Πριν αναρωτηθούμε «και τι κάνει η Ευρώπη για την προστασία του πολίτη;» θα πρέπει να γνωρίζουμε τα όρια των αρμοδιοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Στις 9 Μαΐου 1950 ο Γάλλος υπουργός εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν δήλωνε πως «η Ευρώπη δεν θα φτιαχτεί μονομιάς, ή βάσει ενός σχεδίου. Θα φτιαχτεί μέσω συγκεκριμένων επιτευγμάτων που θα δημιουργήσουν μιαν εκ των πραγμάτων αλληλεγγύη». Το πρώτο βήμα της συνεργασίας των Ευρωπαϊκών χωρών απαιτούσε την εξάλειψη της αιώνιας αντίθεσης Γαλλίας – Γερμανίας και γι’ αυτό προτάθηκε «το σύνολο της Γαλλογερμανικής παραγωγής άνθρακα και χάλυβα να τεθεί υπό την αρμοδιότητα μιας κοινής Ανωτάτης Αρχής, στο πλαίσιο ενός οργανισμού ανοικτού στη συμμετοχή των άλλων χωρών της Ευρώπης». Έτσι δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα στην οποία τα έξη ιδρυτικά κράτη μέλη εκχώρησαν μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας στα συναφή θέματα στο πλαίσιο συγκεκριμένων κανόνων δικαίου, η εφαρμογή των οποίων ελεγχόταν από ένα Δικαστήριο με συγκεκριμένες αρμοδιότητες.
Έκτοτε, με τις διαδοχικές συνθήκες που υπέγραψαν τα κράτη μέλη της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης οι αρμοδιότητες που έχουν εκχωρηθεί στην Ένωση διευρύνθηκαν και εξειδικεύτηκαν. Μάλιστα, σε ορισμένους τομείς, με βάση τη συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα κράτη μέλη έχουν εκχωρήσει στην Ένωση «αποκλειστική» αρμοδιότητα. Οι τομείς αυτοί περιλαμβάνουν τα τελωνεία, την εφαρμογή της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς, τη νομισματική πολιτική της ευρωζώνης, τη διατήρηση των θαλάσσιων βιολογικών πόρων και την κοινή εμπορική πολιτική έναντι τρίτων χωρών. Περιλαμβάνουν επίσης και τη σύναψη διεθνών συμφωνιών όταν αυτό είτε προβλέπεται σε ενωσιακή νομοθετική πράξη, είτε απαιτείται για την άσκηση εσωτερικής αρμοδιότητας, είτε τέλος επηρεάζει τους κοινούς κανόνες της Ένωσης.
Σε πολλούς άλλους τομείς η Ένωση έχει «συντρέχουσα» όπως λέμε αρμοδιότητα με τα κράτη μέλη δηλαδή στους τομείς αυτούς νομικά δεσμευτικές πράξεις μπορούν να εκδίδουν τόσο η Ένωση όσο και τα κράτη μέλη της. Ωστόσο, τα κράτη μέλη μπορούν να εκδίδουν τέτοιες πράξεις μόνον όταν η Ένωσης δεν έχει ασκήσει την αρμοδιότητά της ή έχει δηλώσει ρητά ότι έπαψε να την ασκεί. Τέτοιοι τομείς «συντρέχουσας» αρμοδιότητας είναι για παράδειγμα η εσωτερική αγορά (ελεύθερη διακίνηση προϊόντων, υπηρεσιών και κεφαλαίων), η οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή (με την χρηματοδότηση αναπτυξιακών έργων σε μειονεκτούσες περιοχές π.χ. μέσω των ευρωπαϊκών ταμείων συνοχής), η γεωργία και η αλιεία (μέσω της διαμόρφωσης, της χρηματοδότησης και της εφαρμογής της κοινής γεωργικής και αλιευτικής πολιτικής), το περιβάλλον, η προστασία των καταναλωτών, οι μεταφορές, η ενέργεια και τα διευρωπαϊκά δίκτυα και τέλος η διαμόρφωση ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας, δικαιοσύνης.
Η Ένωση ασκεί επίσης συντρέχουσα αρμοδιότητα με τα κράτη μέλη στον τομέα της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και του διαστήματος με την χρηματοδότηση πολυετών προγραμμάτων συνεργασίας φορέων καθώς και στον τομέα της αναπτυξιακής συνεργασίας με αναπτυσσόμενες χώρες και της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας σε χώρες που πλήττονται από φυσικές καταστροφές, πολέμους και λιμούς. Μάλιστα, η Ένωση μαζί με τα κράτη μέλη της είναι ο μεγαλύτερος δότης ανθρωπιστικής βοήθειας παγκοσμίως. Επίσης, η Ένωση έχει συντρέχουσα αρμοδιότητα με τα κράτη μέλη για ορισμένες πτυχές της ασφάλειας της δημόσιας υγείας (π.χ. επιτήρηση μεταδοτικών ασθενειών, ποιότητα προϊόντων αίματος) και για ορισμένες πτυχές της κοινωνικής πολιτική (π.χ. υγιεινή και ασφάλεια στους χώρους εργασίας, προστασία ορισμένων ευπαθών κατηγοριών εργαζόμενων).
Σε ορισμένους άλλους τομείς, οι οποίοι μάλιστα σχετίζονται ιδιαίτερα με την προστασία του πολίτη, τα κράτη μέλη έχουν διατηρήσει τις αποκλειστικές τους αρμοδιότητες και η Ένωση έχει «υποστηρικτική» αρμοδιότητα, δηλαδή μπορεί απλώς να υποστηρίξει, να συντονίσει και να συμπληρώσει τις σχετικές δράσεις σε εθνικό επίπεδο αλλά δεν μπορεί να εκδίδει πράξεις που να προβλέπουν την εναρμόνιση των νομοθετικών και κανονιστικών διατάξεων των κρατών μελών. Πρόκειται για τομείς όπως η προστασία και η βελτίωση της ανθρώπινης υγείας, η βιομηχανία, ο πολιτισμός, ο τουρισμός, η παιδεία, η επαγγελματική εκπαίδευση, η νεολαία και ο αθλητισμός, καθώς και η πολιτική προστασία και η διοικητική συνεργασία.
Η Ένωση συντονίζει επίσης τις οικονομικές πολιτικές και τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών και αυτός ο ρόλος της διευρύνεται τα τελευταία χρόνια λόγω της χρηματοοικονομικής κρίσης που εκ των πραγμάτων επιβάλλει αυστηρότερες δημοσιονομικές πολιτικές ιδίως στις χώρες της ευρωζώνης. Θα πρέπει εδώ να συμπληρώσουμε και τις αρμοδιότητες της Ένωσης με βάση τη συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αρμοδιότητες στους τομείς της κοινής εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφαλείας (που αποβλέπουν επίσης στον προοδευτικό καθορισμό και μιας κοινής αμυντικής πολιτικής). Οι αρμοδιότητες αυτές ασκούνται με βάση την αρχή της ομοφωνίας σε διακυβερνητική βάση.
Με βάση τα παραπάνω, είναι προφανές ότι η προστασία του πολίτη από ατυχήματα και καταστροφές εμπίπτει σε πολλούς και διάφορους τομείς άσκησης πολιτικής για τους οποίους η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει είτε συντρέχουσα είτε υποστηρικτική αρμοδιότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ένωση αδρανεί στις περιπτώσεις όπου διαπιστώνεται η ανάγκη κοινής δράσης. Φυσικά, οι σχετικές αποφάσεις πρέπει να ληφθούν ομόφωνα. Ο ενωσιακός μηχανισμός πολιτικής προστασίας αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας ομόφωνης απόφασης που ελήφθη όταν διαπιστώθηκε ότι η Ένωση έπρεπε να επεμβαίνει συντονισμένα για την αντιμετώπιση μεγάλων καταστροφών στα κράτη μέλη αλλά και σε τρίτες χώρες.
Οι αποφάσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης επηρεάζουν την καθημερινότητα των πολιτών και το επίπεδο της προστασίας τους από ατυχήματα και καταστροφές. Ενόψει των επερχόμενων ευρωπαϊκών εκλογών θα συνεχίσουμε και την επόμενη εβδομάδα να αναλύουμε τους τομείς που σχετίζονται με την προστασία των πολιτών προκειμένου να καταδείξουμε την σπουδαιότητα της συμμετοχής στην ψηφοφορία.
O Παναγιώτης Αλεβαντής είναι φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή http://alevantis.blogspot.com
