Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Origanum vulgare (Ορίγανο το κοινό) και ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών. Συγγενικά της είδη είναι η Μαντζουράνα και το Δίκταμο. Φύεται κυρίως σε ορεινές περιοχές, σε τάφρους και στις άκρες των δασών.
Το συναντούμε με τις ονομασίες, ρίγανη, αγριορίγανη, ρίανο, ρούβανο, ρούανο ή αγριορίγανος.
Είναι πολυετές φυτό, ποώδες και φρυγανώδες. Το ύψος του φτάνει τα 80-90 εκατοστά και ο κορμός είναι ξυλώδης και άκαμπτος. Τα κλαδιά του είναι λεπτά, τετράγωνα, μακρουλά με κάθετη κατεύθυνση. Τα δευτερεύοντα είναι πολύ λεπτότερα ενώ στις άκρες τους σχηματίζουν ανθοφόρα κεφάλια. Τα φύλλα του έχουν σχήμα αυγοειδές, αλλά με μύτη, ενώ στη βάση τους είναι στρογγυλά, σκεπασμένα με κάποιο χνούδι. Το χρώμα της επάνω επιφάνειας είναι περισσότερο βαθύ από της κάτω.
Σχεδόν παρουσιάζουν χρωματισμό πράσινο προς το σταχτί. Όταν τα τρίψουμε αναδίδουν μια ευχάριστη αρωματώδη οσμή.
Τα άνθη του έχουν χρωματισμό ρόδινο προς το μενεξεδί και η οσμή τους είναι γλυκιά και ευχάριστη. Είναι πλούσια σε νέκταρ και πάντα γεμάτα από μέλισσες. Η ρίζα είναι επιπόλαια, απλωμένη με αφθονία ριζιδίων, επάνω σε φυτόχωμα και σε βάθος το πολύ 3-4 εκατοστών και για αυτό ξεπατώνεται εύκολα.
Είναι φυτό ιδιαίτερα αρωματικό. Η ελληνική ρίγανη είναι η καλύτερη στον κόσμο αλλά η ρίγανη της Κρήτης θεωρείται η κορυφαία όλων. Πρέπει να είμαστε όμως προσεκτικοί όταν αγοράζουμε γιατί έχει αναφερθεί, πως εισάγονται στη χώρα μας πολύ μεγάλες ποσότητες από Τουρκία και Βουλγαρία που αναμειγνύονται με 15% ελληνική για να πάρουν το άρωμα της και διατίθενται ως ντόπιο προϊόν.
Ιστορικά στοιχεία
Είναι βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως και οι Αιγύπτιοι, το χρησιμοποιούσαν ως αρωματικό, αρτυματικό και θεραπευτικό φυτό. Ο Θεόφραστος το αποκαλούσε ορίγανον και ο Διοσκουρίδης «ηρακλεωτικόν ορίγανον». Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι οι χελώνες όταν καταπίνουν ένα φίδι, τρώνε αμέσως ρίγανη για να μην πεθάνουν. Λόγω αυτού πίστευαν ότι ήταν αντίδοτο στο δηλητήριο. Έλληνες και Ρωμαίοι αρωμάτιζαν με το φυτό το μπάνιο τους και το χρησιμοποιούσαν στο λάδι του μασάζ. Το θεωρούσαν απολυμαντικό και συντηρητικό.
Η ονομασία ορίγανος προέρχεται από τις λέξεις Όρος και Γάνος (λαμπρότητα, κάλλος, ευφροσύνη). Σημαίνει δηλαδή «αυτό που λάμπει στα βουνά».
Στον Μεσαίωνα γνώριζαν τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Στην Ευρώπη συμπεριλαμβανόταν στα μπουκέτα των φυτών που πίστευαν πως προστάτευαν από την πανώλη και άλλες λοιμώδεις νόσους.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σημειώσεις του Άραβα γιατρού Αβικέννα (980-1037) που αναφέρει για την Ρίγανη:
«Διώχνει κάθε λογής υγρό από τους πνεύμονες, υπό μορφή τσαγιού, καπνίζοντάς την και με ενδοκολπική χρήση, βοηθά στα γυναικολογικά προβλήματα, δυσμηνόρροια, επώδυνα έμμηνα και αιμορραγίες, αποβάλει το έμβρυο και είναι χρήσιμη για τη στενοχώρια και αδιαθεσία».
Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιούσαν τα φύλλα του φυτού, ζεσταμένα στο τηγάνι, για στραβολαίμιασμα και ρευματισμούς.
Για την ευκοιλιότητα χρησιμοποιούσαν το αφέψημα του φυτού, πίνοντας 2-3 φλιτζανάκια του καφέ.
Στην Κρήτη για τους πόνους της μέσης χρησιμοποιούσαν την ρίγανη ως κατάπλασμα. Για τον ίδιο λόγο έκαναν εντριβές με το αφέψημα της. Το ριγανόλαδο το χρησιμοποιούσαν στον πονόδοντο. Το αφέψημα της ρίγανης το χρησιμοποιούσαν επίσης σε περιπτώσεις διάρροιας.
Συστατικά – χαρακτήρας
Η ρίγανη είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά κι ενώσεις που έχουν ισχυρές αντιβακτηριακές ιδιότητες. Μάλιστα, αρκετές μελέτες έχουν πιστοποιήσει την υψηλή περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά τόσο της ρίγανης όσο και του ελαίου της. Το αιθέριο έλαιο ρίγανης (1,2%) είναι ιδιαίτερα υψηλό σε καρβακρόλη και θυμόλη, δύο αντιοξειδωτικά που μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη βλάβης στα κύτταρα που προκαλούνται από τις ελεύθερες ρίζες. Επιπροσθέτως, μια μελέτη έδειξε ότι το αιθέριο έλαιο ρίγανης βοήθησε στην παρεμπόδιση της ανάπτυξης Escherichia coli και Pseudomonas aeruginosa ενώ μια άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι η ρίγανη είναι αποτελεσματική έναντι 23 ειδών βακτηρίων. Τέλος, έρευνα συνέκρινε την αντιμικροβιακή δραστικότητα αιθερίων ελαίων ρίγανης, φασκόμηλου και θυμαριού κι έδειξε ότι το αιθέριο έλαιο ρίγανης ήταν ένα από τα πιο αποτελεσματικά αιθέρια έλαια κατά των βακτηρίων.
Το φυτό περιέχει ακόμη ροσμαρινικό, καφείκό και ουρσολικό οξύ, τανίνη και πικρό στοιχείο. Ανήκει στα φυτά που έχουν υψηλό ποσοστό βιταμίνης C.
Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα αέρια μέρη του φυτού. Ανθίζει τον Ιούλιο και Αύγουστο. Η συλλογή πρέπει να γίνεται όταν αρχίσουν να ξηραίνονται τα άνθη του φυτού. Αποφεύγουμε τους χοντρούς και μεγάλους μίσχους. Αν θέλουμε να προφυλάξουμε το φυτό από την εξαφάνιση πρέπει η συλλογή του να γίνεται προσεκτικά.
Δεν ξεριζώνουμε το φυτό! Με το ψαλίδι κόβουμε 2 με 5 κλαδιά, ανάλογα με τη διακλάδωση που έχει το φυτό, αφήνοντας πάνω του, ακόμη ένα ή δύο κλαδιά που θα προσφέρουν τον σπόρο για τον πολλαπλασιασμό και την εξάπλωση του φυτού. Οι ρίζες επίσης που θα παραμείνουν, την επόμενη άνοιξη θα βλαστήσουν και πάλι.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως διεγερτικό, εφιδρωτικό, αντισηπτικό, αποχρεμπτικό, εμμηναγωγό και φλογιστικό.
Η επιστημονική έρευνα έχει διαπιστώσει αντιβιοτικές ιδιότητες στη ρίγανη (ιδιαίτερα στο αιθέριο έλαιο) και την κατατάσσουν στα αντιοξειδωτικά φυτά. Επιπλέον απέδειξαν πως η ρίγανη της Κρήτης περιέχει μεγαλύτερη ποσότητα αιθέριου ελαίου συγκριτικά με αυτή που περιέχει το φυτό σε άλλα μέρη της χώρας μας.
Είναι βότανο με ευρεία χρήση τόσο σε παραδοσιακά ιάματα όσο και στη μαγειρική.
Σαν διεγερτικό εφιδρωτικό χρησιμοποιείται στη θεραπεία κρυολογημάτων και γρίπης.
Οι αντισηπτικές ιδιότητες του φυτού το κάνουν χρήσιμο ως στοματόπλυμα στη θεραπεία προβλημάτων στόματος και λαιμού.
Είναι ωφέλιμο και για εξωτερική χρήση σε μολυσμένες αμυχές και τραύματα.
Ως έγχυμα χρησιμοποιείται για βήχα και κοκίτη. Ελευθερώνει από τους σπασμούς και τον λόξυγκα. Είναι πολύ καλό σε πρόβλημα πονοκεφάλων που οφείλονται σε ένταση. Μπορούμε να το πιούμε ή να κάνουμε εντριβή στο μέτωπο και τους κροτάφους (με έλαιο αραιωμένο σε βάση).
Η ρίγανη είναι τονωτική για αυτούς που υποφέρουν από αναιμία λόγω έλλειψης σιδήρου. Ανοίγει την όρεξη και διευκολύνει την πέψη.
Το έλαιο της χρησιμοποιείται ακόμη για εντριβές σε περιοχές μυϊκού και ρευματικού πόνου. Από αυτό παρασκευάζεται και λοσιόν που ανακουφίζει από τσιμπήματα και δαγκώματα εντόμων. Επίσης 5-10 σταγόνες αιθέριο έλαιο σε ένα ποτήρι νερό για πλύσεις, είναι μία καλή λύση σε περιπτώσεις οδονταλγίας.
Αν προσθέσουμε το έγχυμα του βοτάνου στο νερό του λουτρού, αναδεικνύεται καταπραϋντική για τις νευροψυχικές διαταραχές.
Παρασκευή και δοσολογία
Για εσωτερική χρήση παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε μία κουταλιά του τσαγιού ξηρό βότανο. Το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 λεπτά, σουρώνουμε και πίνουμε έως τρεις φορές της ημέρα.
Για πλύσεις στόματος ρίχνουμε μισό λίτρο βραστό νερό σε δύο κουταλιές της σούπας ξηρό βότανο και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 λεπτά. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το ίδιο υγρό για γαργάρες αν το ζεστάνουμε ξανά. Οι γαργάρες μπορούν να γίνονται 2 με 3 φορές την ημέρα, για 5-10 λεπτά κάθε φορά.
Υπό μορφή βάμματος, η δόση να μην ξεπερνά τα 1-2 ml βάμματος, τρεις με τέσσερις φορές την ημέρα.
Μια παλιά συνταγή που συνιστούν Ρώσοι βοτανοθεραπευτές (όπως αναφέρει ο Χ. Κάτσης) για την επιληψία έχει ως εξής: Σε 10 γραμμάρια ρίγανης, ρίχνουμε ενάμισι ποτήρι βραστό νερό και το αφήνουμε σκεπασμένο για 15 λεπτά, ταρακουνώντας το κατά διαστήματα. Ύστερα σουρώνουμε το υγρό και πίνουμε μισό ποτήρι 3 φορές την ημέρα, 15 λεπτά πριν το φαγητό. Αυτή τη θεραπεία διαρκούσε για 3 χρόνια.
Προφυλάξεις
Αποφεύγουμε την θεραπευτική χρήση του βοτάνου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Y.Γ: Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
