Πώς μπορεί να κρατήσει κανείς ζωντανή την ιστορική μνήμη ενός τόπου πέρα από τις καθιερωμένες τελετές; Με ποιο τρόπο το παρελθόν μπορεί να ευαισθητοποιήσει τους νέους; Κι ακόμα πώς μπορεί να αξιοποιηθεί δημιουργικά η ιστορία δίνοντας “τροφή” για σύγχρονες δράσεις και έργα;
Σε αυτά τα ερωτήματα έρχεται να απαντήσει το Φεστιβάλ “Ημέρες Μνήμης” Κοντομαρί που επιχειρεί να μετουσιώσει τη μνήμη σε τέχνη, μάθημα και δράση. Ένα φεστιβάλ γεμάτο ιστορία, πολιτισμό, ομιλίες, τέχνες, εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές δράσεις που θα πραγματοποιηθεί για πρώτη φορά στο μαρτυρικό χωριό από 29 Μαΐου έως 2 Ιουνίου, με σκοπό να τιμήσει τη μνήμη όσων εκτελέστηκαν στο Κοντομαρί, αλλά και να γνωρίσει στους νέους στην ιστορία της περιοχής.
Μιλώντας με τον πρόεδρο του δραστήριου Πολιτιστικού Συλλόγου της περιοχής, Αντώνη Ακρωτηριανάκη, μαθαίνουμε πως προέκυψε το φεστιβάλ: «Θέλαμε να κάνουμε μια πολυθεματική εκδήλωση, με την οποία θα συγκινήσουμε και θα προσελκύσουμε και τους πιο νέους να ασχοληθούν με την ιστορία του τόπου μας».
Η σφαγή στο Κοντομαρί, ένα θέμα σημαντικό για την τοπική κοινωνία, αποτελεί τη βάση για τις “Ημέρες μνήμης” με εκπαιδευτικές δράσεις, ντοκιμαντέρ, συναυλία, έκθεση φωτογραφίας κι ιστορικών ντοκουμέντων αλλά και θέατρο, να είναι κάποιες από τις εκδηλώσεις που θα τις πλαισιώσουν. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το εγχείρημα καταγραφής της τοπικής ιστορίας που θα ξεκινήσει μέσω συνεντεύξεων σε άτομα διαφόρων ηλικιών το οποίο αναμένεται να γίνει ντοκιμαντέρ για να προβληθεί την επόμενη χρονιά.
Μία από τις δράσεις που ξεχωρίζει ο πρόεδρος του συλλόγου είναι η θεατρική παράσταση “Οι γυναίκες που έμειναν”, ένα βιογραφικό θέατρο που τονίζει την σκοπιά των γυναικών στα χρόνια του πολέμου, ένα θέμα που δεν συναντάται στα γεγονότα που αφορούν τη Μάχη της Κρήτης. «Συνήθως γίνεται κάποια επιμνημόσυνη δέηση ή μαθαίνουμε μόνο για τα γεγονότα της Μάχης. Το τι απέγιναν μετά οι οικογένειες μάς είναι άγνωστο οπότε δεν έχει την ευκαιρία κάποιος να εμβαθύνει σε αυτό», αναφέρει ο ίδιος, ενώ τονίζει πως θεωρεί πιο επίκαιρη από ποτέ τη συζήτηση για τέτοιου είδους γεγονότα, με την άνοδο ακροδεξιών μορφωμάτων σε όλη την Ευρώπη. «Ακόμη θυμάμαι που το 2015 στο μαρτυρικό Κοντομαρί, η Χρυσή Αυγή είχε συγκεντρώσει υψηλό ποσοστό. Δεν σου κρύβω πως μέχρι να ασχοληθώ με τον σύλλογο γνώριζα μόνο τα βασικά ιστορικά γεγονότα. Οπότε φυσικά κι είναι σημαντική η διατήρηση της μνήμης αλλά έχει σημασία κι ο τρόπος», μας λέει, σημειώνοντας πως από του χρόνου θα φανεί περισσότερο η προσπάθεια που επιχειρείται τώρα.
Σχολιάζοντας το πόσο σημαντικό είναι για την ευρύτερη περιοχή ένα φεστιβάλ, ο Αντώνης Ακρωτηριανάκης εξηγεί πως «θέλαμε να δώσουμε διαφορετικά ερεθίσματα στον κάθε επισκέπτη/συμμετέχοντα, πολιτιστικά, κοινωνικά αλλά και πολιτικά. Μας δίνεται ουσιαστικά ο χώρος κι ο χρόνος να έρθουμε σε επαφή με θέματα πολιτικής, ιστορίας, τεχνών αλλά και κοινωνικών ζητημάτων». Συζητώντας για τη σημασία της τοποθεσίας που θα πραγματοποιηθεί το φεστιβάλ, δηλαδή στη χανιώτικη ύπαιθρο, υποστηρίζει πως όλο αυτό συμβάλλει στην αναζωογόνηση της τοπικής κοινωνίας τόσο σε οικονομικό, όσο και σε κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο. «Μας φοβίζει λίγο αυτό αλλά βρισκόμαστε κοντά στα Χανιά και περιμένουμε τον κόσμο να αγκαλιάσει τις δράσεις μας», αναφέρει ο ίδιος.
Αξίζει να σημειωθεί πως την καλλιτεχνική επιμέλεια του πενθήμερου φεστιβάλ και την καθοδήγηση σε πολλές από τις δράσεις έχει αναλάβει η εκπαιδευτικός και θεατροπαιδαγωγός Κατερίνα Αδαμάρα, ενώ η διοργάνωση ανήκει στον Πολιτιστικό Σύλλογο Κοντομαρί, με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης, του Δήμου Πλατανιά και όλων των φορέων του χωριού.
Μεγαλώνοντας χωρίς πατέρα…
Η εκτέλεση των ανδρών στο Κοντομαρί άφησε παιδιά ορφανά, γυναίκες χήρες, οικογένειες που για χρόνια δεν μπόρεσαν να ορθοποδήσουν χωρίς ένα από τα βασικά στηρίγματα τους.
Οι “διαδρομές”, το 2018 και το 2022, είχαν φιλοξενήσει τις μαρτυρίες παιδιών των εκτελεσμένων. Σε βαθιά γεράματα πλέον, δεν μπορούν να ξεχάσουν όσα έζησαν την εποχή εκείνη. Τα περισσότερα γυναίκοπαιδα από το Κοντομαρί την ημέρα της εκτέλεσης ήταν μακριά στον ορεινό όγκο των Χανίων σε χωριά της ενδοχώρας προκειμένου να απομακρυνθούν από το πεδίο της μάχης.
«ΣΑΝ ΝΑ ΤΟ ’ΞΕΡΑ»
«Με το που ξεκίνησαν οι βομβαρδισμοί μαζί με τη μητέρα μου και τις τρεις αδελφές μου φύγαμε στα βουνά, σε σπηλιές στο Σηρικάρι Κισσάμου. Από εκεί ήταν η μητέρα μου. Ο πατέρας μου ήθελε να θειαφίσει τα αμπέλια και μαζί με κάποιο άλλον από γειτονικό χωριό έφυγαν για να γυρίσουν στο Κοντομαρί για τις αγροτικές εργασίες. Κρεμάστηκα στο λαιμό του πατέρα μου. Ήμουν 7 χρονών! Ήθελα να τον κρατήσω να μη γυρίσει στο χωριό. Τρία άτομα με κρατούσαν γιατί δεν ήθελα να τον αποχωριστώ. “Μπαμπά θα σε σκοτώσουν” του έλεγα, λες και το ήξερα. Έφυγε και δύο μέρες μετά μας ήλθε το μαντάτο ότι τον είχαν εκτελέσει… τον θυμάμαι ακόμα σαν όνειρο γιατί ήταν πολύ καλός άνθρωπος Όταν μάθαμε για την εκτέλεση κατέβηκαν η μάνα μου και οι αδελφές μου για να τον θάψουν. Εμένα με άφησαν σε ένα θείο μου. Στο χωριό ξαναγυρίσαμε ένα χρόνο μετά», είχε αναφέρει ο Γιάννης Αποστολάκης, γιος του εκτελεσθέντα Γιώργου Αποστολάκη. Τα επόμενα χρόνια της κατοχής αλλά και μετά την απελευθέρωση ήταν πολύ δύσκολα. «Παιδί άνοιγα αυλάκια για να βάλουμε φασόλια, να φυτέψουμε κήπους. Η μάνα μου για χρόνια μέχρι που πέθανε μέσα στη στενοχώρια. Πολύ δύσκολες εποχές…».
ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
Δέκα χρονών ήταν το 1941 ο Αριστείδης Βλαζάκης. Ο πατέρας του, Αριστείδης Βλαζάκης κι αυτός, μαζί με άλλον ένα χωριανό τον Γιώργο Γαλάνη όταν άρχισε να πυροβολεί το εκτελεστικό απόσπασμα έτρεξαν προς τα πίσω και κρύφτηκαν στα σπαρτά. Ο πατέρας του όμως βαριά τραυματισμένος καθώς είχε δεχτεί μια σφαίρα γύρισε σπίτι του: «…Ο πατέρας μου μπήκε στο σπίτι από τη μια είσοδο, τον ακολουθεί ο Γερμανός και του ρίχνει την πρώτη ριπή με αυτόματο. Την έφαγαν τη ριπή οι καρέκλες, ό,τι έπιπλα είχαν τότε, περνάει τη μεσόπορτα και πήγαινε από δωμάτιο σε δωμάτιο. Τον κυνηγούσε ο Γερμανός πάντα και του ρίχνει και δεύτερη ριπή όταν ήταν στην κουζίνα. Ούτε τότε τον πέτυχε. Τα σημάδια υπήρχαν στα ντουλάπια για χρόνια μετά! Βγήκε έξω ο πατέρας μου για να ξεφύγει και στο κατώφλι τον εκτέλεσε ο Γερμανός! Μεγάλη απώλεια για όλους, ήταν προκομμένος άνθρωπος θα με σπούδαζε αλλά… Μόνο ο θεός κι εμείς ξέρουμε τη φτώχεια και την πείνα που περάσαμε. Γιατί η ορφάνια μέσα στην κατοχή και μετά ακόμα ήταν πολύ δύσκολη. Όταν μεγάλωσα άρχισα να φτιάχνω την περιουσία του πατέρα μου που είχε εν τω μεταξύ ρημάξει. Μετά το ’50 πολλοί έφυγαν για τη Γερμανία να δουλέψουν, εγώ ούτε που το σκέφτηκα καν. Δεν ήθελα ούτε τους Γερμανούς, ούτε τα καλά τους…».
ΑΦΑΝΙΣΤΗΚΑΝ ΟΙ ΑΝΤΡΕΣ
«Στο χωριό μας πέρασαν 15-20 χρόνια για να δεις να περπατάνε νέοι άνθρωποι! Μόνο γέροι, γυναίκες και μικρά παιδιά. Οι άντρες που ήταν στην πιο παραγωγική ηλικία είχαν εκτελεστεί. Ήταν τεράστιος ο αγώνας της επιβίωσης των ορφανών ειδικά. Ακολούθησε ο εμφύλιος, η μετανάστευση. Τη δεκαετία του ’60 και μετά άρχισε κάτι να γίνεται στο Κοντομαρί», είχε επισημάνει ο συνταξιούχος δάσκαλος Βασίλης Παπαδάκης που σε ηλικία 8 ετών το 1941, ήταν από τους παρόντες στην εκτέλεση.
Ενθυμούμενος τα γεγονότα της 2ας Ιουνίου του 1941 είχε πει: «…Εγώ ως παιδί βρέθηκα μαζί με άλλα παιδιά εκεί που είχαν συγκεντρώσει τους χωριανούς. Οι Γερμανοί βρήκαν ένα χιτώνιο Γερμανού αξιωματικού και έκαψαν δύο σπίτια. Οι συγκεντρωμένοι δεν πίστευαν ότι θα τους εκτελέσουν. Υπέθεταν ότι θα τους βάλουν αγγαρεία για να θάψουν τους νεκρούς. Ένας από τους άντρες ο Στέλιος Φιλιππάκης που ήξερε κάτι Γερμανικά γιατί ήταν αιχμάλωτός τους στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο τους ρώτησε για ποιο λόγο τους είχαν μαζέψει. Του είπαν να σκάσει! Γυρίζει αυτός και λέει στους υπόλοιπους ότι “παιδιά θα μας σκοτώσουν”. “Όχι μωρέ μπάρμπα Στελιανέ” του είπαν γιατί ήταν μεγάλης ηλικίας “θα μας βάλουν να θάψουμε τους νεκρούς της μάχης”. Όσο περνούσε η ώρα οι Γερμανοί είχαν πιο σκληρή στάση, φώναζαν, χτυπούσαν με τους υποκόπανους των όπλων τους. Πολύ βίαιοι και επιθετικοί! Κατά μήκος του δρόμου έβαλαν τα γυναικόπαιδα και τους γέροντες. Άρχισαν να τοποθετούν κατά τριάδες-τετράδες τους υπό εκτέλεση. Τους πιο κοντούς μπροστά, τους πιο ψηλούς πίσω. Ίσως επειδή ήταν και ο φωτογράφος μαζί τους και ήθελε να τους αποτυπώσει, δεν ξέρω γιατί. Ένας από τον Πύργο Ψηλονέρου είχε περιθάλψει ένα τραυματία αλεξιπτωτιστή κατά τη Μάχη και του είχε δώσει ο αλεξιπτωτιστής ένα χαρτί που το πιστοποιούσε. Αυτός λοιπόν ο Κρητικός έδειξε το χαρτί αυτό και του είπαν να φύγει και να πάρει μαζί του και 4-5 άλλους. Και έτσι σώθηκαν αυτοί. Πριν να γίνει η εκτέλεση, έδιωξαν πιο πάνω εμάς τα παιδιά, τις γυναίκες και τους ηλικιωμένους. Μετά από 3-4 λεπτά άρχισαν να πέφτουν οι πυροβολισμοί των εκτελεστών…».
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΛΙΔΑΚΗΣ: «Βασική παράμετρος της ταυτότητάς μας η ιστορική μνήμη»
«Η διατήρηση της ιστορικής μνήμης είναι βασική παράμετρος της ταυτότητας ενός τόπου», επισημαίνει ο ιστορικός και μέλος Ε.ΔΙ.Π. του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Γιάννης Σκαλιδάκης, ο οποίος μίλησε στις “διαδορμές” για τα γεγονότα που σφράγισαν τη μοίρα των κατοίκων του χωριού Κοντομαρί, το αδικαίωτο αίτημα των αποζημιώσεων – επανορθώσεων αλλά και το πως μπορεί σήμερα οι νέοι να συνδεθούν με το παρελθόν του τόπου τους και να γίνουν κοινωνοί του.
Τι συνέβη τον Ιούνιο του 1941 στο Κοντομαρί και ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που κάνει αυτά τα γεγονότα ξεχωριστά σε ό,τι αφορά την ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου;
Στη Μάχη της Κρήτης εκτυλίσσεται για πρώτη φορά στον πόλεμο η λαϊκή ένοπλη αντίσταση και μάλιστα καταφέρνοντας ασύμμετρες απώλειες σε ένα επίλεκτο σώμα του γερμανικού στρατού, τους αλεξιπτωτιστές. Αυτό το πλήγμα στο γόητρο του αήττητου Ράιχ λίγο πριν την επίθεση στη Σοβιετική Ένωση, έφερε οργή στα γερμανικά επιτελεία που απάντησαν με συστηματικά αντίποινα κατά του πληθυσμού.
Άμαχοι άλλωστε εκτελούνταν από τη δεύτερη τουλάχιστον μέρα της μάχης. Η πρώτη περιοχή που επιλέχθηκε για αντίποινα ήταν η επαρχία Κυδωνίας, εκεί όπου σημειώθηκε έντονη συμμετοχή του πληθυσμού κατά τη διάρκεια της μάχης. Την 1η Ιουνίου, γερμανικό απόσπασμα της 5ης ορεινής μεραρχίας περικύκλωσε τα ξημερώματα το χωριό Αλικιανός και συγκέντρωσε όλον τον πληθυσμό στην εκκλησία. Αφού λεηλάτησαν τα σπίτια, χώρισαν τους άνδρες από τις γυναίκες και τα παιδιά και επέλεξαν 63 άνδρες. Εκτελέσεις έγιναν και στα γειτονικά χωριά της Κυδωνίας, Κυρτωμάδο, Αγιά, Πατελάρι, Βρύσες Κυδωνίας και αργότερα στις Στέρνες και στα Περβόλια. Στη δημόσια μνήμη έχει μείνει η εκτέλεση των κατοίκων του χωριού Κοντομαρί, καθώς η όλη διαδικασία φωτογραφήθηκε βήμα-βήμα από τον υπολοχαγό Φραντζ-Πίτερ Βάιξλερ (Weixler).
25 νέοι άνδρες του χωριού εκτελέστηκαν σε διπλανό ελαιώνα υπό τα βλέμματα των υπόλοιπων συγχωριανών τους από Γερμανούς αλεξιπτωτιστές στις 2 Ιουνίου.
Το Κοντομαρί έχει χαρακτηριστεί μαρτυρικό λόγω της σφαγής που συντελέστηκε εκεί.
Ωστόσο, το αίτημα των γερμανικών επανορθώσεων και αποζημιώσεων παραμένει αδικαίωτο, με τους Γερμανούς να το θεωρούν λήξαν. Ποια είναι η δική σας άποψη;
Πριν ακόμη αποχωρήσουν οι Γερμανοί από την Κρήτη, στις 17 Ιουνίου 1945 ο πρωθυπουργός Π. Βούλγαρης με ειδική εντολή διέταξε τη σύσταση Επιτροπής διαπιστώσεως ωμοτήτων εν Κρήτη, αποτελούμενη από τους καθηγητές Ιωάννη Καλιτσουνάκη και Ιωάννη Κακριδή, τον Νίκο Καζαντζάκη και τον φωτογράφο Κωνσταντίνο Κουτουλάκη. Η επιτροπή αυτή διέτρεξε την Κρήτη επί σαράντα ημέρες το καλοκαίρι του 1945. Η “Έκθεσις της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη” παραμένει αδιάψευστος μάρτυρας της ναζιστικής θηριωδίας στο νησί. «Δεν υπάρχει πόλις ή χωρίον» καταλήγει η έκθεση «που να μη εληστεύθη, να μη ηγγαρεύθη, να μη πενθή ολίγους ή πολλούς τυφεκισμένους και ομήρους αποσταλέντας εις την Γερμανίαν. […] Η επιδειχθείσα απάνθρωπος σκληρότης προς τους κατοίκους της Κρήτης είναι αληθώς ασυγχώρητος εις ένα λαόν που ήθελε να θεωρείται πολιτισμένος». Δυστυχώς, τα γερμανικά εγκλήματα παραμένουν ασυγχώρητα καθώς τα θύματά τους ακόμη περιμένουν, 80 χρόνια μετά, την έμπρακτη μεταμέλεια του γερμανικού κράτους. Το φεστιβάλ στο Κοντομαρί στοχεύει, μεταξύ άλλων, να αναδείξει τα γεγονότα που σφράγισαν την ιστορία του τόπου και τη μοίρα των κατοίκων της περιοχής.
Πώς βλέπετε την πρωτοβουλία του φεστιβάλ και ποιος νομίζετε ότι είναι ο πιο πρόσφορος τρόπος για να κρατήσει κάποιος την ιστορική μνήμη ζωντανή;
Η διατήρηση της ιστορικής μνήμης είναι βασική παράμετρος της ταυτότητας του τόπου. Όταν μάλιστα επιχειρείται με νέα μέσα και ιδέες όπως το φεστιβάλ στο Κοντομαρί, τότε μπορούμε να ελπίζουμε και σε επόμενες γενιές που θα κουβαλήσουν αυτές τις μνήμες και αυτήν την ιστορία.
Τρόποι υπάρχουν πολλοί και είναι αλήθεια ότι πολλοί άνθρωποι κάθε ηλικίας δείχνουν μια αληθινή ικανοποίηση από την επαφή τους με την ιστορία, είτε σε διαλέξεις, είτε σε περιπάτους, είτε σε εκθέσεις και σε πολλές άλλες δράσεις.
Ένα ζωντανό μάθημα ιστορίας για μαθητές του Πλατανιά
Όταν γίνεται η Μάχη της Κρήτης, τον Μάϊο του 1941, η Β. είναι 10 χρονών από το χωριό του Σκινέ. Από εκεί, μητέρα και παιδιά, μετακινούνται στον Πρασέ, αναζητώντας τον πατέρα που κρύβεται. Μετά από εντολή των Ιταλών επιστρέφουν στο χωριό τους στα τέλη Ιούλη, όπου ο αγροφύλακας πατέρας της συλλαμβάνεται και εκτελείται στο τρίτο κύμα εκτελέσεων ως αντίποινα των Γερμανών για την αντίσταση της Μάχης της Κρήτης (…). Ακολουθεί ένας Γολγοθάς επιβίωσης για την ίδια, τη μητέρα της και τα τέσσερα αδέρφια της…
Η περίπτωση της Β. και η μαρτυρία της για τα δεινά που έζησε η οικογένειά της κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο -μια μαρτυρία την οποία έχουν καταγράψει μαθητές του 2ου ΓΕΛ Χανίων κι έχει κατατεθεί στο Εθνικό Ιστορικό Αρχείο- αποτέλεσε την πρώτη ύλη μέσα από την οποία μαθητές του Γυμνασίου Πλατανιά, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ και υπό την καθοδήγηση του κοινωνιολόγου, Σάμυ Αλεξανδρίδη, άρχισαν να ερευνούν την ιστορία της περιοχής και να εμβαθύνουν στη σημασία της προφορικής ιστορίας και τη μέθοδο συλλογής μαρτυριών.
«Το πρόγραμμα αυτό με τους μαθητές ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου Κοντομαρίου και της εμβάθυνσης που επιχειρεί στα ιστορικά γεγονότα στο πλαίσιο του φεστιβάλ», εξήγησε μιλώντας στις “διαδρομές” ο κ. Αλεξανδρίδης και πρόσθεσε ότι στο επίκεντρο της δουλειάς που γίνεται με τους μαθητές βρίσκεται η έννοια της προφορικής ιστορίας και η μεθοδολογία της βιογραφικής έρευνας. «Ουσιαστικά κάνουμε ένα πρώτο βήμα ώστε τα παιδιά να μάθουν την ιστορία της περιοχής, αλλά και να αναδείξουμε πτυχές της ιστορίας που είναι λιγότερο γνωστές όπως η συμβολή και ο αγώνας των γυναικών», τόνισε ο κ. Αλεξανδρίδης και συμπλήρωσε ότι απώτερος στόχος είναι να αντιληφθούν τα παιδιά την αξία της αφήγησης ως παράγοντα κοινωνικής συνοχής, μεταφοράς αξιών κ.ά., να συνειδητοποιήσουν την επικινδυνότητα του φασισμού και του πολέμου και τη σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης, αλλά να μάθουν τα ίδια τα παιδιά να συλλέγουν προφορικές μαρτυρίες, με συνεντεύξεις από πρόσωπα του περιβάλλοντός τους.
ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΜΙΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ
Η μαρτυρία της Β. που αποτέλεσε το βασικό υλικό για να μελετήσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες την ιστορία γύρω από τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξαν οι ναζί, ανακάλεσε μνήμες άλλων μαρτυριών που είχαν ακούσει τα παιδιά από τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους. Δύο από αυτά τα παιδιά, τα ξαδέρφια Νεφέλη και η Μυρτώ, μιλώντας στις “διαδρομές” σημείωσαν ότι είχαν ακούσει για τις εκτελέσεις και τον πόλεμο από τους γονείς και τους παππούδες τους. «Ο παππούς, μάς είχε πάει σε κάτι χωράφια με λαγούμια και μας είχε διηγηθεί πως κρύβονταν για να γλυτώσουν από τους βομβαρδισμούς», θυμήθηκαν.
Ωστόσο, μέσα από την κοινωνιολογική προσέγγιση που έγινε μέσα στην τάξη, αναδύθηκαν και στοιχεία που παραμένουν εν πολλοίς υποτιμημένα από την κυρίαρχη ιστοριογραφία. Ένα από αυτά επεσήμανε η Αντέλλα: «Γνώριζα αρκετά πράγματα για τα γεγονότα αλλά δεν ήξερα για τον ρόλο της γυναίκας κατά τη διάρκεια της μάχης και της κατοχής γιατί συνήθως δεν γίνεται αναφορά σε αυτόν». Μιλώντας για το ίδιο θέμα η Νεφέλη εξέφρασε τον θαυμασμό της για τον δυναμισμό και τον αγώνα που έκαναν οι γυναίκες εκείνα τα χρόνια προκειμένου να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, ενώ άλλες συμμαθήτριές της υπογράμμισαν τις διαφορετικές (κάποιες αλληλέγγυες κι άλλες όχι) συμπεριφορές που αντιμετώπισε η οικογένεια της Β. από συμπατριώτες της στον αγώνα που έδινε για να επιβιώσει.
Πώς όμως αντιλαμβάνονται τα παιδιά τη σημασία των προφορικών μαρτυριών γύρω από ιστορικά γεγονότα μετά από αυτή την εκπαιδευτική εμπειρία; «Καταλάβαμε ότι είναι πολύ σημαντικές οι προφορικές μαρτυρίες γιατί θα μπορέσουμε κι εμείς να μεταδίδουμε πληροφορίες και εμπειρίες του παρελθόντος στον περίγυρώ μας αλλά και όταν μεγαλώσουμε στους επόμενους», τόνισε ο Γιάννης, περιγράφοντας με λίγα λόγια το αόρατο νήμα που συνδέει τη μία γενιά με την άλλη μέσω των αφηγήσεων, ενδυναμώνοντας με αυτό τον τρόπο την κοινωνική συνοχή μιας κοινότητας.
Λίγο πριν ολοκληρώσουμε την κουβέντα μας ρωτήσαμε τα παιδιά γιατί είναι σημαντικό να γνωρίζει κάποιος την ιστορία του τόπου του: «Για να αποτρέψουμε να επαναληφθούν τα ίδια πράγματα στο μέλλον», απάντησαν η Αντέλλα κι η Μυρτώ, με τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές τους να συμφωνούν μαζί τους.
Πρόγραμμα εκδηλώσεων – δράσεων
– 29/5 – 2/6: Έκθεση Φωτογραφίας και ιστορικών ντοκουμέντων (φωτογραφικό υλικό από την μαζική εκτέλεση αμάχων τον Ιούνιο 1941) – Περιοδικά της εποχής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου
Καφενείο “ο μικρόκοσμος” (αίθουσα εκδηλώσεων πολιτιστικού συλλόγου).
Δευτέρα 29 Μαΐου:
– Πρωινή ζώνη: Εκπαιδευτικό πρόγραμμα – Ένα διαδραστικό μουσείο. Χώρος: Μνημείο.
– Απογευματινή ζώνη: Εργαστήρι συνεντεύξεων (Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Χανίων)
Τρίτη 30 Μαΐου:
– Πρωινή ζώνη: Εκπαιδευτικό πρόγραμμα – Ένα διαδραστικό μουσείο. Χώρος: Μνημείο
– Απογευματινή ζώνη: Εργαστήρι συνεντεύξεων (Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Χανίων)
Τετάρτη 31 Μαΐου:
– Πρωινή ζώνη: Εκπαιδευτικό πρόγραμμα – Ένα διαδραστικό μουσείο. Χώρος: Μνημείο.
– Απογευματινή ζώνη: Αφηγήσεις (19:30-20:30), “Ιστορίες που ενώνουν” (Παραμυθάδες της πόλης των Χανίων). Χώρος: Μνημείο.
– Ομιλία (20:30-21:30) Η Τέχνη ως βίωμα και μαρτυρία στην Μάχη της Κρήτης (Στέλλα Αλιγιζάκη) Χώρος: Μικρή Σκηνή
– Προβολή (21:30-22:30) Ντοκιμαντέρ “Αλησμόνητα –Γυναίκες στην Κρήτη 1941-1945” των Barbara Englert και Leonie Englert. Χώρος: Πλατεία.
Πέμπτη 1 Ιουνίου
– Πρωινή ζώνη: Εκπαιδευτικό πρόγραμμα – Ένα διαδραστικό μουσείο (χώρος Μνημείου). Χώρος: Μνημείο.
– Απογευματινή ζώνη: Θεατρική Παράσταση (19:00-20:00) “Οι γυναίκες που έμειναν” (Σκηνή χωρίς Όρια). Χώρος: Μικρή Σκηνή.
– Παρουσίαση (20:00-20:30) Η Κατοχή στην Κρήτη, μέσα από παραδείγματα μαθητικής έρευνας, βιογραφικών συνεντεύξεων και αφηγήσεων ζωής (μαθητές/-τριες Γυμνασίου Πλατανιά). Χώρος: Πλατεία.
– Ομιλία και προβολή (21:00-22:00) Μόνο για ενήλικες: “Το σύμπαν των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης, το ολοκαύτωμα και τα εγκλήματα των Ναζί και των συνεργατών τους στην Ελλάδα” (Σαμουήλ Αλεξανδρίδης) / “Η νύχτα και η καταχνιά (Alain Resnais, 1955). Χώρος: Πλατεία.
Παρασκευή 2 Ιουνίου
– Πρωινή ζώνη: Εκπαιδευτικό πρόγραμμα – Ένα διαδραστικό μουσείο. Χώρος: Μνημείο.
– Απογευματινή ζώνη: Επίσημη Εκδήλωση και Ομιλία (18:30-20:00) “Η αντίσταση και το μαρτύριο της Κρήτης” (Γιώργος Μαργαρίτης). Χώρος: Μνημείο
– Θεατρική Παράσταση (20:30-21:30) “Οι γυναίκες που έμειναν” (Σκηνή χωρίς Όρια). Χώρος: Μικρή Σκηνή.
– Ανασκόπηση Φεστιβάλ (21:30-22:00). Χώρος: Πλατεία
– Μουσική Συναυλία (22:00-00:30) Ψαρογιώργης, Παπατζανής, Σπυριδάκης. Χώρος: Πλατεία.
