Κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου σε όλο τον κόσμο η μέρα είναι αφιερωμένη στην ψυχική υγεία. Η αφιέρωση αυτή δεν αφορά μόνο την ενημέρωση σε θέματα ψυχοπαθολογίας αλλά κυρίως την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση γύρω από θέματα ευρύτερης ψυχικής υγείας, θέματα που καθορίζουν άμεσα ένα μεγάλο μέρος της αξιοπρέπειας και της ποιότητας στη ζωής μας.
Αν και δεν υπάρχει ακόμα και σήμερα ένας ενιαίος και σαφής προσδιορισμός της έννοιας ψυχική υγεία, είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η ψυχική υγεία δεν είναι συνυφασμένη με την απουσία της ασθένειας. Eνας άνθρωπος δηλαδή δεν είναι κατά ανάγκη ψυχικά υγιής γιατί δεν έχει εκδηλώσει ψυχιατρικά συμπτώματα. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, Ψυχική Υγεία είναι η κατάσταση της συναισθηματικής ευεξίας, όπου το άτομο μπορεί να ζει να εργάζεται με άνεση μέσα στην κοινότητα και να ικανοποιείται από τα προσωπικά του επιτεύγματα. Oταν αναφερόμαστε στην έννοια της ψυχικής υγείας αναφερόμαστε στην ικανότητα του ατόμου να μπορεί να ζει αρμονικά με άλλους, να χαίρεται τη ζωή του, να επιτυγχάνει μια ισορροπία ανάμεσα στις δραστηριότητές του, να παίρνει ικανοποιήσεις από αυτές καθώς και να διαχειρίζεται αποτελεσματικά αγχογόνες καταστάσεις.
H ψυχική υγεία δεν είναι ατομική υπόθεση. Δεν αφορά μόνο τη σχέση με τον εαυτό μας αλλά αφορά και τη σχέση μας με τους άλλους. Το άτομο δεν ζει μόνο του, αλλά ζει κινείται αναπτύσσεται σε ένα κοινωνικό χώρο, σε συμβίωση και συν λειτουργία με άλλους ανθρώπους και η ψυχική του υγεία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον εάν και με πιο τρόπο συνάπτει σχέσεις μαζί τους.
Σε γενικές γραμμές τα βασικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν την ψυχική υγεία ενός ατόμου αναφέρονται σε πέντε βασικά πεδία που αφορούν:
• Στην ικανότητα προσαρμογής του ατόμου στις συνθήκες του περιβάλλοντός του
• Στην επίγνωση εαυτού (εδραίωση προσωπικής ταυτότητας, αίσθημα αυτονομίας και ικανότητας ελέγχου της πραγματικότητας)
• Στην ικανότητα για υπεύθυνη ανάληψη ατομικών, οικογενειακών , επαγγελματικών και ευρύτερων υποχρεώσεων
• Στην ανάπτυξη ψυχικής αντοχής στις ψυχοπιεστικές συνθήκες του περιβάλλοντος – θετική προσαρμογή στις στρεσογόνες αλλαγές
• Στην ανάπτυξη επίγνωσης των αναγκών των συνανθρώπων του και στην ικανότητα συναισθηματικής συναλλαγής και σύναψης ομαλών διαπροσωπικών σχέσεων
Σύμφωνα με τα παραπάνω η ψυχική υγεία δεν είναι μια έννοια μονοσήμαντη και στατική αλλά είναι ένα σύνολο στοιχείων που καθορίζουν την ισορροπία και την ευτυχία στη ζωή μας. Όταν οι ενήλικες έχουν κατακτήσει ένα καλό επίπεδο ψυχικής υγείας είναι σε θέση να παίρνουν σωστές αποφάσεις, να ανταποκρίνονται ικανοποιητικά στις απαιτήσεις της ζωής τους, να έχουν λειτουργική επικοινωνία με τους άλλους, καλές ανθρώπινες σχέσεις, να αντιμετωπίζουν με ρεαλισμό και ψυχραιμία τις δυσκολίες της καθημερινότητας, , να είναι αποτελεσματικοί στο ρόλους που αναλαμβάνουν ως ενήλικες και κυρίως να μπορούν να έχουν μια μητρική στάση προς τον εαυτό τους φροντίζοντάς τον σωματικά και συναισθηματικά.
Όσον αφορά στα παιδιά και στους εφήβους η έννοια της ψυχικής υγείας είναι και εδώ κάτι ευρύτερο από την απουσία συμπτωμάτων.
Η ψυχική υγεία στα παιδιά και στους έφηβους αφορά στη διασφάλιση όλων εκείνων των συνθηκών που δίνουν τη βάση στο παιδί να απολαμβάνει ασφάλεια, σεβασμό και ικανοποίηση από την επαφή του με τους σημαντικούς άλλους της ζωής του, καθώς και τη δυνατότητα για δημιουργικότητα και συνεχή ανάπτυξη και εξέλιξη. Ένα παιδί βρίσκεται σε ομαλή πορεία ψυχικής ανάπτυξης όταν είναι σε θέση να συνδιαλέγεται με το περιβάλλον του να παίρνει ικανοποιήσεις και να μπορεί να αναπτύσσεται ομαλά μέσα σε αυτό. Η έννοια της ψυχικής υγείας στα παιδιά, συνδέεται ουσιαστικά με την έννοια της ίδιας της ανάπτυξης και την διεργασία της δόμησης της προσωπικότητας στο σύνολό της.
Σχηματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η διαδικασία αυτή γίνεται κατά έναν τρόπο και έναν ρυθμό κατ’ αναλογία εκείνης της ανάπτυξης του σώματος. Όπως δηλαδή μέχρι την ενηλικίωση το σώμα διέρχεται μία περίοδο εντατικής ανάπτυξης και εξέλιξης κατά αντίστοιχο τρόπο και ο ψυχισμός του ανθρώπου διέρχεται μία περίοδο ψυχικής ωρίμανσης που συνοδεύει εκείνη του σώματος. Και όπως στην περίοδο αυτή το σώμα υπολείπεται σε ευρωστία κατ’ ανάλογο τρόπο και ο ψυχισμός του παιδιού ή του εφήβου υπολείπεται σε ωριμότητα σε σχέση με εκείνη του ενήλικα. Η περίοδος αυτή της ανάπτυξης του παιδιού χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη ευθραυστότητα και ευπλαστότητα. Με τον όρο ευθραυστότητα αναφερόμαστε στις σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει στον ψυχισμό του παιδιού, υπό ορισμένες προϋποθέσεις ένα σχετικά μικρό, ενδογενές ή περιβαλλοντικό ερέθισμα. Ταυτόχρονα όμως στο παιδί υπάρχει και μία ευπλαστότητα που του δίνει την δυνατότητα της πλήρης αναπλήρωσης ή της επανόρθωσης. Όσο πιο μικρή είναι η ηλικία του παιδιού στην οποία γίνεται η επανόρθωση τόσο πιο αποτελεσματική αυτή μπορεί να είναι.
Για να μπορέσει ένα παιδί να προχωρήσει απρόσκοπτα προς την ανάπτυξη και την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του χρειάζεται να καλύπτονται επαρκώς οι βασικές ανάγκες που αναδύονται σε κάθε φάση της ζωής του και φορούν τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο. Το μέγεθος των προαναφερθέντων αναγκών, ο βαθμός και ο τρόπος ικανοποίησης αυτών, εξαρτώνται κυρίως από δυο παράγοντες. Από την ιδιοσυγκρασία του ίδιου του παιδιού καθώς και από το περιβάλλον του. Και εάν στην ιδιοσυγκρασία και στην κληρονομικότητα δεν μπορούμε να παρέμβουμε, μπορούμε να παρέμβουμε στο περιβάλλον και συγκεκριμένα στα χαρακτηριστικά και στον τρόπο που μια οικογένεια -κυρίως οι γονείς- εκλαμβάνουν και ανταποκρίνονται στις ανάγκες του παιδιού τους.
Αν τα παιδιά ζουν σε περιβάλλοντα που δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να καλύψουν επαρκώς τις βασικές τους ανάγκες η εξέλιξή τους επηρεάζεται αρνητικά και τα αποτελέσματα μπορεί να μην είναι πολλές φορές καθοριστικά και μη αναστρέψιμα αλλά είναι πάντα επώδυνα τόσο για το ίδιο το παιδί όσο και για την οικογένειά του. Η μη ικανοποιητική εξέλιξη ενός παιδιού σε ψυχικό επίπεδο μπορεί να εκδηλωθεί με συνεχή επιθετικότητα, αρνητισμό, εχθρότητα ή αντίθετα υπερβολική δειλία, ντροπή, απομόνωση, αναστολές. Σοβαρά προβλήματα στην ενήλικη ζωή μας έχουν τις ρίζες τους σε ανάγκες που αποσιωπήθηκαν, παραμελήθηκαν και τελικά δεν βρήκαν ανταπόκριση από το πρώτο σημαντικό περιβάλλον μας στην παιδική μας ηλικία, στην ηλικία που τίθενται τα θεμέλια της βασικής εμπιστοσύνης στον κόσμο, στη ζωή και τον εαυτό μας.
*εργαζόμενη Κέντρου Πρόληψης
των Εξαρτήσεων και Προαγωγής
της Ψυχοκοινωνικής Υγείας
Περιφερειακής Ενότητας Χανίων
Πηγές:
www.army.gr
www.psychotherapeia.net.gr
www.logos-ergo.gr
“Ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας”
Γιάννη Τσιάντη, Εκδόσεις Καστανιώτη
