» Η Κρητική Τράπεζα και το Κοινωφελές Ταµείο Κρήτης
Ενδιαφέροντα στοιχεία για την τραπεζική ιστορία του νησιού, επί Κρητικής Πολιτείας, όπως η Κρητική Τράπεζα και το Κοινωφελές Ταµείο Κρήτης, παρουσιάζονται µέσα από έκδοση που βρίσκεται στις συλλογές του Μουσείου Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη. Πρόκειται για το βιβλίο ‘‘Αποµνηµονεύµατα αναφερόµενα εις την Αναγέννησίν της Κρήτης’’ του Ιωάννη Σκαλτσούνη, το οποίο τυπώθηκε το 1900 στο τυπογραφείο ‘‘Η πρόοδος’’, Ε.∆. Φραντζεσκάκη στα Χανιά.
Ο Ι. Σκαλτσούνης ήταν νοµοµαθής, λόγιος, διδάκτωρ του ∆ικαίου στο Πανεπιστήµιο της Πίζας ενώ στη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869) υπήρξε ιδρυτικό µέλος της Κεντρικής υπέρ των Κρητών Επιτροπής που ενίσχυε τους επαναστάτες µε χρήµατα- εφόδια και το 1880 του ανατέθηκε η σύνταξη της Κρητικής Νοµοθεσίας. Στο εισαγωγικό σηµείωµα του βιβλίου, ο ίδιος τονίζει ότι όλες οι ιδέες και οι ενέργειες του οδηγούνταν από την «αφοσίωση προς τον Κρητικό λαό» και την πίστη ότι µόνο εάν το νησί «απελευθερώνονταν από την ξένη δεσποτεία, θα ανοίγονταν ευρεία και οµαλή οδός προς την πλήρη εθνική αποκατάσταση».
Η τράπεζα και τα χαρτονοµίσµατα της Κρήτης ως Κράτος
Μετά την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας το 1898 και µε διάταγµα της Κρητικής κυβέρνησης ιδρύεται η Τράπεζα Κρήτης µε έδρα τα Χανιά, το Φθινόπωρο του 1899. Τα απαραίτητα κεφάλαια κατέβαλαν η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος µαζί µε όµιλο Άγγλων τραπεζιτών.
Το Ελληνικό κράτος είχε παραχωρήσει στην Τράπεζα Κρήτης το δικαίωµα της έκδοσης και κυκλοφορίας χαρτονοµίσµατος στο νησί, δηλαδή της ∆ραχµής της Κρητικής Πολιτείας. Το προνόµιο αυτό το διατήρησε και µετά την ένωση της Κρήτης µε την υπόλοιπη Ελλάδα το 1913 έως και το 1919 οπότε συγχωνεύτηκε µε την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος.
Για την ίδρυση της Τράπεζας της Κρήτης, επί Κρητικής Πολιτείας, ο Σκαλτσούνης αναφέρει ότι «συστάθηκε το 1899 µετά από σύµβαση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και άλλων ιδρυτών από την Κωνσταντινούπολη & το Λονδίνο, και της Κρητικής Κυβέρνησης».
Ο ίδιος ως ∆ικαστικός Σύµβουλος είχε εξετάσει το Καταστατικό της Τράπεζας και υποβάλει εκτενή έκθεση σχετικά µε την έκδοση των µετοχών της, για τα κεφάλαια της κι άλλων υποχρεώσεων της προς το ∆ηµόσιο κτλ. Ωστόσο όπως επισηµαίνει, «οι ιδρυτές της Τράπεζας χαρακτήρισαν την γνωµοδότηση του για το καταστατικό «αυστηρή µέχρι τραχύτητος».
Το Κοινωφελές Ταµείο Κρήτης που θα ενίσχυε αγρότες & βιοτέχνες
Στο βιβλίο του Σκαλτσούνη, εξετάζεται ενδελεχώς ο ρόλος του Κοινωφελούς Ταµείου Κρήτης στην τοπική οικονοµική ιστορία. Το Κοινωφελές Ταµείο Κρήτης, ιδρύθηκε το 1869 για τη θεραπεία των συνεπειών της Επανάστασης του 1866-69 επί του αγροτικού πληθυσµού του νησιού µε το οθωµανικό θησαυροφυλάκιο να συνεισφέρει ποσό 60.000 τουρκικών λιρών. Για την ακρίβεια ο Σκαλτσούνης αναφέρει πως «η κυβέρνηση δανείσθηκε από την Οθωµανική Τράπεζα 79.000 λίρες µε τον όρο της πληρωµής και εξόφλησης αυτών δια της είσπραξης της φορολογικής δεκάτης της νήσου των δύο επόµενων ετών 1869-1870. Από τις 79.000 λίρες επεστάλησαν στην Κρήτη 60.000 ευρώ για την ίδρυση του Κοινωφελούς Ταµείου».
Η χρηµατοδοτική δράση του Κοινωφελούς Ταµείου απευθυνόταν, επίσης, στον εµπορικό και βιοµηχανικό κόσµο του νησιού.
Τον Αύγουστο του 1899 η Κυβέρνηση κάλεσε τον Σκαλτσούνη να µελετήσει τις προοπτικές συγχώνευσης του Ταµείου µε την Κρητική Τράπεζα, είτε να εξετάσει τρόπους ανόρθωσης του µε σκοπό να διατηρηθεί η αυτονοµία του, όπως επισηµαίνει ο ίδιος, σηµειώνοντας πως « το Κοινωφελές Ταµείο είχε όλα τα στοιχεία εκείνα ώστε να εξελιχθεί σε µια σπουδαία αγροτική τράπεζα» και «ένας σπουδαίος παράγοντας για την ανάπτυξη της γεωργικής βιοµηχανίας».
Στο προσχέδιο Νόµου που είχε υποβάλλει ο Σκαλτσούνης µε τίτλο «Μελέτη περί του εν Κρήτη Κοινωφελούς Ταµείου», πρότεινε τα κεφάλαια του Κοινωφελούς ταµείου να διατίθεντο αποκλειστικά στους εκτός των πόλεων µικρούς ιδιοκτήτες και αγρότες, που αποτελούσαν την «ραχοκοκαλιά» της τοπικής οικονοµίας του νησιού, µέρος των κεφαλαίων να καταβάλλεται για βελτιώσεις των γεωργικών προϊόντων κ.α.
Από το κείµενο της Μελέτης του που παρουσιάζεται αναλυτικά στα Αποµνηµονεύµατά του, πεποίθηση του ήταν πως αποστολή ενός τέτοιου Ταµείου ήταν η εµψύχωση της γεωργικής βιοµηχανίας, η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάµεων της γης, η βελτίωση των γεωργικών προϊόντων της νήσου µέσω «χρηµατικών κεφαλαίων που θα τον έσωζαν από την τοκογλυφία».
Το Ταµείο θα χορηγούσε «µικρά υποθηκικά δάνεια» σε αγρότες και µικρούς βιοµηχάνους, Χριστιανούς ή Μουσουλµάνους µε «µέτριους τόκους και µε µακρά διάρκειας χρεολύσιο», για χορήγηση κεφαλαίων που θα αφορούσαν πρότυπους σταθµούς καλλιέργειας γαιών, αγορά παραγωγικών ζώων, σπόρων, επέκταση φυτειών, κ.α
«Εµψυχώνοντας την γεωργική πίστη µέσω γεωργικών και λαϊκών Τραπεζών, θα κατορθώναµε να βελτιωθεί η καλλιέργεια, να ανακουφιστούν οι γεωργικοί πληθυσµοί και να ανορθωθούν τα οικονοµικά τους. Τότε όλα τα υπόλοιπα θα επέρχονταν από µόνα τους» σηµείωνε.
Όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Σκαλτσούνης, το σχέδιο του για το Κοινωφελές Ταµείο Κρήτης είχε ενθουσιάσει τον τότε Σύµβουλο Οικονοµικών, Κωνσταντίνο Φούµη.
Να σηµειωθεί πως το Ταµείο ενσωµατώθηκε στην Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος το 1929.
