Ρ. Μ. Ρίλκε, μνήμη
Ι
Eίμαστε μονάχα στην αρχή, βλέπεις
σαν να βρίσκονται τα πάντα μπροστά μας
Με χίλια ένα όνειρα πίσω μας- άπραγοι
ΙΙ
Δεν μπορώ να σκεφτώ πιο μακάρια γνώση
από αυτή:ότι πρέπει να γίνει κανείς αρχάριος.
Κάποιος που θα γράψει την πρώτη λέξη μετά
από μια παύση που έχει τη διάρκεια αιώνων.
ΙΙΙ
Aυτή η παρατήρηση που με κάνει να σκεφτομαι πως
εμείς οι άνθρωποι ζωγραφίζουμε ακόμη πάνω σε
χρυσό φόντο, όπως οι εντελώς πρωτόγονoι που στέκονται
μπροστά σε κάτι ακαθόριστο. Άλλοτε μπροστά σε
χρυσό, άλλοτε μπροστά σε γκρίζο. Κάποιες φορές στο
φως και συχνά με ανεξιχνίαστο σκοτάδι πίσω τους.
3 από τις 40 «σημειώσεις για τη μελωδία των πραγμάτων» του Ράινερ Μαρία Ρίλκε. (1)
Επειδή οι προθέσεις προσδίδουν χαρακτήρα αναμόχλευσης η έννοια μετα αμφίσημη χαρακτηρίζει την προηγηθείσα αποσιώπηση αλλά και την κριτική του γραπτού λόγου για ακαδημαϊκούς μηχανισμούς πολιτισμικού ελέγχου που κρατούν τη δημιουργικότητα των τεχνών στα γρανάζια της στασιμότητας, η ακόμα της οπισθοδρόμησης και αυτό αλλάζει από το κοιτάζω το παρελθόν για να πορευτώ καινοτόμα στο μέλλον, το να “μιλήσεις” υποκειμενικά -όχι αυθαίρετα- έξω από τα δόντια πιστεύοντας πως η καθολική αποδοχή των λόγων σου είναι ανέφικτη και γι αυτό η αλήθεια σου ως άμυνα στη θνησιμότητα της λήθης είναι επιλογή για αντίστοιχους δέκτες- αναπόφευκτα για τους λιγότερους από την πλειοψηφία της οχλοβοής. Συνήγορος στο ασταθές « μετα χθες», η ανθεκτική στο χρόνο γραπτή διατύπωση σπουδαίων πνευματικών ανθρώπων των γραμμάτων και της τέχνης. Με αφετηριακά κείμενα σε αυτή τη νέα σειρά μη συμβατικής αρθρογραφίας μου, του σπουδαίου ποιητή και στοχαστή Ρ.Μ.Ρίλκε, που «ως παιδί και έφηβος δεν υπήρχε ιδιαίτερα ευτυχισμένος η παιδεία του ήταν ανοργάνωτη και αποσπασματική…»(2) Το σύντομο δοκίμιο του «Αρχέγονη βοή»(3), επέλεξα να ενσωματώσω στους τίτλους της επικείμενης σειράς κειμένων. «…Συναισθήματα- πια; Δυσπιστία ,συστολή, φόβος, δέος, ναι, και τώρα ποιο απ όλα αυτά εδώ τα πιθανά συναισθήματα; Δυσκολεύομαι αφάνταστα να προτείνω ένα όνομα για την αρχέγονη βοή που θα ερχόταν στον κόσμο.» Και όταν ο Ρίλκε γράφει αυτά πριν 114 χρόνια, δεν είχε γεννηθεί ο Vilem Flusser που το 2008 γράφει «Ψηφιοποιούμε και συν-ψηφίζουμε τα σημεία με τη βοήθεια συσκευών, προκειμενου να δημιουργήσουμε απ’ αυτά εικονες εν είδει ψηφιδωτού. Αυτές οι εικόνες μας ενδιαφέρουν. «Nihil-ne plus?
Nihil».Μια νέα ικανότητα εικόνα σύνθεσης αναδύεται κατ αυτόν τον τρόπο εντός μας και γύρω μας, και απ αυτήν άλλη αναδεικνύει το σύμπαν των τεχνικών εικόνων.
Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΦΩΤΗ
Ο Φώτης Λαγουδάκης έζησε από το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα στα Χανιά, συμμαθητής μου στο πρώτο γυμνάσιο Χανίων εκείνα τα χουντικά χρόνια. Διακριτικός, ταλαντούχος στην τέχνη της ζωγραφικής, ουσιαστικά αυτοδίδακτος, οι εκθέσεις δεν έχουν τον αντίστοιχο απόηχο της αξίας του, ίσως γιατί η σεμνότητά του είναι οδηγός του μηδαμινού πλαισίου δημοσίων σχέσεων που κάνει. Ο Λαγουδάκης, ζωγραφίζει ποιοτικά, με μεστότητα και ιδιαίτερα προσωπική υφολογική τεχνοτροπία, όμως λειτουργεί απέναντι στα έργα του με την ερασιτεχνική υπέρμετρη αγάπη του δημιουργού συλλέκτη, που από αγάπη δεν θέλει να τα αποχωριστεί. Τις σκέψεις αυτές κάνω με αφορμή την τελευταία του έκθεση, στο πολιτιστικό κέντρο της Ιεράς Μητρόπολης Κυδωνίας και Αποκορώνου . Συνθέσεις ανθρωποκεντρικές, πορτρέτα, 4-5 του Ελευθερίου Βενιζέλου μερικές αγιογραφίες και τοπία, κυρίως αντί περιγραφικά. Τα είδα, χωρίς τη συνάφεια του ετερόκλητου κοινού των εγκαινίων, με την ησυχία μου, τα ξανά είδα, με ξεναγούς τον ίδιο, τον άξιο ζωγράφο, αλλά και την ελπιδοφόρο πτυχιούχο αρχαιολόγο- ιστορικό ,κόρη του Ειρήνη, που εκπροσωπεί μια νέα γενιά φιλοτέχνων, που προφανώς ζούνε την εποχή της εικόνας. Το βιβλίο (συγκλονιστικό) που διαβάζω αυτή την εποχή του , του V. Flusser «προς το σύμπαν των τεχνικών εικόνων» στριφογυρίζει στο νου μου. Οι οπτικοί νευρώνες εντολοδόχοι, αποφασίζω…
(Εntscheiden)(4) ακουμπώ το χέρι μου στη ζωγραφισμένη επιφάνεια, νιώθω τους κραδασμούς της παλλόμενης επιφάνειας, μιλάει ,με τη σιωπή της , αφηγείται… αφουγκράζομαι : πίστη, γνώση, βίωμα, όνειρο ,γίνονται έργο, μέσο η διαχρονική υλικότητα της ζωγραφικής, ένας οικείος χείμαρρος μου φέρνει στον αμφιβληστροειδή αντανακλάσεις αγαπημένων δημιουργών. Η ζωγραφική σαν μαγικό φίλτρο , σπάει τα στεγανά της γλώσσας και συνδιαλέγεται με μέτρ των άλλων τεχνών ,Α. Ματίς, και Μ.Προυστ, Α. Ρουμπλιώφ και Α. Ταρκόφσκι, Ε.Ντελακρουά και Ρ. Βάγκνερ, Ο. Τάρνερ και Τ. Τρανστρέιμερ (5) πηγαίνω πιο κοντά, ο Τέρνερ ζωγραφίζει και με τα χέρια, ο Φώτης; O συλλογισμός μου μετατοπίζεται εν ριπή, αυτόματης γραφής ο Ντελακρουά περισσότερο αναπαραστατικός από τον αφαιρετικό ρομαντισμό του Τέρνερ, που άνοιξε δρόμο στους ιμπρεσιονιστες κι αυτοί με τη σειρά τους στους πρώιμους εξπρεσιονιστές. Η διαδοχή καταιγιστική και θολή, ταυτόχρονα σαν τον καπνό του τρένου… Σουτίν Περμέκε,Κοκόσκα( ιδιαίτερα αυτός και τα εξπρεσιονίστικα τοπία του), Μπέκμαν, Ρουώ, Βαν, και από τους Έλληνες, Θεόφιλος Κόντογλου, Μπουζιάννης, μα απ όλους αυτούς εμπεριέχει στοιχεία η ζωγραφική Λαγουδάκη; Η απάντηση είναι σαν τους χρησμούς της Πυθίας, και ναι και όχι, γιατί, ίσως.
Ο Φώτης όπως προαναφέρθηκα, έχει λαμβάνειν από τις μέγιστες υφολογικές κατηγορίες που υπάρχουν στη δεξαμενή της κατασταλαγμένης τέχνης του εικοστού αιώνα. Από τη μια μεριά η λαϊκότροπη παράδοση της ζωγραφικής συνυφασμένη με τη βυζαντινή τεχνοτροπία, και από την άλλη ο προδρομικός ρομαντισμός και από τον μοντερνισμό του εικοστού αιώνα, ο παραστατικός εξπρεσιονισμός με ενσωματωμένες της συμβολικές αντιρεαλιστικές αναγωγές. Ένα δυνατό κράμα! Ζητάω από την Ειρήνη ένα εισαγωγικό κείμενο της για την έκθεσή η συστολή της νιότης, μελλοντικό εφόδιο, «είχα κάνει ένα προσχέδιο αλλά δεν τόλμησα, να το δημοσιεύσω, ίσως επειδή είναι πατέρας μου, σε μια άλλη έκθεση, κάποιου άλλου…» Επιδοκιμάζω, ναι, πρέπει να βουτήξεις στην κολυμβήθρα της γραφής. Μου δίνει μια σελίδα εκ μέρους του Ιδρύματος Ελευθερίου Βενιζέλου, γράφει ο διακεκριμένος συγγραφέας, καθηγητής Πολυχρόνης Κουτσάκης, «Πέρα απο την αισθητική αξία των έργων του Φώτη Λαγουδάκη, υπάρχει κάτι ακόμα πολύ σημαντικό και ταιριαστό, που αρέσει στην έκθεση του, ότι παρουσιάζει τις εικόνες του Ελευθερίου Βενιζέλου ανάμεσα σε εικόνες απλών ανθρώπων της εποχής γιατί Βενιζέλος…» και συνεχίζει ο Κουτσάκης, ακόμα μια αναφορά στον Εθνάρχη, πουθενά ούτε μια σειρά για τη ζωγραφική του Φώτη, αγανακτώ εσωτερικά, μα για το ζωγράφο Λαγουδάκη, ποιος θα γράψει;(6) Ο Φώτης, ο πολύτεχνος αξιοπρεπής αγωνιστής της ζωής, έχει ανάγκη αφιερώματος για την τόσο σημαντική ζωγραφική του, τα έργα του δεν είναι « εικόνες», εικόνες υπάρχουν στα περιοδικά, στα κινητά, στα τάμπλετ, στο σύγχρονο σύμπαν των τεχνικών εικόνων, τον Οργουελικό. Ο Φώτης, είναι ζωγράφος που τα τελάρα του μυρίζουν ιδρώτα, νέφτι, στρώματα μπογιά. Τα πορτρέτα του, δεν είναι ψηφιακά, σα μαγνήτης με τραβάει ένα συγκλονιστικό έργο : σε ένα εσωτερικό σπιτιού, που θυμίζει πρώιμο έργο του Ματίς, χωρίς ρεαλιστική οπτική, τρείς γυναίκες μεγάλης ηλικίας ασχολούνται με τα εργόχειρα τους, χαμένες στην υπαρξιακή μοναξιά της παραδοσιακής απεικόνισης, η τέταρτη στην άκρη εποπτεύει ,παρατηρεί δυο μικρά παιδιά που φωτεινότερα, μισοτελειωμένα υποδηλώνουν την ελπίδα, δηλώνουν,ότι η τέχνη ζωγραφικής δε θα τελειώσει, υπάρχουν δέκτες που αντιλαμβάνονται τη σημασία και την αξία της ζωγραφικής ενός απλού εργάτη, ενός μάγου του χρωστήρα του Φώτη Λαγουδάκη, που είναι τόσο ιδιότυπος χωρίς να το ξέρει ίσως με Μεταμοντερνίστικη,..εκλεκτιστική αφηγηματικότητα,που διαχρονικά, αγιάζει εκτός από τις προθέσεις και το έργο για αντοχή στο χρόνο. Τελειώνω με μια ακόμα σημείωση του Ρίλκε.
VIII
Το ίδιο κάνει και η τέχνη. Είναι μάλιστα μια πιο πλατιά και λιγότερο ταπεινή αγάπη. Είναι η αγάπη του Θεού. Δεν πρέπει να σταματάει στο κάθε άτομο ξεχωριστά, το οποίο είναι μονάχα η πύλη της ζωής. Οφείλει να περνάει από μέσα του. Η τέχνη δεν δικαιούται να κουράζεται . Για να μπορέσει να εκπληρώσει τον σκοπό της, οφείλει να ασκεί την επίδραση της εκεί όπου Όλοι γίνονται Ένας, Όταν λοιπόν δωρίζει σε αυτόν τον Ένα, άφθονος πλούτος μοιράζεται σε όλους.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1)Ο Ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε (1875-1926) έγινε διάσημος με τις ελεγείες του Ντουίνο) και τα «Σονέτα στον Ορφέα» 1923, οι σημειώσεις, περιλαμβάνονται στο βιβλίο «κείμενα για τη Μουσική» εκδ. Περισπωμένη
2)Το βιογραφικό του Ρίλκε που υπάρχει στο ίδιο βιβλίο επιμελήθηκε μαζί με την εισαγωγη και το επίμετρο, ο Μάνος Περράκης
3)»Αρχέγονη βοή» σαν εναυσματικό μότο θα επανέρχεται ως διαφοροποιημένη σταθερά στη γραφή κολάζ των κειμένων της σειράς.
4)»Αποφασίζω» ένα από τα 20 κεφάλαια του βιβλίου «προς το σύμπαν των τεχνικών εικόνων» εκδ, Σμίλη, Σε αυτό το κεφάλαιο ο συγγραφέας εστιάζει πάνω στο Αξίωμα της Θερμοδυναμικής και το…διαβολάκι του Maxwell.
5)Από το ποίημα του Τούμας Τράνσρεμερ «ένα σχέδιο του 1844», αναφέρεται στο μεγάλο ρομαντικό ζωγράφο Ουίλιαμ Τέρνερ που θα αναφερθώ σε επόμενο κείμενο. Ο Φώτης σε κάποια αφαιρετικά τοπία του, έχει συγγένειες μαζί του με την αντιπεριγραφική παλμικότητα.
6)Στα Χανιά , συνεργάζονται αρκετοί ιστορικοί της Τέχνης με τους Καλλιτέχνες, όπως ο Κ. Πρώιμος, ο Θ. Μουτσόπουλος, ο Μ. Καρτεράκης, η Σ. Μαυρουδή, η Μ. Κοντομυτάκη, η Χ. Δαμιανάκη…
