Τα ψέματα της Πρωταπριλιάς είναι ένα έθιμο που μας έχει έρθει από την Ευρώπη. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές σχετικά με τον τόπο και τον χρόνο που γεννήθηκε το έθιμο αυτό.
Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το έθιμο ξεκίνησε από τους Κέλτες. Λαός της βορειοδυτικής Ευρώπης, οι Κέλτες, ήταν δεινοί ψαράδες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Όσο καλοί ψαράδες όμως και να ήταν, την εποχή αυτή του χρόνου τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Έτσι και αυτοί, όπως προστάζει ο “κώδικας δεοντολογίας” των ψαράδων όλων των εποχών, έλεγαν ψέματα σχετικά με τα πόσα ψάρια είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια, έγινε με το πέρασμα του χρόνου έθιμο.
Η δεύτερη εκδοχή, που θεωρείται και πιο βάσιμη ιστορικά, θέλει γενέτειρα του εθίμου τη Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564 η πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η “1η Απριλίου”. Τη χρονιά αυτή όμως, και επί βασιλείας Καρόλου του 9ου, αυτό άλλαξε και Πρωτοχρονιά θεωρούνταν πλέον η 1η Ιανουαρίου. Στην αρχή αυτό δεν το δέχτηκαν όλοι οι πολίτες. Οι αντιδραστικοί συνέχιζαν να γιορτάζουν, την παλαιά πλέον, πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.
Υπάρχουν όμως και εκείνοι που πιστεύουν, ότι η πρωταπριλιά έχει ρίζες στη ρωμαϊκή εποχή και πιο συγκεκριμένα στη γιορτή της «Kοροϊδίας και του Ξεγελάσματος» της ρωμαϊκής Θεάς «Bένους Aπρίλις». Η «Αφροδίτη του Aπριλίου», έδινε το έναυσμα για απελευθέρωση του πνεύματος ταυτόχρονα με την οργιώδη απελευθέρωση της φύσης.
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Το έθιμο αυτό ήρθε και στην Ελλάδα και διαφοροποιήθηκε αποκτώντας μια ελληνική χροιά. Η βασική ιδέα βέβαια παρέμεινε ίδια. Λέμε αθώα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το «θύμα» μας. Σε κάποιες περιοχές, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες άλλες πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειές του. Επίσης το βρόχινο νερό της Πρωταπριλιάς θεωρούν μερικοί ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι, σε αντίθεση με τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν είναι παντρεμένος θα χηρέψει γρήγορα.
Σύμφωνα με τον Έλληνα λαογράφο Λουκάτο το έθιμο αυτό αποτελεί ένα σκόπιμο «ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την όποια παραγωγή» όπως είναι η αρχή του μήνα τόσο για τον Μάρτιο, όσο και τον Απρίλιο υποχρεώνοντας πολλούς να λαμβάνουν διάφορα “αντίμετρα” (αλεξίκανα μέτρα). Επίσης και ο Έλληνας λαογράφος Γ. Μέγας συμφωνεί πως η πρωταπριλιάτικη “ψευδολογία” παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού, έτσι ώστε να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία.
ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ
Τον προηγούμενο αιώνα, η τεχνολογία βοήθησε κάποιους να ξεγελάσουν χιλιάδες άτομα την ημέρα αυτή. Για παράδειγμα μια αμερικανική εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο (στις αρχές του 20ού αιώνα), στο οποίο αναφερόταν ότι ο Τόμας Εντισον είχε εφεύρει μια μηχανή, η οποία μετέτρεπε το νερό σε κρασί. Οι μετοχές των εταιρειών παρασκευής και διακίνησης οίνου, σημείωσαν κατακόρυφη πτώση στο Χρηματιστήριο.
Ενα άλλο παράδειγμα μεγάλης πρωταπριλιάτικης φάρσας είναι αυτή του δικτύου BBC το 1957. Τότε προβλήθηκε από το δίκτυο αυτό ένα ρεπορτάζ, στο οποίο Ιταλοί γεωργοί μάζευαν μακαρόνια από τα δέντρα που υποτίθεται ότι τα παράγουν. Παρόμοια ρεπορτάζ συνεχίζονται όμως μέχρι και σήμερα σχεδόν από το σύνολο των Μ.Μ.Ε., που τις περισσότερες φορές αγγίζουν σημαντικά θέματα οικονομίας, διασκέδασης κ.λπ.
“ΔΙΑΣΗΜΑ” ΨΕΜΑΤΑ
– Πώς να φυτέψετε ένα… μακαρονόδεντρο. Εκατοντάδες ακροατές τηλεφώνησαν στο BBC το 1975 ρωτώντας πώς μπορούν να φυτέψουν ένα μακαρονόδεντρο στον κήπο τους. Είχε προηγηθεί ρεπορτάζ που έδειχνε Ελβετούς αγρότες να φυτεύουν σπαγγέτι στο έδαφος, λέγοντας ότι η χρονιά ήταν ιδανική για πλούσια σοδειά λόγω του ήπιου χειμώνα.
– Υποψήφιος πρόεδρος ο Νίξον το ’92. Ο 79χρονος Ρίτσαρντ Νίξον, υποψήφιος πρόεδρος της Αμερικής εν έτει 1992! Με τη φάρσα αυτή τίμησε την Πρωταπριλιά εκείνης της χρονιάς αμερικανικό ραδιοφωνικό πρόγραμμα. Το τηλεφωνικό κέντρο του σταθμού κατακλύστηκε από οργισμένους ακροατές, οι οποίοι είχαν ακούσει τον Νίξον να εγκαινιάζει την εκστρατεία του με το σύνθημα: «Δεν έκανα κανένα λάθος και δεν πρόκειται να ξανακάνω». Χρειάστηκαν σαράντα πέντε λεπτά για να μάθουν ότι επρόκειτο απλώς για ένα αστείο και ότι η φωνή ανήκε στον μίμο Rich Little…
– Τα μαγικά πέδιλα. Το 1932 πολλοί ήταν εκείνοι που πίστεψαν ότι ο άνθρωπος μπορεί να πετάξει με ένα ζευγάρι πέδιλα του σκι, αφού οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» δημοσίευσαν και σχετικές φωτογραφίες.
– Δύο μέρες έξω! Το 1979 κάποιοι θεώρησαν αληθές το ότι η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να εξαλείψει την 5η και τη 12η Απριλίου από το ημερολόγιο, για να συγχρονίσει την ώρα της με τον υπόλοιπο κόσμο.
– Νηφάλιο ιντερνέτ! Το 1994 αρκετοί έσπευσαν να συμμορφωθούν με υποτιθέμενη οδηγία που προέβλεπε πως θα συλλαμβανόταν οποιοσδήποτε σέρφαρε στο Διαδίκτυο… μεθυσμένος.
– Αλλαγή της σταθεράς «π». Σοβαρές διαμαρτυρίες προκάλεσε η πρωταπριλιάτικη φάρσα του φυσικού Marc Boslough, ο οποίος το 1998 δημοσίευσε σε επιστημονικό περιοδικό την πρόθεση της Αλαμπάμα να αλλάξει με νομοθεσία την τιμή της μαθηματικής σταθεράς «π» από 3.14159 σε 3.0, ακολουθώντας… τους συμβολισμούς της Βίβλου.
– Μια κάλτσα δίνει χρώμα στην TV. Το 1962 η έγχρωμη τηλεόραση αποτελούσε «όνειρο θερινής νυκτός» για τη Σουηδία. Το μεσημέρι της 1ης Απριλίου το δελτίο ειδήσεων ξεκινά και στην οθόνη εμφανίζεται ο τεχνικός του καναλιού Kjell Stensson. Ενημερώνει το κοινό, που παρακολουθεί καθηλωμένο στους δέκτες του, πως χάρη στην ανάπτυξη της τεχνολογίας μπορεί πλέον να απολαμβάνει τα αγαπημένα του προγράμματα λουσμένα με τα πιο ζωηρά χρώματα. «Το μόνο που χρειάζεται να κάνετε είναι να τοποθετήσετε μια νάιλον κάλτσα στην οθόνη της τηλεόρασής σας», λέει ο Stensson, σπεύδοντας, μάλιστα, να αναπαραστήσει το εγχείρημα σε απευθείας μετάδοση. Οι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που το δοκίμασαν μάλλον ήταν αρκετά δύσπιστοι, όταν την… 1η Απριλίου του 1970 πουλήθηκε για πρώτη φορά στη Σουηδία έγχρωμη τηλεόραση…
– Το ηλεκτρονικό Big Ben. Το 1980 το βρετανικό δίκτυο BBC ανακοίνωσε πως το ιστορικό ρολόι Big Ben θα λειτουργούσε πλέον με ψηφιακό μηχανισμό, για να δείχνει με ακρίβεια την ώρα. Όταν αναφέρθηκε ότι οι δείκτες του ρολογιού θα πωλούνταν στους τέσσερις πρώτους ακροατές που θα επικοινωνούσαν με τον σταθμό, οι προσφορές «έσπασαν τα ταμεία»…
– Το τέλος του κόσμου. Μία από τις διασημότερες πρωταπριλιάτικες φάρσες ήταν αυτή του Ινστιτούτου Franklin, το οποίο εν έτει 1940 ανακοίνωσε ότι το τέλος του κόσμου θα ερχόταν την επόμενη μέρα. Τρομερή αναστάτωση και πανικός προκλήθηκαν στους πολίτες και στις δημόσιες υπηρεσίες, ενώ ο υπάλληλος του Ινστιτούτου που είχε τη φαεινή ιδέα του αστείου… απολύθηκε.
– Ο τάφος του Σωκράτη. Το 1995, το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε ότι κατά τις ανασκαφές του μετρό βρέθηκε ο τάφος του Σωκράτη. Το Υπουργείο έδωσε, μάλιστα, λεπτομέρειες, ενώ σημείωνε ότι βρέθηκαν επίσης ο χιτώνας του, αλλά και ίχνη απο κώνειο. Η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου μέσω των ξένων ειδησεογραφικών πρακτορείων. Στην παγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, πρώτο έπεσε το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, που λίγες ώρες μετά έσπευσε να ανακαλέσει.
– Το 1993, άρθρο στη βρετανική εφημερίδα Independent ανέφερε την ανακάλυψη του χωριού του Aστερίξ από επιστήμονες των Πανεπιστημίων της Οξφόρδης και της Βρέστης. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, οι ανασκαφές έφεραν στο φως νομίσματα, στα οποία απεικονίζονταν αγριογούρουνα, ενώ δεν υπήρχε ίχνος ρωμαϊκής εισβολής!
