Τον περασμένο μήνα ένα ξύλινο κιβώτιο που περιείχε 1.000 ενήλικα σαλιγκάρια και 2.000 νεαρά σαλιγκάρια ξεκίνησε ένα ταξίδι 3.000 μιλίων από έναν ζωολογικό κήπο στη βόρεια Αγγλία προς τις Βερμούδες.
Τα σαλιγκάρια συσκευάστηκαν προσεκτικά μέσα στο κιβώτιο, μαζί με υγρά χαρτομάντιλα που βοήθησαν στη διατήρηση της θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια της επτάωρης πτήσης, και πράσινα φασόλια για το γεύμα κατά τη διάρκεια της πτήσης.
Το κιβώτιο ταξίδεψε μαζί με το κανονικό φορτίο, με λίγες μόνο ετικέτες για να διακρίνεται το πολύτιμο και ασυνήθιστο περιεχόμενό του: «Ζωντανά ζώα», «Από εδώ και πέρα» και «3.000 μικρότερα σαλιγκάρια των Βερμούδων». Τίποτα δεν υποδείκνυε ότι αυτά τα ζώα, όταν απελευθερώνονταν, θα μπορούσαν να αντιπροσωπεύουν το μέλλον ενός ολόκληρου είδους.
Τα χερσαία σαλιγκάρια των Μικρών Βερμούδων, όπως υποδηλώνει και το όνομά τους, προέρχονται από το αρχιπέλαγος στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό, αλλά μια σειρά απειλών κατά τις τελευταίες πέντε δεκαετίες έχουν μειώσει σημαντικά τους πληθυσμούς του είδους και πλέον χαρακτηρίζεται ως είδος υπό εξαφάνιση. Το 2017, 60 από τα εναπομείναντα μεμονωμένα πλάσματα εστάλησαν στον Γεράρδο Γκαρσία, επικεφαλή των εκτόδερμων (ψυχρόαιμα είδη) στο ζωολογικό κήπο του Τσέστερ, σε μια προσπάθεια να σωθεί το είδος από την εξαφάνιση.
Ο Γκαρσία και η ομάδα του, ειδικοί στην αναπαραγωγή μικρών ερπετών και ασπόνδυλων, άρχισαν να μελετούν τη διατροφή και τις αναπαραγωγικές συνήθειες του αινιγματικού είδους. Στα χρόνια που ακολούθησαν, τα μικροσκοπικά σαλιγκάρια – περίπου στο μέγεθος ενός μπιζελιού κήπου – άρχισαν να πολλαπλασιάζονται.
«Όταν ξεκινήσαμε το πρόγραμμα με τα σαλιγκάρια των Βερμούδων στον ζωολογικό κήπο, βρισκόμασταν ακριβώς στα όρια της εξαφάνισης του είδους», λέει ο Γκαρσία. «Σήμερα, μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για μια διαδικασία ανάκαμψης διότι βαδίζουμε προς τη σωστή κατεύθυνση».
Η πρόσφατη απελευθέρωση είναι η τελευταία προσπάθεια επανεισαγωγής αυτού του μικροσκοπικού είδους στο φυσικό του περιβάλλον, με 1.000 σαλιγκάρια να απελευθερώνονται σε κάθε ένα από τα νησιά “Trunk Island, Higg’s Island και Port Island” των Βερμούδων. Ακολουθούν τρεις προηγούμενες απελευθερώσεις μεταξύ 2020 και 2022, τα αποτελέσματα των οποίων εξακολουθούν να παρακολουθούνται.
Μόνο ο χρόνος θα δείξει πόσο επιτυχής θα είναι η επανεισαγωγή, και ο Γκαρσία υποψιάζεται ότι μπορεί να κινηθεί με ρυθμό σαλιγκαριού. Ο αναπαραγωγικός κύκλος των ειδών είναι μακρύς και το μέγεθός τους καθιστά δύσκολη την παρακολούθησή τους, καθώς είναι πολύ μικρά για να φέρουν ηλεκτρονικό ανιχνευτή. Όμως ο ίδιος και άλλοι επιστήμονες που συμμετέχουν είναι αισιόδοξοι, εν μέρει λόγω της επιτυχίας που είχαν στην επανεισαγωγή του μεγαλύτερου ξαδέλφου του είδους: του μεγαλύτερου χερσαίου σαλιγκαριού των Βερμούδων.
Αυτό το πλάσμα που έχει μέγεθος παρόμοιο με ένα σταφύλι, θεωρούνταν ότι είχε εξαφανιστεί για πάνω από 40 χρόνια, μέχρι που, κατά τύχη, ένας άνδρας ανακάλυψε ένα σε ένα σοκάκι στο Χάμιλτον, την πρωτεύουσα των Βερμούδων.
«Ήταν το 2014, και ένας πολίτης μπήκε στο γραφείο μου και άνοιξε το χέρι του, και μέσα στο χέρι του ήταν ένα κέλυφος σαλιγκαριού», θυμάται ο Μαρκ Ότερμπριτζ, οικολόγος άγριας ζωής του Τμήματος Περιβάλλοντος των Βερμούδων. Είπε: «Νομίζω ότι αυτό μπορεί να είναι ένα είδος που έχει εξαφανιστεί».
Το μοναχικό κέλυφος οδήγησε στην ανακάλυψη ενός υπολειμματικού πληθυσμού, ο οποίος πυροδότησε μια προσπάθεια διατήρησης. Ο Ότερμπριτζ προσέγγισε τον Γκαρσία ο οποίος είχε ήδη εργαστεί στις Βερμούδες για τα σκίνκς (ένα είδος σαύρας) και μαζί αποφάσισαν να στείλουν 60 από τα σαλιγκάρια στο Τσέστερ, όπου θα μπορούσαν να μελετηθούν και τελικά να αναπαραχθούν.
Έκτοτε, περισσότερα από 100.000 μεγαλύτερα χερσαία σαλιγκάρια των Βερμούδων έχουν επανεισαχθεί σε πολλές τοποθεσίες του αρχιπελάγους, κάτι που ο Γκαρσία πιστεύει ότι αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα παραδείγματα επανεισαγωγής ενός και μόνο είδους.
«Τα πάνε περίφημα – βλέπουμε ότι τα ζώα εγκαθίστανται, αναπαράγονται και εξαπλώνονται», λέει. Στην πραγματικότητα, το είδος τα πηγαίνει τόσο καλά από μόνο του, που πιστεύει ότι δεν χρειάζεται πλέον να εκτρέφεται σε περιβάλλον ζωολογικού κήπου.
Η ελπίδα είναι ότι το μικρότερο χερσαίο σαλιγκάρι θα ακολουθήσει το γλοιώδες μονοπάτι του μεγαλύτερου. «Χρησιμοποιούμε το μεγαλύτερο χερσαίο σαλιγκάρι των Βερμούδων ως υποκατάστατο, ή ως ερευνητικό υποκατάστατο, υποθέτοντας ότι αν τα πάει καλά, το μικρότερο χερσαίο σαλιγκάρι των Βερμούδων θα τα πάει το ίδιο καλά», λέει ο Ότερμπριτζ.
Φυτά πιπεριάς και κοτόπουλα δολοφόνοι
Ωστόσο, η μακροπρόθεσμη ανάκαμψη ενός είδους από τόσο χαμηλούς αριθμούς είναι περίπλοκη. Η αναπαραγωγή δεν είναι μια ασημένια σφαίρα και πρέπει να γίνεται σε συνδυασμό με άλλες δράσεις διατήρησης.
Τόσο το μεγαλύτερο όσο και το μικρότερο είδος χερσαίου σαλιγκαριού απειλούνταν αρχικά από θηρευτές όπως πλατύσκοινα, σαρκοφάγα σαλιγκάρια και άγρια κοτόπουλα – χωροκατακτητικά είδη που εισήχθησαν στις Βερμούδες από τον άνθρωπο τα τελευταία 50 περίπου χρόνια (άλλα σκόπιμα, άλλα τυχαία), σύμφωνα με τον Ότερμπριτζ. Για να ευδοκιμήσουν ξανά οι πληθυσμοί, οι απειλές αυτές πρέπει να μειωθούν.
Κατά τα πρώτα χρόνια του προγράμματος για το σαλιγκάρι των Βερμούδων, ο Ότερμπριτζ θυμάται ότι ένιωσε την πίεση που του ασκήθηκε: τα σαλιγκάρια πολλαπλασιάζονταν στα εργαστήρια στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά δεν υπήρχε ασφαλές μέρος για να απελευθερωθούν. Έτσι, ο ίδιος και η ευρύτερη ομάδα του εργάστηκαν σκληρά για να δημιουργήσουν ένα φιλόξενο περιβάλλον στα διάφορα νησιά όπου πραγματοποιείται η επανεισαγωγή. Για παράδειγμα, στο νησί Trunk, επικεντρώθηκαν στην εξάλειψη χωροκατακτητικών ειδών, όπως η πιπεριά Βραζιλίας, ένα φυτό κήπου που εισήχθη τη δεκαετία του 1950 και έχει ξεπεράσει σε ανταγωνισμό πολλά τοπικά φυτά, και στην επαναφύτευση ντόπιων ειδών, όπως φοινικόδεντρα και κέδρους. Έχουν επίσης εισαγάγει σχέδια διαχείρισης για την αντιμετώπιση των προσβολών από κοτόπουλα.
«Αυτά τα νησιά έχουν γίνει πραγματικά οι σωσίβιες σχεδίες μας για είδη που απειλούνται με τρόπους που δεν μπορούμε να ελέγξουμε στο κύριο νησί», λέει ο Ότερμπριτζ.
Μόλις τα νησιά αποκαταστάθηκαν κοντά στο πώς ήταν πριν από την παρακμή των ειδών, η ομάδα έδωσε το πράσινο φως στον Γκαρσία για να αρχίσει να στέλνει τα σαλιγκάρια πίσω στα νησιά.
Μικρά σαλιγκάρια, μεγάλος αντίκτυπος
Οπως αναμεταδίδει η ΕΡΤ, ο Γκαρσία είναι εδώ και καιρό υπέρμαχος των μικρών ειδών. Στο ζωολογικό κήπο του Τσέστερ, εργάζεται από ένα σύμπλεγμα κοντέινερ που βρίσκεται κρυμμένο έξω από τις κύριες εγκαταστάσεις, μακριά από τις τίγρεις της Σουμάτρας και τους ασιατικούς ελέφαντες που συνήθως επισκέπτονται οι επισκέπτες. Τα απειλούμενα με εξαφάνιση ερπετά, αμφίβια και ασπόνδυλα που φυλάσσονται στα κοντέινερ μπορεί να μην είναι τόσο λαμπερά, αλλά ο ίδιος επιμένει ότι δεν είναι λιγότερο σημαντικά. Πρόκειται για μερικές από τις πιο απειλούμενες ομάδες ειδών στον πλανήτη και εδώ οι επιστήμονες μελετούν τη βιολογία, τη συμπεριφορά και τις αναπαραγωγικές τους συνήθειες σε ελεγχόμενο περιβάλλον, με στόχο την επανεισαγωγή όλων των ειδών στη φύση.
Όταν ο κόσμος ρωτάει τον Γκαρσία γιατί κάνει τόσα πολλά για να βοηθήσει τόσο μικρά πλάσματα όπως τα σαλιγκάρια των Βερμούδων, η απάντησή του είναι: «Γιατί ασχολούμαστε με οποιοδήποτε είδος έχουμε στον πλανήτη;»
«Κάθε ένα από αυτά, ζώα και φυτά, έχει ένα ρόλο να παίξει», λέει. «Τα σαλιγκάρια έχουν πολλούς ρόλους, ένας από αυτούς είναι η αποικοδόμηση υλικών. Αυτό είναι μέρος του οικοσυστήματος και αν αφαιρέσετε αυτό το κομμάτι, τότε το σύστημα δεν λειτουργεί».
Ελπίζει ότι η δουλειά που κάνουν θα βοηθήσει στην εμπλοκή του κοινού και θα στείλει ένα ισχυρό μήνυμα αισιοδοξίας.
«Μπορούμε να μαζέψουμε ένα είδος που πραγματικά βρισκόταν στα πρόθυρα της εξαφάνισης και μπορούμε να το ανατρέψουμε», λέει.
