» Η ‘‘πρόδροµος’’ της απόκτησης «περιβαλλοντικής συνείδησης»
Α’ ΜΕΡΟΣ
Πέρασαν εξήντα δύο ολόκληρα χρόνια από τότε, που η Αµερικανίδα βιολόγος της θάλασσας , περιβαλλοντολόγος και δεινή συγγραφέας Ραχηλ- Λουίζα Κάρσον (Rachel Louise Carson) (27 Μαΐου 1907 – 14 Απριλίου 1964) εξέδωσε το περίφηµο και πρωτοποριακό βιβλίο της «Σιωπηλή ή Άλαλη άνοιξη» (Silent Spring).
Το βιβλίο αυτό, το οποίο αναδεικνύει τη συγγραφική και γλαφυρή της δεινότητα, αλλά και το περιβαλλοντικό της πάθος, θεωρείται ισάξιο σε σηµασία και επιρροή µε άλλα, που άλλαξαν τον κόσµο µετά την δηµοσίευσή τους, όπως για παράδειγµα « η Καταγωγή των Ειδών» , «η Κοινωνία των Εθνών», «το Κεφάλαιο» και «το Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ». Ο βραβευµένος µε Νόµπελ για την εντοµοκτόνο δράση του DDT γενετιστής Herman Muller, στη βιβλιοκρισία του για τη «Σιωπηλή Άνοιξη» στη New York Herald Tribune ανέφερε: «…Ίσως, η πιο σηµαντική υπηρεσία που προσφέρει η «Σιωπηλή Άνοιξη» είναι ότι διαφωτίζει το κοινό, όσον αφορά στην πολυπλοκότητα και αλληλεξάρτηση του ιστού της ζωής, της οποίας ο άνθρωπος είναι αναπόσπαστο µέρος». Η συγγραφέας µε σηµείωµα επεξηγεί γιατί δεν κάνει υποσηµειώσεις στο βιβλίο της στο οποίο εµπεριέχονται 54 σελίδες µε βιβλιογραφία. «∆ΕΝ ΘΕΛΗΣΑ να επιβαρύνω το κείµενο µε υποσηµειώσεις, αλλά αντιλαµβάνοµαι ότι πολλοί από τους αναγνώστες µου θα θελήσουν να ασχοληθούν µε ορισµένα από τα θέµατα που συζητήθηκαν. Ως εκ τούτου, έχω συµπεριλάβει έναν κατάλογο των κυριότερων πηγών πληροφοριών µου, ταξινοµηµένες ανά κεφάλαιο και σελίδα, σε ένα παράρτηµα που θα βρεθεί στο τέλος του βιβλίου» (I HAVE NOT WISHED to burden the text with footnotes but I realize that many of my readers will wish to pursue some of the subjects discussed. I have therefore included a list of my principal sources of information, arranged by chapter and page, in an appendix which will be found at the back of the book).Το πρώτο κεφάλαιο της «Σιωπηλής Άνοιξης», µε τίτλο «Ένας Μύθος για το αύριο» (a fable for tomorrow) εξιστορεί την εξέλιξη µιας πόλης που κατέληξε να απειλείται από τη σκιά του θανάτου, µέχρι που καταστράφηκε από τα εντοµοκτόνα που χρησιµοποιούσαν οι κάτοικοί της. Οι τίτλοι που χρησιµοποίησε η Ραχήλ Κάρσον στο βιβλίο της, είναι εντυπωσιακοί και ελκυστικοί για άµεση ανάγνωση «Η υποχρέωση να υποµείνει» (The obligation to endure), «Ελιξίρια θανάτου» (Elixirs of death), «Επιφανειακά νερά και υπόγειες θάλασσες», ( Surface waters and underground seas), « Βασίλεια του εδάφους» ( Realms of the soil), «Ο πράσινος µανδύας της γης» (Earth’s green mantle), «Περιττός όλεθρος» (Needless havoc), «Και κανένα πουλί δεν τραγουδάει» (And no birds sing), «Ποταµοί θανάτου» (Rivers of death), «Αδιακρίτως από τον ουρανό», (Indiscriminately from the skies), «Πέρα από τα όνειρα των µπόργια» (Beyond the dreams of the borgias), «Η ανθρώπινη τιµή» (The human price), «Μέσα από ένα στενό παράθυρο» (Through a narrow window). «Ένας στους τέσσερις», (One in every four), «Η φύση αντεπιτίθεται» (Nature fights back), « Το βουητό µιας χιονοστιβάδας» (The rumblings of an avalanche ) και « Ο άλλος δρόµος» (The other road).
Αφορµή για την έκδοση του βιβλίου αυτού ήταν η στροφή του ενδιαφέροντος και της προσοχής της Ραχήλ Κάρσον, στο τέλος της δεκαετίας του 1950, προς το περιβάλλον και πιο συγκεκριµένα προς στα προβλήµατα που προκαλούσε στην άγρια ζωή και στην ανθρώπινη υγεία η ανεξέλεγκτη χρήση των συνθετικών συµβατικών εντοµοκτόνων. Ήδη άρχισαν να έρχονται στο φως της δηµοσιότητας οι παρενέργειες της καταχρηστικής χρήσης των αγροτοχηµικών. Μαζικές δηλητηριάσεις ψαριών και ζώων, ρύπανση των νερών, «µαλάκωµα» των αυγών και άλλες ορµονικές και αναπαραγωγικές διαταραχές των πτηνών εµφανιζόταν όλο και πιο συχνά στο προσκήνιο. Έτσι το 1962 εκδίδεται το συγκεκριµένο βιβλίο, στο οποίο παρουσιάζεται µε λεπτοµέρειες η συστηµατική «δηλητηρίαση» του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα του γεωργικού. Υποστηρίζεται µάλιστα πως τα εντοµοκτόνα που χρησιµοποιούνταν µέσω της βιοσυσσώρευσής τους στην τροφική αλυσίδα βλάπτουν και τον ανθρώπινο οργανισµό. Χαρακτηριστικά αναφέρεται, πως αν εξαιρεθεί το ενδεχόµενο ενός πυρηνικού πολέµου, η µεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα θα είναι η ρύπανση του ανθρώπινου περιβάλλοντος. Η συγγραφέας σε εύληπτη και κατανοητή γλώσσα περιγράφει πώς οι χλωριωµένοι υδρογονάνθρακες και ο οργανικός φώσφορος των εντοµοκτόνων σιωπηλά αλλάζουν τις κυτταρικές διεργασίες των φυτών, των ζώων και πιθανώς και του ανθρώπου. Ακόµα πως οι µακροχρόνιες δευτερεύουσες δυσµενείς επιδράσεις αυτών των εντοµοκτόνων είναι εξαιρετικά επιζήµιες για τη συνέχιση της ζωής. Προειδοποίησε µάλιστα πως κάτω από αυτές τις αντιοικολογικές συνθήκες µπορεί να σιγάσει το κελάδηµα των πουλιών και το «κουάξ» των βατράχων και να χαθεί το «σουλατσάρισµα» των καβουριών, αν ο άνθρωπος συνεχίσει αυτή την κερδοµανή τακτική της σατραπικής παρέµβασης στα αγροοικοσυστήµατα.
Αξίζει να αναφερθεί κανείς συνοπτικά στο αγροχηµικό φάρµακο,το DDT «p,p’-∆ίχλωροδιφαινυλοτριχλωροαιθάνιο» (p,p’Dichlorodiphenyltrichloroethane), που την εποχή εκείνη χρησιµοποιούνταν κατά κόρο. Το Φυτοφάρµακο αυτό παρασκευάστηκε το 1874 από τον Othmar Zeidler, ο οποίος δεν αναγνώρισε τις εντοµοκτόνες ιδιότητές του. Η ανακάλυψη των εντοµοκτόνων ιδιοτήτων του DDT και η χρήση του ως εντοµοκτόνου έγινε πολύ αργότερα, κατά τη δεκαετία του 1930 από τον Paul Hermann Müller, χηµικό της βιοµηχανίας Geigy Pharmaceuticals στην Ελβετία κατά την έρευνά του για τον έλεγχο των εντόµων της πατάτας και του σκώρου των ρούχων. Ο Müller τιµήθηκε, όπως αναφέρθηκε, µε το Νόµπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής το 1948 «για την ανακάλυψή του για την υψηλή αποτελεσµατικότητα του DDT ως δηλητήριο επαφής κατά πολλών αρθρόποδων ». Η χηµική αυτή ένωση που κάποτε η ανθρωπότητα «την αγαπούσε…» χαρακτηρίστηκε όχι ιδιαίτερη τοξική. Τυχαία λήψη από ανθρώπους σε ποσότητα 285 mg/kg (χιλιοστόγραµµα /χιλιόγραµµο) δεν προκάλεσε θάνατο ,αλλά απλά εµετό. Χρησιµοποιούνταν κατά κόρον µέσα στα σπίτια, στους κοινόχρηστους χώρους, στους στάβλους, στα χωράφια και στο φυσικό περιβάλλον. « Ξεπράστευε» µεµιάς τις ψείρες, τους ψύλλους ,τις µύγες και τα κουνούπια. Στις καλλιέργειες ήταν «άριστο» εντοµοκτόνο για τον έλεγχο των φυτοπαράσιτων εντόµων. Τότε βέβαια δεν υπήρχαν ακόµη έρευνες βιοσυσσώρευσης, βιοµεγένθυσης και βιολογικών επιδράσεων για τις τοξικές πολυχλωριωµένες ουσίες. Η βιοσυσσώρευση πολυχλωριωµένων ουσιών στους βιολογικούς ιστούς και ιδιαίτερα στο λίπος των ζωντανών οργανισµών µέσω της διατροφικής αλυσίδας είναι γνώσεις που αποκτήθηκαν συστηµατικά κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Μάλιστα η περίπτωση του DDT αποτέλεσε σηµαντικό εργαλείο στην προσπάθεια αυτή. Τα πρώτα συµπτώµατα των επιδράσεων του DDT του «αρχηγού» της «βρωµερής δωδεκάδας» (dirty dozen) των πολυχλωριωµένων ενώσεων Aldrin, Eldrin, Dieldrin, Chlordan, Toxaphene, Heptachlor, Mirex, HCB (Εξαχλωροβενζόλιο), PCBs (πολυχλωριωµένα διφαινύλια), PCDDs (πολυχλωριωµένες διοξίνες) και PCDFs ( πολυχλωριωµένα διβενζοφουράνια) εµφανίσθηκαν στις δεκαετίες του 1950 και 60. ∆ηλαδή την περίοδο που η Ραχήλ Κάρσον «χωρίς διδακτορικό», όπως επιτιµητικά αναφέρεται από αντιοικολόγους επιστήµονες, αλλά µε την «ψυχή στο στόµα», µε «κοµµένη την ανάσα» και «εµποτισµένη» από την περιβαλλοντική συνείδηση περιέτρεχε και ερευνούσε τις γεωργικές περιοχές και το φυσικό περιβάλλον «µέρα νύχτα». Κι αυτή αυτά τα αποτελέσµατα από τα ραντίσµατα των γεωργικών περιοχών,των ποταµών ,των λιµνών και των δασών είδε και περιέγραψε στο βιβλίο της τον «πολύτιµο θησαυρό» της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, τη «βίβλο» του περιβαλλοντικού κινήµατος .
Είδε νεκρά ψάρια να ξεβράζονται σε ποτάµια και σε λίµνες , τη µείωση των ωφέλιµων εντόµων και αναπόφευκτα των πουλιών που τρέφονται µε αυτά, τη µείωση των αρπακτικών πουλιών των γερακιών και των αετών κι έµεινε «άλαλη». Το DDT παραµένει στο περιβάλλον για πολλά χρόνια, όπου βιοσυσσωρέυεται και βιοµεγενθύνεται ανεβαίνοντας τη «σκάλα» της τροφικής αλυσίδας. Έχει χρόνο ηµιζωής στο έδαφος 2-10 και στα νερά µέχρι και 150 χρόνια. Στον άνθρωπο συσσωρεύεται στον λιπώδη ιστό και ο χρόνος ηµιζωής είναι 8 έτη. Μεταβολίζεται δύσκολα και το προϊόν µεταβολισµού το DDE είναι εξίσου επικίνδυνο στο περιβάλλον. Περνάει από τα µικρά ψάρια στα µεγάλα και στον άνθρωπο που είναι στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας. Προκαλεί µείωση των πληθυσµών των άγριων ζώων και των πουλιών. Στα πουλιά η µείωση των πληθυσµών αποδίδεται στη λέπτυνση του φλοιού των αυγών τους. Χρειάστηκε µία 20ετία αλόγιστης χρήσης για να παραχθούν οι αναγκαίες επιστηµονικές µελέτες που απέδειξαν ότι το DDT στον άνθρωπο προκαλεί καρκίνο, διαταραχή στο ορµονικό σύστηµα , διαβήτη, άσθµα, τερατογένεση, νευροτοξικότητα, αυτισµό και κρετινισµό. Ο κατάλογος θα τελειώσει µόνο όταν οι επιστήµονες αποφασίσουν να σταµατήσουν να το διερευνούν. Το DDT περνάει στα βρέφη µέσω του θηλασµού. Είναι γεγονός πως είναι πολύ τοξικό για τα ψάρια και προκαλεί τη εξαφάνιση τους στο οικοσύστηµα. Παρά τις απαγορεύσεις, το DDT συνεχίζει να φτάνει στους παγετώνες των Ιµαλαΐων. Η πρώτη ενδελεχής µελέτη του είδους της στα Ιµαλάια και στο οροπέδιο του Θιβέτ αποκαλύπτει ότι το DDT και άλλοι µη διασπώµενοι οργανικοί ρύποι µολύνουν και σήµερα τους πάγους, τα εδάφη και τους ζωντανούς οργανισµούς της περιοχής. Πρόκειται για τους «έµµονους οργανικούς ρύπους» (Persistent Organic Pollutants- POPs) ουσίες µε βάση τον άνθρακα οι οποίοι χρειάζονται δεκαετίες για να διασπαστούν στο περιβάλλον. Το DDT µε τη βοήθεια της τροφικής αλυσίδας φτάνει στους παγωµένους ωκεανούς και µολύνει πολλά αρκτικά ζώα και τον άνθρωπο. Ποιος µπορούσε φανταστεί πως οι Εσκιµώοι θα είναι «φορτωµένοι» µε το επάρατο αυτό αγροχηµικό, αφού δεν το «έπιασαν ποτέ στα χέρια τους» και δεν το χρησιµοποίησαν ποτέ. Κι όµως τα ψάρια που κυρίως τρώνε είναι γεµάτα µε DDT .
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
