Πρωτομαγιές του χθες και του σήμερα

Γιορτή των εργαζομένων, υπόμνηση αγώνων αλλά και εχέγγυο για ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών αυτών που δημιουργούν τον πλούτο. Μπορεί κατά καιρούς οι εορτασμοί για την Εργατική Πρωτομαγιά να ατονούν και να υποχωρούν, ωστόσο πάντα επανέρχονται, καθώς οι κοινωνικές συνθήκες που “γέννησαν” την εορτή δεν έχουν εκλείψει.

Με τη βοήθεια του αρχείου των “Χ.ν.” και του πλούσιου αρχείου εφημερίδων του “Ιστορικού Αρχείου Κρήτης” θυμίζουμε Πρωτομαγιές σε δύσκολες εποχές. Παράλληλα συζητάμε με συνδικαλιστές παλιούς και νέους για την αξία της Εργατικής Πρωτομαγιάς σήμερα αλλά και στο μέλλον!

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΑΠΕΡΓΙΕΣ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ

Οι πρώτες εργατικές απεργίες στα Χανιά σύμφωνα με τον νομικό κ. Στρατή Παπαμανουσάκη (σχετικό άρθρο στα “Χ.ν.” στις αρχές της δεκαετίας του ‘90) σημειώθηκαν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Στα πρακτικά των συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Χανίων της 12ης Φεβρουαρίου 1908 αναφέρεται μια απεργία των κρεοπωλών που έγινε τον προηγούμενο χρόνο. Η αναφορά στην απεργία δίνεται ως απάντηση σε αίτηση ενοικιαστή των δημοτικών φόρων και σφαγίων που ζητάει αποζημίωση από τον Δήμο. Το Δημοτικό συμβούλιο απαντάει πως «Λάβον υπόψιν ότι η απεργία των κρεοπωλών, δεν διήρκεσεν η μη μόνο τρεις ημέρας, δεν ήτο δε πλήρης και επομένως δεν υπάρχει νόμιμος προς αποζημίωσης λόγος. Απορρίπτει ομοφώνως την εν προκειμένω αίτησιν».

Σύμφωνα πάντα με τον κ. Παπαμανουσάκη από το 1914 που ήταν χρονιά γενικής απεργιακής κινητοποίησης, τα εργατικά αιτήματα αυξάνονται και το ίδιο και οι απεργίες.

ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΑ

Για τη Μεταξική δικτατορία, το ιδεολογικό πλαίσιο της οποίας βασιζόταν στη φασιστική ιδεολογία, οι εργαζόμενοι, όπως και οι άλλες τάξεις, αγρότες, επιχειρηματίες ήταν υποχρεωμένοι να συνεργάζονται αρμονικά κάτω από την καθοδήγηση του κράτους. Ούτε λόγος για εργατικά δικαιώματα, αιτήματα για αυξήσεις, ανθρώπινες συνθήκες εργασίες, απεργίες, κινητοποιήσεις. Ετσι την 1η Μαίου του 1937, την πρώτη Πρωτομαγιά της μεταξικής δικτατορίας, η “Εθνική Φωνή” εφημερίδα που εκδίδονταν τότε στα Χανιά δίνει έμφαση στον “διπλό πανηγυρισμό”, καθώς το Πάσχα συνέπιπτε με την γιορτή των εργαζομένων.

«…Η συμμετοχή πάντων εις το εορτασμόν της Πρωτομαγιάς θα δείξει ότι οι νομιμόφρονες Έλληνες πολίτες γνωρίζουν να εκτιμούν τα προσπάθειας των εργαζομένων λαϊκών τάξεων προς καλυτέρευσης των όρων το βίου των και να συνεορτάζουν μαζί των, τώρα μάλιστα οπότε η Εθνική κυβέρνησις έλαβε τα αναγκαία εξυψώσεως της οικονομικήν αυτών θέσεως μέτρα. Δεν θα έχομεν πλέον διαδηλώσεις μαχητικάς και οδοφράγματα εις την Ελλάδα. Εργασία και πειθαρχία, ιδού οι έννοια που αντικατέστησαν την κρατούσαν άλλοτε ασυναρτησία», αναφέρεται στο σχετικό άρθρο.

Εσωτερικά στα σχόλια της τοπικής εφημερίδας γίνεται αναφορά στα «αναρχικά στοιχεία και στα απύλωτα κομμουνιστικά στόματα» που όπως επισημαίνει «θα ευρεθούν κεχηνότα την προσεχή Κυριακήν, καθώς το επίσημο κράτος θα εορτάσει την εργατική πρωτομαγιά», ενώ ακολουθούν μια σειρά από ύβρεις σε βάρος των πιο πάνω πολιτικών φορέων.

Στο ίδιο μήκος κύματος και άλλη μια χανιώτικη εφημερίδα της εποχής, η “Έρευνα”. Αρκετές ημέρες μετά, στις 13 Μαΐου, εμφανίζεται με πρωτοσέλιδο αφιέρωμα στους εορτασμούς που έγιναν για την εργατική πρωτομαγιά. Σε αυτό γίνεται αναφορά στην εκδήλωση για την Πρωτομαγιά που έγινε στο Εργατικό Κέντρο Χανίων με ομιλητή τον εκπρόσωπο της κυβέρνησης Μεταξά Π. Ιππολύτος γενικού γραμματέα της διοίκησης και αναπληρωτή υπουργού, ο οποίος στον λόγο του εξύμνησε τον Βασιλέα και τον δικτάτορα για το… έργο τους υπέρ της εργατικής τάξης.

ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ

Σκληρή ναζιστική κατοχή και τα πρωτομαγιάτικα φύλλα δεν θα μπορούσαν παρά να ακολουθούν τις διαταγές των κατακτητών. Ο “Παρατηρητής” (η μοναδική εφημερίδα που κυκλοφορούσε τότε στα κατεχόμενα Χανιά) στο πρωτοσέλιδο της 1ης Μαΐου 1944 αφιερώνει το κύριο του θέμα στον “πρωτεργάτη της ευρωπαϊκής αναδημιουργίας” Αδόλφο Χίτλερ (φωτογραφία του οποίου συνοδεύει το κείμενο). Με ένα λιβελογράφημα στο οποίο δεν γίνεται τίποτα άλλο παρά να εξυμνείται η ναζιστική ιδεολογία και η πολιτική της σε ότι αφορά στην εργασία, τονίζεται πως ο εργάτης στη… Νέα Ευρώπη που “δημιουργούσε” ο Χίτλερ «δεν είναι άβουλον όργανο εις χείρας τυράννω αυθεντών ή πλουτοκρατών εκμεταλλευτών, όπως εις την μπολσεβίκικης Ρωσίας και τα Αγγλοσαξωνικά κράτη». Από τους εργαζόμενους ζητείται μεγαλύτερος ζήλος και απόδοση στο έργο τους, προκειμένου η Γερμανία να πετύχει τους στόχους της.

Ενα χρόνο αργότερα με τους Σοβιετικούς στο Βερολίνο και τις μάχες να συνεχίζονται πάλι στον “Παρατηρητή” δεν γίνεται καμία αναφορά στην εργατική πρωτομαγιά, στο έργο των εργατών ή στον… αναμορφωτή Χίτλερ. Σποραδικές ειδήσεις για τα πολεμικά γεγονότα πάντα με τα μάτια των Γερμανών, αφού η κατοχή συνεχιζόταν, και γενικές ειδήσεις για διαπραγματεύσεις και μια προσπάθεια να φανούν μεγαλύτερες από ό,τι ήταν τότε οι αντιθέσεις μεταξύ ΗΠΑ- Βρετανίας και ΕΣΣΔ. Στο φύλλο της 3ης Μαΐου γίνεται πρωτοσέλιδη αναφορά πως “ο Φύρερ έπεσε μαχόμενος στη Καγκελαρία του Βερολίνου” (η αλήθεια ήταν ότι είχε αυτοκτονήσει) και ότι την ηγεσία του Ράιχ και τη συνέχιση του πολέμου με στόχο «τη συνέχιση του αγώνα εναντίων των μπολσεβίκων» αναλάμβανε ο ναύαρχος Νταίνιτς.

H ΧΟΥΝΤΑ ΓΙΟΡΤΑΖΕ ΤΗΝ… 21η ΑΠΡΙΛΙΟΥ

Εξαφανισμένα τα αιτήματα των εργαζομένων από την “ατζέντα” της χούντας των συνταγματαρχών που ήθελε να δώσει μια εικόνα ηρεμίας και ευημερίας ανάμεσα στα λαϊκά στρώματα. Χαρακτηριστικά τα δημοσιεύματα στον – λογοκριμένο τύπο της εποχής – με τα “Χ.ν.” της 1η Μαΐου του 1968 να μη γίνεται καμία αναφορά στην Εργατική Πρωτομαγιά.

Αντίθετα, υπήρχε μεγάλο δημοσίευμα για εορταστικές εκδηλώσεις για την επέτειο της 21ης Απριλίου που έγιναν στην Παλαιόχωρα και στους Αρμένους Αποκορώνου με τη συμμετοχή χιλιάδων πολιτών και φυσικά των στρατιωτικών και των αστυνομικών αρχών.

Μοναδικές αναφορές στον τύπο της εποχής οι κεντρικές ανακοινώσεις του Υπουργείου Εργασίας με βάση τις οποίες η 1η Μαΐου αναγνωριζόταν ως υποχρεωτική αργία για όλους.

«Χαμένος δεν είναι ποτέ αυτός που αγωνίζεται…»

Εχει σήμερα αξία η “Εργατική Πρωτομαγιά” για ένα νέο άνθρωπο; Του “λέει” κάτι, τον αντιπροσωπεύει; Η Μαριάντζελα Χαλακατεβάκη, μητέρα, εργαζόμενη και πρόεδρος στο σωματείο των ιδιωτικών υπαλλήλων πιστεύει πως «η νέα γενιά σε ένα μεγάλο ποσοστό γνωρίζει και τιμάει τους αγώνες. Ξέρει για το 8ωρο, πως όλα όσα κέρδισε έγιναν με αγώνες.

Ταυτόχρονα, όμως, πέρα από τα ιστορικά γεγονότα ένα μεγάλο ποσοστό γνωρίζει πως πρέπει να παλέψει για ένα καλύτερο αύριο, για τη ζωή που αξίζει σε εμάς και τα παιδιά μας».

Η αποστροφή των νέων στον κομματισμό, στην πολιτικοποίηση, στρέφεται και σε βάρος του συνδικαλισμού. Πώς τα αντιμετωπίζουν αυτά οι ίδιοι οι συνδικαλιστές; «Με το που γεννιέσαι αρχίζει η πολιτικοποίηση σου! Ζεις σε μια κοινωνία που έχει νόμους, ακολουθείς κάποιους κανόνες. Μέσα από τον συνδικαλισμό μαθαίνεις να απαιτείς πράγματα, αντιλαμβάνεσαι πως ότι έχει κερδίσει ο εργαζόμενος είναι μέσα από την οργανωμένη πάλη. Αν παίρνεις ένα μισθό, αν έχεις κάποιο ωράριο, αυτό έγινε μετά από τεράστιες προσπάθειες των εργαζομένων σε όλο τον κόσμο! Θυμάμαι χαρακτηριστικά πως όταν επιχειρήθηκε να θεωρηθεί όλος ο Νομός ως “τουριστική ζώνη”, κάτι που θα σήμαινε δίωρη παραπάνω εργασία και δουλειά και τις Κυριακές, εμείς ως σωματείο ιδιωτικών υπαλλήλων κάναμε μια τεράστια κινητοποίηση, δώσαμε ένα σκληρό αγώνα και καταφέραμε να το αποτρέψουμε. Το ίδιο πέτυχαν και οι εργαζόμενοι της Cosco και της Εfood σε βάρος των περικοπών που είχε η αποφασίσει η εργοδοσία σε βάρος τους. Δεν θα το κατάφερναν χωρίς τα σωματεία τους, αν έμεναν στους καναπέδες τους! Αυτό λέμε και στους εργαζόμενους με τους οποίους ερχόμαστε σε επαφή· πως το σωματείο τους στηρίζει, αλλά πρέπει και αυτοί να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους! Έχουμε συμβάλλει στο να μην κοπεί το ρεύμα σε οικογένειες, έχουμε στήσει ένα δίκτυο αλληλεγγύης με είδη πρώτης ανάγκης για εργαζόμενους, τονίζοντας τους παράλληλα πως θα πρέπει να παλέψουν και οι ίδιοι για να αλλάξει η κατάσταση, ότι είναι άλλο πράγμα η αλληλεγγύη και άλλο η ελεημοσύνη» απαντάει.

Από το 1971 ως φοιτητής αλλά και στη συνέχεια ως εργαζόμενος ο κ. Μανώλης Νταγκουνάκης έχει “φάει” το πεζοδρόμιο με το κουτάλι, έχει συμμετάσχει σε αμέτρητους αγώνες, έχει γιορτάσει πάμπολλες Πρωτομαγιές. Θυμάται χαρακτηριστικά μια εξ αυτών – μέσα στη Χούντα – στα 1973 ως φοιτητής στη Θεσσαλονίκη. «Επιχειρήσαμε να γιορτάσουμε την Πρωτομαγιά ως “Σύλλογος Κρητών Φοιτητών” μαζί με οικοδόμους, καπνεργάτες. Πώς θα το κάναμε; Με κατάθεση στεφάνων για τους ήρωες της εργατικής τάξης την πρωτομαγιά του 1973, δυστυχώς το λέω τώρα, αλλά τότε ήταν μια διέξοδος για να εκφραστεί το κίνημα στην πλατεία Αριστοτέλους στο άγαλμα του Παύλου Γύπαρη. Κάναμε και τέτοιες επιλογές τότε, για να έχουμε ένα “άλλοθι” ότι δεν πάμε να ανατρέψουμε τη χούντα. Και όμως, και πάλι μας επιτέθηκε η αστυνομία, μας χτύπησε, συνέλαβε τους πρωτεργάτες». Παράλληλα δεν μπορεί να ξεχάσει ως εργαζόμενος στην τοπική αυτοδιοίκηση τις μεγάλες κινητοποιήσεις του κλάδου προκειμένου να αναγνωριστούν τα “βαρέα και ανθυγιεινά” για τους συναδέλφους τους στην καθαριότητα, ούτε την πάλη ενάντια στα αντιασφαλιστικά νομοσχέδια.

Η ΝΕΟΛΑΙΑ

Ομως η νεολαία σήμερα δεν μετέχει στους εορτασμούς, ποια είναι η αιτία, ρωτάμε τον κ. Νταγκουνάκη. «Δυο είναι οι βασικές αιτίες. Ένα ότι επιχειρείται ένα ξαναγράψιμο της ιστορίας σήμερα και δεν δίνεται η δυνατότητα στους νέους να μάθουν την ιστορία της εργατικής τάξης, ειδικά μετά την ανατροπή του αντίπαλου δέους, του σοσιαλισμού. Και το δεύτερο ότι φέρει βασική ευθύνη η κατά καιρούς ηγεσία – με λίγες αναλαμπές – της εργατικής τάξης. Μια αναλαμπή ήταν το 1985-87 που η αιρετή ηγεσία είχε αγωνιστεί σκληρά απέναντι στα τότε αντεργατικά μέτρα της κυβέρνησης. Ήταν η αιρετή ηγεσία της ΓΣΕΕ με πρόεδρο το στέλεχος το ΚΚΕ Μήτσο Κωστόπουλο και αυτό δεν ήταν τυχαίο. Γι’ αυτό και η τότε κυβέρνηση καθαίρεσε την αιρετή πλειοψηφία της ΓΣΕΕ! Επιβάλλεται σήμερα οι οργανωμένες δυνάμεις της εργατικής τάξης, με εκδηλώσεις, επιμορφωτικά μαθήματα να δώσουν στη νεολαία την αναγκαία πληροφόρηση, να γνωρίσει ότι τα θύματα της εργατικής τάξης στην προσπάθεια να κατακτήσουν δικαιώματα που σήμερα είναι δεδομένα, ήταν αναρίθμητα, χύθηκε πολύ αίμα! Αυτό το αίμα το τιμούμε, γι’ αυτό και την Πρωτομαγιά εορτάζουμε ως μέρα αργίας αλλά και απεργίας».

Τη δεκαετία του ΄90 και του ΄00, όταν παρατηρήθηκε και η μεγάλη μείωση στις απεργιακές κινητοποιήσεις και στις Πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις, δεν είχε σχέση με το ότι βελτιώθηκε η θέση των εργαζομένων, πήραν καλύτερους μισθούς και μπόρεσαν να έχουν μια καλύτερη ζωή, ρωτάμε τον συνομιλητή μας. «Όντως τα χρόνια αυτά “υποχώρησαν” οι εργατικοί αγώνες, καθώς οι εκμεταλλευτές έδωσαν ένα μέρος από αυτά που δικαιούνται οι εργαζόμενοι ώστε να αποτρέψουν το ενδεχόμενο ανατροπής τους. Δόθηκαν αυξήσεις, δόθηκαν δάνεια και ταυτόχρονα πάλι, τους τα πήραν αυτόματα με το χρηματιστηριακό τζόγο, αν θυμάστε καλά. Όμως αυτά δεν δόθηκαν έτσι. Το 1980 επί Ράλλη καθιερώθηκε το 5νθήμερο. Πώς έγινε αυτό; Χάρις στους σκληρούς ταξικούς αγώνες που είχαν γίνει το προηγούμενο διάστημα. Το ίδιο το 1958 με υπουργό τον περιβόητο Πιπινέλη που έδωσε το επίδομα αδείας, είχαν προηγηθεί επίσης μεγάλοι αγώνες. Όταν η εργατική τάξη οργανωνόταν καλύτερα, έκανε αγώνα με ταξικό προσανατολισμό, κέρδιζε κάτι. Σήμερα δυστυχώς μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού τα πράγματα έχουν χειροτερέψει σε όλα τα επίπεδα. Δεν είναι σύμπτωση πως αυτοί που καλούν σε ταξική κατεύθυνση τους εργαζόμενους και τον λαό είναι κατά κύριο λόγο εργαζόμενοι που στηρίζουν ένα κόμμα στη βουλή ή εργαζόμενοι που οι εκπρόσωποι τους δεν έχουν μπει στο κοινοβούλιο· και δεν μιλάω για τους “Κυνηγούς” και τον “Τζήμερο”» απαντάει ο κ. Νταγκουνάκης.

Τι λέει όμως ο παλιός συνδικαλιστής σε ένα νέο εργαζόμενο, που με καλή πρόθεση του εξηγεί πως “δεν βλέπω τους λόγος που πρέπει να πάω σε μια πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση”, “δεν έχω να κερδίσω κάτι, γιατί να μην αφιερώσω την ημέρα στην οικογένεια μου;”

«Καταλαβαίνω την απογοήτευση του και λέω πως ο άνθρωπος αυτός δεν έχει καμία ευθύνη για τη στάση του. Την ευθύνη την έχω εγώ, που υποτίθεται τον εκπροσωπώ για τα συμφέροντα του, και ακόμα χειρότερα αν τον εκπροσωπώ ταξικά. Έχω ιερή υποχρέωση να τον πείσω να σκεφτεί κάποια πράγματα. Το 1893 γιορτάστηκε από τον Καλλέργη η πρώτη Πρωτομαγιά και λίγα χρόνια μετά κατατέθηκε το αίτημα για το 8ωρο. Χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες για να θεσμοθετηθεί. Το ίδιο και οι αυξήσεις των μισθών, οι ανθρώπινες συνθήκες εργασίας, χρειάστηκε να γίνουν πολύχρονοι αγώνες, μεγάλες κινητοποιήσεις, να χτυπηθεί σκληρά η εργατική τάξη και να σφαγιαστεί, όπως τον Μάιο του 1936 στη Θεσσαλονίκη και σε πάμπολλες άλλες κινητοποιήσεις, για να κερδίσουν κάτι οι εργαζόμενοι αργότερα!​», επισημαίνει ο κ. Νταγκουνάκης.

ΕΛΑΣΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Από τη μεριά της η Μ. Χαλακατεβάκη στέκεται ιδιαίτερα στην πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι νέοι εργαζόμενοι και ειδικά οι μητέρες. «Συμφωνούμε με την κυβέρνηση ότι το 8ωρο είναι παλαιωμένο. Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η πρόοδος της επιστήμης, οι σύγχρονες ανάγκες επιτρέπουν τη μείωση των ωρών εργασίας και την αύξηση των μισθών. Την ίδια ώρα όλες οι κυβερνήσεις μέχρι τώρα ενισχύουν τις ελαστικές σχέσεις εργασίας που πραγματικά “θερίζουν” τη νέα γενιά και τις γυναίκες και ειδικά τις νέες μητέρες. Τα τελευταία στοιχεία έχουν δείξει ότι για πάνω από 400.000 εργαζόμενους ο μισθός είναι κάτω από 500 ευρώ, γιατί εργάζονται με ελαστικές σχέσεις εργασίας, χωρίς πληρωμή των υπερωριών, δίχως επιπλέον αμοιβή για τις Κυριακές. Γι’ αυτό και ζητάμε από τους συναδέλφους να μπουν στα συνδικάτα, να πάρουν οι ίδιοι την κατάσταση στα χέρια τους μέσα στο οργανωμένο συνδικαλιστικό κίνημα. Γιατί χαμένος δεν είναι αυτός που δίνει αγώνες, αλλά αυτός που δεν κάνει τίποτα!» τονίζει.

Καταλήγοντας ο κ. Νταγκουνάκης υπογραμμίζει ότι «από τα 100 θεμελιώδη δικαιώματα που έχουν οι λαϊκές και οι εργαζόμενες μάζες σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο και τα οποία θα δικαιωθούν μόνο με την ανατροπή του σάπιου εκμεταλλευτικού συστήματος τοπικά και παγκόσμια, στην εργασιακή μου εμπειρία κέρδισα το 60% αυτών των δικαιωμάτων. Τίποτα δεν μου χαρίστηκε ούτε σε εμένα, ούτε στη γενιά μου (βελτίωση μισθών, συνθήκες δουλειάς), όλα, ένα- ένα κερδήθηκαν με οργανωμένους αγώνες στους οποίους συμμετείχαμε υπό την καθοδήγηση των συνδικάτων! Και πολλές φορές η ηγεσία μας δεν ήταν σε αυτήν την κατεύθυνση, εξαναγκάζονταν όμως ή την παροπλίζαμε εμείς οι εργαζόμενοι!»