Δύο από τα μείζονα φωτογραφικά γεγονότα στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή είναι είτε αποκλειστικά, είτε σε μαγάλο βαθμό αφιερωμένα στην προσφυγική κρίση που κορυφώθηκε το 2015 και τους πρώτους μήνες του 2016.
Πρόκειται για την έκθεση “Μια άλλη ζωή: Ανθρώπινες ροές / Aγνωστες Οδύσσειες” του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και το Medphoto Festival στο Ρέθυμνο.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των φωτογραφιών που παρουσιάζονται σε αυτές τις διοργανώσεις είναι φωτοειδησεογραφικές που εμφανίστηκαν σε έντυπα και διαδίκτυο κατά καιρούς και είναι αξιοσημείωτο ότι στις λεζάντες που συνοδεύουν τις φωτογραφίες επαναλαμβάνεται σαν ξόρκι η πληροφορία ότι μέσα στο 2015 περίπου ένα εκατομμύριο πρόσφυγες πέρασαν στην Ευρώπη.
Και ενώ είναι διάχυτη η αγωνία για ενημέρωση και οι εικόνες διασπείρονται κατά εκατοντάδες μέσω των πρακτορείων σε κάθε άκρη της γης, εγείρονται διαρκώς ερωτήματα για τον ρόλο των φωτογράφων αλλά και των καλλιτεχνών στις περιοχές της κρίσης και για το κατά πόσο μπορούν αυτές οι εικόνες να βοηθήσουν, να συμβάλλουν ώστε να αλλάξει κάτι.
Στο συνοδευτικό κείμενο της συμμετοχής του στην έκθεση του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης στο Ρέθυμνο ο Antoine D’ Agata καταλήγει αναρωτώμενος τη σκοπιμότητα της παρουσίας του στον τόπο του μαρτυρίου.
Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν φωτογράφοι που εργάζονται πάνω στο θέμα με μεγαλύτερες βεβαιότητες απ’ ό,τι ο D’ Agata, όμως εάν κάποιος που βιώνει τις καταστάσεις από κοντά δυσκολεύεται να δώσει απαντήσεις, για ανθρώπους χωρίς προσωπική εμπειρία των καταστάσεων, τέτοιες ετυμηγορίες είναι δυσκολότερες. Αυτό που είναι ευκολότερο να εξετάσουμε είναι ο τρόπος που λειτουργούν οι συγκεκριμένες εκθέσεις πάνω σε αυτό το θέμα.
Οπως αναφέρθηκε παραπάνω οι περισσότερες (αν όχι όλες) οι εικόνες έχουν κυκλοφορήσει ευρέως στο πρόσφατο παρελθόν με σκοπό την ενημέρωση το κοινού σχετικά με το προσφυγικό ζήτημα.
Η σημαντική συνεισφορά της έκθεσης λοιπόν δεν είναι η ενημέρωση, αλλά η συγκέντρωση. Η επαναδημοσίευση φωτογραφιών που αναλώνονται και εξαφανίζονται στους καταιγιστικούς ρυθμούς διακίνησης πληροφοριών και η ένταξή τους σε ένα σύνολο που συγκροτείται ως συνολικότερη εποπτεία των καταστάσεων καταργεί την παροδικότητα της επίδρασής τους. Εάν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι συμπεριλαμβάνονται και φωτογραφίες αρκετά παλαιότερες της εποχής που το ζήτημα θεωρείται φλέγον αρχίζουμε να ξεπερνάμε το επίπεδο στο οποίο αντιδρούμε με παροδικό συναισθηματισμό και να αρχίζουμε να επεξεργαζόμαστε τα ερεθίσματα πιο εγκεφαλικά.
Πολύ απλά σταματάμε να λέμε το οντολογικά φωτογραφικό “αυτό συνέβη” ή ακόμη περισσότερο το σοσιαλμιντιακό “συμβαίνει τώρα” και περνάμε στο “συμβαίνει πάλι” και ακόμη χειρότερα στο πιο ενσυνείδητο και ίσως κυνικό “συνέβαινε/συμβαίνει πάντα”.
Εχουν άραγε πια οι δυτικές κοινωνίες το δικαίωμα να δηλώσουν άγνοια του τι συμβαίνει; Χρειάζονται τις εικόνες για να μάθουν ότι υπάρχουν άνθρωποι που τρέχουν να ξεφύγουν από μια μοίρα που τους έχει επιβληθεί; Θα μπορούσαμε να απαντήσουμε πως όχι, αλλά ίσως έτσι κρίνουμε απλά με τα δικά μας σταθμά.
Η τρέχουσα έκθεση είναι η πρώτη φωτοδημοσιογραφική έκθεση στο Μουσείο Φωτογραφίας. Γίνεται με αυτόν τον τρόπο μία αναγωγή εφαρμοσμένης φωτογραφίας στο επίπεδο της τέχνης ή απλά τονίζεται η καλλιτεχνική της διάσταση. Κι έτσι επανερχόμαστε στο ρόλο της τέχνης απέναντι στην ανθρώπινη κατάσταση. Μπορούμε για βοήθεια να χρησιμοποιήσουμε μία αναλογία εικόνας – λόγου: υπάρχει η ενημέρωση, η ανάλυση, η ιστορία, η λογοτεχνία. Υπάρχουν εικόνες και κείμενα που συμβάλλουν στη γνώση. Ορισμένες φορές όμως αυτό που είναι πιο σημαντικό δεν είναι η γνώση γεγονότων, αριθμών, ημερομηνιών, αλλά η αντίληψη και η κατανόηση του πώς λειτουργεί ο κόσμος, πώς σκέφτονται και νιώθουν οι άνθρωποι. Αυτό είναι μάλλον ένας ρόλος που αναλαμβάνει η τέχνη.
σύνδεσμοι: www.thmphoto.gr, medphoto.gr
1 χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Κινέζου Ai Weiwei που επικρίθηκε φέρvοντας ένα πιάνο στην Ειδομένη.
