Από µικρή θυµάµαι την µητέρα µου σε κάποιες σηµαδιακές µέρες, όταν ανήγγειλε σε όλους ότι έφτανε Ψυχοσάββατο, να κάνει τις ίδιες ετοιµασίες: Να αγοράζει σιτάρι και µπαχαρικά, να θερίζει από τις γλάστρες της τον µαϊντανό, να εµφανίζει από το πουθενά προσεκτικά φυλαγµένα ρόδια, να σπάει και να καθαρίζει αµύγδαλα και καρύδια. Να ανάβει το καντήλι, να στήνει το τσουκάλι να ψηθεί το στάρι, να το απλώνει πάνω σε καθαρές πετσέτες να στεγνώσει. Να το θυµιατίζει και να το τακτοποιεί όµορφα σε µια βαθιά πιατέλα . Και τότε, ερχόταν και µένα η σειρά µου. Εγώ έπρεπε να τη βοηθήσω να γράψουµε µαζί το συχωροχάρτι όπως το έλεγε.
Να κόψουµε από το τετράδιο µου προσεκτικά το µεσαίο φύλλο και µετά ν αρχίσουµε. Στην πρώτη σειρά στην µέση µε κεφαλαία ο τίτλος. ΖΩΝΤΕΣ. Εκεί αναγνώριζα τα ονόµατά µας. Τα ονόµατα της οικογένειας και κάποιων πολύ κοντινών µας συγγενών. Μετά από κάτω µε κεφαλαία πάλι γράµµατα ΤΕΘΝΕΩΤΕΣ. Τι λέξη κι αυτή για τα παιδικά µου µάτια και αυτιά. Στο τέλος το έµαθα. Σήµαινε αυτούς που είχαν φύγει από την ζωή. Γράψε, µού έλεγε κι άρχιζε τα ονόµατα. Πρώτα οι παππούδες και γονείς του πατέρα και της µάνας και µετά ένα µακρύ κατεβατό. Όλοι χωρούσαν εκεί, θείοι, νονοί, κουµπάροι, συµπεθέροι και συγγενείς µέχρι νιοστού βαθµού. Μα και άλλοι που δεν τους γνώριζα και που η µάνα δεν µου τους ξεκαθάριζε. Με τον καιρό κατάλαβα. Ήταν εκείνοι που δεν είχαν κανένα να τους µνηµονέψει. Τους συµπεριελάµβανε κι αυτούς τους ανέστιους στο χαρτάκι της που µε τα χρόνια όλο και µάκραινε.
Τότε, στα µικράτα µου και στο µεγάλωµά µου όλα αυτά µου φαίνονταν υπερβολικά-δεν χρειάζονταν πίστευα µε την απόλυτη νεανική πεποίθηση του «εγώ τα ξέρω όλα». Ήµουν πολύ ευχαριστηµένη που ήταν αλλουνού αυτό το καθήκον και που το δικό µου περιοριζόταν µόνο στο γράψιµο.
Ώσπου έφυγε η µάνα και η προηγούµενη γενιά. Τότε ξαφνικά αιστάνθηκα ότι αυτό, το να κρατώ δηλ. την παλιά συνήθεια του Ψυχοσάββατου και τα όσα αυτή συµπεριλαµβάνει είναι ένα χρέος. Ένα χρέος µνήµης για τις απώλειες που µας έχει επιφυλάξει η ζωή στο διάβα της. Άρχισα να ρωτώ, να µαθαίνω. Τι κάνουµε, πώς το κάνουµε, γιατί το κάνουµε; Ήθελα τώρα να είµαι συνεπής µε αυτά που παλιότερα σνόµπαρα και τα θεωρούσα περιττά. Και ξέρετε κάτι; ∆εν το βλέπω πια σαν µια επιβεβληµένη υποχρέωση. Το βλέπω σαν κάτι που το κάνω επειδή το θέλω και το θεωρώ σωστό.
Πάντα µου κάνουν εντύπωση τα κοιµητήρια τέτοιες µέρες. Γεµάτα κόσµο. Μικροί, µεγάλοι, γυναίκες, άνδρες, ακόµα και παιδιά, ντυµένοι άλλοι µε µαύρα κι άλλοι µε παρδαλά, φορτωµένοι µε πράγµατα, λουλούδια και ότι άλλο µπορεί να φανταστεί κανείς. Φέρνουν να προσφέρουν στην µνήµη των πεθαµένων τους ένα πιάτο στάρι ή λίγα κουλουράκια. Μέσα σ όλο αυτό το µελίσσι, που παραπέµπει στον θάνατο, αλλά υµνεί την ζωή, πάντα υπάρχουν κάποιες σκηνές που µε αγγίζουν βαθιά.
Όπως η εικόνα της γυναίκας ενός γνωστού επιστήµονα της πόλης µας που έφυγε νωρίς. Καθάριζε µε ιδιαίτερη σχολαστικότητα, µε γυµνά τα χέρια, τον τάφο του καλού της. Τον έπλυνε, τον σκούπιζε και έµοιαζε σαν να έπλυνε και να χάιδευε έναν ζωντανό άνθρωπο. Κι όταν τέλειωσε µε τα καθαρίσµατα, έπιασε την ανθοδέσµη. Ένα ένα έβαζε τα λουλούδια στο βάζο σιγανά και προσεχτικά, µην τυχόν ξεφύγει κάποιο φύλλο και χαλάσει την τάξη της σύνθεσης.
Όπως η εικόνα µιας νέας, πολύ µοντέρνα ντυµένης γυναίκας, που ερχόταν προς την εκκλησία κρατώντας στα χέρια ένα µοναδικό κατακόκκινο τριαντάφυλλο.
Όπως η εικόνα όλων αυτών, κυρίως νέων, που περνούν δίπλα από τον τάφο του συντοπίτη µας ήρωα αεροπόρου, Κώστα Ηλιάκη που χάθηκε για την πατρίδα πριν καµπόσα χρόνια. Κάποιοι αποθέτουν ένα λουλούδι πάνω του. Κάποιοι άλλοι διαβαίνοντας χαϊδεύουν την πέτρινη φωτογραφία. Κάποιοι τον θυµιατίζουν. Με έχει σηµαδέψει ο τρόπος που οι συµπολίτες µας αναγνωρίζουν την πράξη του και αποτίουν τον ανάλογο φόρο τιµής.
Μα πάνω απ’ όλα συγκλονίστηκα µε την εικόνα ενός παππούλη, τρεµάµενου από το γηρατειά, λεπτού και διάφανου από το πέρασµα των χρόνων. Προχωρούσε µέσα σ’ όλο αυτό το πλήθος µόνος του, µε µικρά ασταθή βηµατάκια προς την εκκλησιά, κρατώντας στο χέρι ένα πιάτο µε κόλλυβα. Τη σύντροφό του ήρθε να χαιρετήσει σκέφτηκα και ξαφνικά µες το µυαλό µου σχηµατίστηκε η εικόνα του ζευγαριού. Αυτοκόλλητους τους φαντάστηκα, γεµάτους έγνοια κι αγάπη ο ένας για τον άλλο. Μόνο που η γυναίκα έφυγε νωρίτερα και άφησε τον σύντροφό της µόνο. Κινιόταν αυτός µέσα στην κοσµοπληµµύρα, παραζαλισµένος σαν µα µην ήξερε τι και πως έπρεπε να φερθεί. Σαν να µην µπορούσε να ισορροπήσει το µέσα του µε το έξω του, τώρα που χάθηκε το άλλο του µισό.
Ζουν οι άνθρωποι, λένε οι επαΐοντες, όσο τους θυµόµαστε. Όσο τους έχωµε στον λογισµό και στην µνήµη µας. Φέρνουν σαν παράδειγµα κάποιους λαούς που την αντίστοιχη ηµέρα των ψυχών αντί για να πενθούν, πάνε στα νεκροταφεία και τρώνε πάνω στους τάφους παρέα µε αυτούς που έχουν φύγει. Θαυµαστή υπενθύµιση. Από τη µια να µην ξεχνάµε αυτούς που λείπουν. Και από την άλλη να θυµόµαστε. Ό,τι και να είµαστε στη ζωή µας, πλούσιοι, φτωχοί, µορφωµένοι, αγράµµατοι, σπάταλοι ή µίζεροι, πολιτικοί ή πολίτες στο τέλος όλοι φεύγουµε. Και αποχωρώντας το µόνο που µας ανήκει είναι δυό µέτρα γης. Μερικές φορές ούτε κι αυτό (αν επιλέξουµε την καύση των νεκρών που είναι τώρα τελευταία της µόδας).
-Τι είναι αυτές οι κουβέντες καλοκαιριάτικα; µε εγκαλεί ο πιο σώφρων εαυτός µου.
-Γιατί; ∆ε ν είναι κάτι κακό, απαντώ νοερά. Η ζωή είναι συνυφασµένη µε τον θάνατο. Και όλα τούτα είναι ένας τρόπος να αποδεχτούµε τον χωρισµό και την απώλεια. Και να συνειδητοποιήσωµε την δική µας µικρότητα και θνητότητα.
Βεβαίως και δεν ξεχνάµε. Μονίµως τους κουβαλούµε εντός µας τους ανθρώπους µας που έφυγαν. Μα η καθηµερινότητα είναι πράγµα αδηφάγο. Μας παρασέρνει µε τα θέλω και τα πρέπει της. Αυτές οι µέρες της µνήµης µάς δίνουν την ευκαιρία να σταθούµε, να αναλογιστούµε και να απευθύνουµε έναν χαιρετισµό σ’ αυτούς που λείπουν. Θαρρώ µάλιστα, πως εµείς οι παρόντες τον έχουµε περισσότερο ανάγκη αυτόν τον χαιρετισµό, από τους απόντες.
