτωση του Γυμνασίου Αλικιανού.
Το 2021 ο μικρός πρίγκιπας του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, αντί να προσγειωθεί στην αφρικανική έρημο, προσγειώνεται στον αύλειο χώρο του Γυμνασίου Αλικιανού, εκεί όπου πριν 80 χρόνια οι Γερμανοί κατακτητές είχαν στήσει το στρατοδικείο τους με τις εκτελέσεις των 118 κατοίκων της ευρύτερης περιοχής προαποφασισμένες. Προτού οι μαθητές του σχολείου ξεναγήσουν τον μικρό Πρίγκιπα στα χωριά τους, τον πηγαίνουν δίπλα στον φράκτη του σχολείου και από εκεί του δείχνουν την κοίτη του ποταμού, όπου οι προπαππούδες τους οδηγήθηκαν, εκτελέστηκαν και θάφτηκαν. Ρωταέι τότε ο μικρός πρίγκιπας να πληροφορηθεί το όνομα του ποταμού. «Κερίτης του απάντησαν. Παλαιότερα γραφόταν με -αι, ήταν ο ποταμός του καιρού. Μετά από εκείνες τις εκτελέσεις γράφεται με -ε, είναι ο ποταμός πλέον των κεριών, καθώς για χρόνια οι μαυροφορεμένες χήρες και τα ορφανά πήγαν και άναβαν στις όχθες του κεριά, όπου ήταν θαμμένοι οι δικοί τους άνθρωποι». Ο μικρός πρίγκιπας δεν μπόρεσε να συγκρατήσει το δάκρυ του.
Μία σχολική έκδοση, αφιερωμένη στο παιδί της Κατοχής
Το Γυμνάσιο Αλικιανού, μια δεκαετία τώρα και πλέον, εκδίδει το Σχολικό του Ημερολόγιο με θέματα συνδεόμενα με την τοπική ιστορία. Η εν λόγω σχολική σειρά απαριθμεί δώδεκα (12) τέτοια τεύχη.
Το περσινό Ημερολόγιο του Γυμνασίου Αλικιανού (2022) ήταν αφιερωμένο στα παιδιά της Κατοχής. Η 5χρονη Σταυρούλα από τα Κεραμειά είδε την κατάκοιτη μάνα της να καίγεται μαζί με το πατρικό της, όταν οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό της. Ο 12χρονος Μιχάλης από τους Λάκκους. Ο 10χρόνος Αλέξανδρος από τον Λιβαδά έτρεξε να κτυπήσει την καμπάνα του χωριού του, φωνάζοντας στους συγχωριανούς το σύνθημα «οι τράγοι στους κήπους», όταν είδε τους Γερμανούς να έρχονται στο χωριό του, για να οδηγηθεί στη συνέχεια στις φυλακές της Αγυιάς, ενώ ο 15χρονος Σταύρος από τα Μεσκλά οδηγήθηκε σε μια σειρά από γερμανικά στρατόπεδα, προσφέροντας, χωρίς να το γνωρίζει, το στερνό αποτσίγαρο του γερμανού στρατιώτη στον συνομήλικό του από τη Μακεδονία
«Τον λιγομαριάζει το τσιγάρο και πέφτει στην αριστερή μεριά. Περνούν αυτοί που μάζευαν τους πεθαμένους, τον θωρούν πεσμένο και τον πετάξανε στον φούρνο… Ε, δεν εξανακάπνισα… πάπαλα… φοβερά και τρομερά πράγματα… αιχμάλωτοι…».
Όλοι αυτοί μοιράζονται μέσα από τις σελίδες του Σχολικού Ημερολογίου μας τις μνήμες που τους σημάδεψαν ως παιδιά της Κατοχής με τους μικρούς μαθητές του Γυμνασίου. Βλέπουν στο πρόσωπο των μικρών μαθητών τα παιδικά χρόνια που ο πόλεμος τους στέρησε και οι μικροί μαθητές στα ρυτιδιασμένα πρόσωπά τους ψηλαφούν την αρυτίδωτη παρακαταθήκη που κληρονομούν.
Τίτλος του Ημερολογίου μας τα λόγια της 80χρονης πλέον Σταυρούλας «Το σπίτι μας ήταν ρόγδι», πριν οι Γερμανοί το κάψουν. Ο διάλογος του Σόλωνα με τον Κροίσο, που μας διασώζει ο Αλικαρνασσεύς ιστορικός, είναι σαν να αναβιώνει μπροστά μας 2500 χρόνια μετά…
Μια σχολική ταινία, αφιερωμένη στο παιδί της Κατοχής
Βέβαια το Γυμνάσιο Αλικιανού δεν αρκέστηκε μόνο στην έκδοση του Σχολικού του Ημερολογίου. Με το υλικό των συνεντεύξεων δημιούργησε μία ταινία με τίτλο «Το σπίτι μας ήταν ρόγδι», την οποία πρόβαλε στη σχολική γιορτή της 28ης Οκτωβρίου, ενώ στα σκαριά βρίσκεται ένα δίκτυο σχολείων της Ευρώπης με τα καμένα χωριά της γερμανικής θηρωδίας.
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
Ξαναβλέποντας τη σχολική μας ταινία για τις ανάγκες της σημερινής επιμορφωτικής μας συνάντησης, επιχειρήσαμε να ζυγίσουμε μέσα μας για μία ακόμη φορά τον σταυρό που κουβαλούσε ο καθένας από τους μικρούς πρωταγωνιστές της ταινίας μας. Όμως, αυτή τη φορά δεν σταθήκαμε μόνο στους μικρούς ήρωες της ταινίας μας αλλά και στη μαρτυρία του 15χρονου τότε Σταύρου από τα Μεσκλά για τον γερμανό υποδιοικητή του στρατοπέδου συγκέντρωσης, του οποίου το όνομα ενδεχομένως να έχει πλέον χαθεί, καθώς «τα γενόμενα εξ ανθρώπων τω χρόνω εξίτηλα γένηται», αλλά στον οποίο τόσοι χιλιάδες άνθρωποι οφείλου ντη ζωή τους, ανάμεσά τους και ο μικρός ήρωας της ταινίας μας.
Τελευταίες μέρες, ο πόλεμος έχει σχεδόν τελειώσει. Οι Σύμμαχοι προελαύνουν στην ηττημένη Γερμανία. Η γραφίδα του Ηροδότου πάντα παρούσα για τη μοίρα όσων οραματίζονται αυτοκρατορίες που ο ήλιος δε θα βλέπει τα σύνορά τους. Ο γερμανός διοικητής του στρατοπέδου προστάζει όλοι οι κρατούμενοι να συγκεντρωθούν σε μία σήραγγα και στη συνέχεια διατάζει την ανατίναξή της. Ο υποδιοικητής του στρατοπέδου διαφωνεί. Η διαφωνία κορυφώνεται μπροστά στα έκπληκτα μάτια των αιχμαλώτων, καθώς ο υποδιοικητής βγάζει το πιστόλι του και σκοτώνει το διοικητή του, αυτόν που μέχρι χθες υπηρετούσε τυφλά. Η ανθρωπιά, που παλεύει με το άλλο θεριό μέσα μας, αλλά σπάνια βρίσκει τις χαραματιές εκείνες για να ξεχειλίσει, διασώζοντας την αξιοπρέπεια του ανθρωπίνου προσώπου.
Επιτρέψτε μου, χωρίς να θέλω να καταχραστώ τον χρόνο σας, να κλείσουμε με την προβολή της μαθητικής ταινίας του Γυμνασίου Αλικιανού.
Σας ευχαριστώ για το χρόνον που διαθέσατε για να μοιραστείτε μαζί μου αυτές τις μικρές αναμνήσεις των σχολείων της καρδιάς μου.
*Εισήγηση δρ Γεωργίου Καρκάνη, δ/ντη Γυμνασίου Αλικιανού, στις 14/1/2023 στην Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης στο πλαίσιο επιμορφωτικής συνάντησης για εκπ/κούς με αφορμή την ολοκλήρωση της Έκθεσης “Renato Mordo – Εβραίος, Έλληνας και Γερμανός. Η ζωή ενός καλλιτέχνη την εποχή των άκρων».
