Αφορμή για τις παρακάτω σκέψεις είναι η πρόσφατη αναφορά της Α.Θ.Π. του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου Α΄ για τη Ρωσο-ουκρανική κρίση, ο οποίος επεσήμανε πως ένας νέος πόλεμος «στην Ευρώπη, ως αποτέλεσμα της κλιμάκωσης της ακραίας ρητορικής και της στρατιωτικοποίησης των συνόρων μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας», θα μάς οδηγήσει σε έναν Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο, δημιουργώντας ένα περίπλοκο και ευαίσθητο γεωπολιτικό πλαίσιο (Φανάρι, 13-2-2022). Θα έλεγε κάποιος ότι η προφητική αυτή φωνή της Εκκλησίας, πολλές φορές στο παρελθόν, δεν ελήφθη σοβαρά υπ’ όψιν από τις όποιες πολιτικές ή άλλες δυνάμεις.
Στην παρούσα, όμως, περίπτωση το θέμα είναι πολύ πιο βαθύ και χρειάζεται μεγάλη προσοχή για την ολιστική προσέγγισή του. Είναι αλήθεια ότι η Ρωσία ουδέποτε επιθυμούσε μία Ουκρανία ως αυτονομημένη Χώρα χωρίς την άμεση επιρροή της. Για τον λόγο αυτόν και δεν αποδέχθηκε την αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας από το Φανάρι (2018) ούτε σε εκκλησιαστικό, αλλά ούτε και σε πολιτικό επίπεδο. Και όπως πολύ εύστοχα τονίζει ο Διογένης Καραγιαννακίδης, η ενότητα -που τελικά εμφανίζεται ως το ζητούμενο εκατέρωθεν- συνδέεται με την «άρση της αιτίας: για τους μεν με την ανάκληση του τόμου της αυτοκεφαλίας, για τους δε με την αναγνώριση της Ουκρανικής αυτοκεφαλίας» (ΤΑ ΝΕΑ, 11-2-2022).
Και παρά την όποια «κόντρα» ανάμεσα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, ο Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος Α΄ ουδέποτε σχολίασε με οξύτητα ούτε και επιτίμηση το Πατριαρχείο της Μόσχας, τονίζοντας ότι «οι εκ βορρά αδελφοί μας ομιλούν για σχίσμα, εμείς ομιλούμε για αγάπη!». Δεν γνωρίζουμε τελικά, εάν εργαλειοποιείται η Εκκλησία από την πολιτική ή η πολιτική από την Εκκλησία. Σημασία έχει ότι η Ρωσική Εκκλησία και η Πολιτική ηγεσία της «χέρι-χέρι» έχουν μία και μόνο προοπτική: τον επεκτατισμό!
Η τάση αυτή του εναγκαλισμού δεν είναι καινούργια. Εκδηλώθηκε εδώ και αιώνες με ποικίλες διεκδικήσεις και εμφανίστηκε ακόμη και επί Στάλιν, και μετά το 1990 ο ρυθμός επιταχύνεται. Η ενότητα των Ορθοδόξων νοείται για τη Ρωσική Εκκλησία μόνο υπό την κυριαρχία της «τρίτης Ρώμης». Κι αυτό φαίνεται πολύ ξεκάθαρα με την πρόσφατη απόφαση κυριαρχίας και στην Αφρική, που θεολογικά νοείται ως «εισπήδηση της Μόσχας στην Αφρική» ή και σχίσματος, σύμφωνα με τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Περιστερίου κ. Γρηγόριο.
Όλα αυτά αποκτούν διαχρονικά μία νέα γεωπολιτική διάσταση στο άρμα της ευρύτερης εξωτερικής πολιτικής του Κρεμλίνου, πτυχές τους, δε, αξιοποιούνται από αυτό ανάλογα με τις ανάγκες, όπως τώρα στην ουκρανική κρίση. Θα ήταν υπερβολικά απλοϊκό να αρκεστεί κανείς στην ουδέτερη παραδοχή ότι η διακοπή κοινωνίας μεταξύ Φαναρίου και Μόσχας συνιστά μία νομοκανονικής φύσης αντίδραση της Μόσχας απέναντι στο Ουκρανικό αυτοκέφαλο.
Η Μόσχα άρχισε να προβληματίζει με την αποχή της από τη Σύνοδο της Κρήτης το 2016 και συγκεκριμένα στις εγκαταστάσεις της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης. Να θυμίσουμε εδώ ότι την περίοδο εκείνη -εκτός από την Αντιόχεια και τη Γεωργία που απουσίαζαν για τους δικούς της λόγους η κάθε μία- τόσο η Μόσχα όσο και η Εκκλησία της Βουλγαρίας είχαν ήδη προκαταβάλει χρήματα σε συγκεκριμένο κατάλυμα στην περιοχή. Ο δε Αντιπρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας, Πρωθιερέας Νικόλαος Μπαλασώφ, ήταν παρών στις προσυναντήσεις των αντιπροσωπειών, όπως και πολλά άλλα επίλεκτα στελέχη του Πατριαρχείου της Μόσχας, τα οποία είχαν ήδη εγκατασταθεί στα Χανιά. Ο ίδιος μάλιστα με δική του παρατήρηση-παρέμβαση άλλαξε πλήρως, μόλις δύο μέρες πριν την έναρξη των εργασιών της Συνόδου, τη διαρρύθμιση της όλης αίθουσας. Και όταν όλα είχαν ολοκληρωθεί και η επιτυχία των εργασιών της Συνόδου ήταν ήδη εξασφαλισμένη, απεχώρησαν… Όσο για τις τυχόν αιτιολογίες περί μη αποδοχής των κειμένων ο ίδιος ο Μητροπολίτης Ιλαρίων, Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ, Πρόεδρος του Τμήματος των Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων και μόνιμο μέλος της Ιεράς Συνόδου του Πατριαρχείου Μόσχας, εξέφρασε την άποψη ότι «κάποια από θα κείμενα θα μπορούσαν να υιοθετηθούν», ενώ διδάσκονται ήδη σε πολλές Ορθόδοξες και μη Θεολογικές Σχολές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Από τότε ήταν ζήτημα χρόνου να αρχίσει η αμφισβήτηση των πάντων. Η Ουκρανική αυτοκεφαλία χρησίμευσε απλώς ως η κατάλληλη αφορμή. Δεν θα μπούμε σε λεπτομέρειες. Χύθηκε αρκετό μελάνι για το θέμα αυτό (Βλ. περισσότερα Γρηγορίου Λαρεντζάκη στην ιστοσελίδα της Ι.Μ. Κυδωνίας και Αποκορώνου).
Επανερχόμαστε, όμως, στη σοφή αναφορά του Πατριάρχη μας. Μήπως τελικά πρέπει να λειτουργήσει η Εκκλησιαστική Διπλωματία στα σημερινά νέα γεωπολιτικά δρώμενα; Σίγουρα η προσπάθεια συντονισμού για την επικείμενη Σύναξη των Προκαθημένων, πριν την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, είναι προς τη σωστή κατεύθυνση και πρέπει να ενισχυθεί ποικιλοτρόπως. Δεν υπάρχει άλλη λύση πέρα από τον ειλικρινή διάλογο για τη διασφάλιση της ειρήνης, η οποία προέρχεται από τον αμοιβαίο σεβασμό και τη συνεργασία. Η προτροπή της Εγκυκλίου της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου μάς καλεί όλους σήμερα να εργαστούμε «διά τήν καταλλαγήν καί διά τόν σεβασμόν τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων, πρωτίστως δέ διά τήν προστασίαν τοῦ θείου δώρου τῆς ζωῆς. Πρέπει ὁ πόλεμος καί ἡ αἱματοχυσία νά τερματισθοῦν, νά ἐπικρατήσῃ ἡ δικαιοσύνη, ὥστε νά ἐπανέλθῃ ἡ εἰρήνη καί νά καταστῇ ἐφικτή ἡ ἐπιστροφή τῶν ἐκδιωχθέντων εἰς τάς πατρογονικάς αὐτῶν ἑστίας. Προσευχόμεθα διά τήν εἰρήνην καί τήν δικαιοσύνην εἰς τάς δοκιμαζομένας Χώρας τῆς Ἀφρικῆς, ὡς καί εἰς τήν χειμαζομένην Οὐκρανίαν […]» (παρ. 18).
Και η Εκκλησία της Κρήτης, η οποία θα συνεδριάσει για πρώτη φορά υπό την προεδρία του νέου Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Ευγενίου Β’ την ερχόμενη Παρασκευή, θα πρέπει να δει τη θέση που της αρμόζει μέσα στο ευρύτερο γεωπολιτικό γίγνεσθαι της Μεσογείου και όχι μόνον. Μέσα σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης αβεβαιότητας όσον αφορά τις ανθρώπινες υποθέσεις, ο λόγος της Εκκλησίας πρέπει να είναι ένα σαφές μήνυμα καταλλαγής και ειρήνης, αγάπης και δικαιοσύνης, αδελφοσύνης και αλληλεγγύης.
Κανείς δεν πρόκειται να μπει στη διαδικασία να προσέλθει αύριο (σήμερα) στο «ραντεβού» του πολέμου, γιατί δεν είναι διατεθειμένος ούτε να εκτεθεί, αλλά ούτε είναι ερωτευμένος με τον θάνατο! Έχει ενδιαφέρον πλέον να δούμε πώς θα εξελιχθούν και προς ποια κατεύθυνση οι αποφάσεις στην Ευρώπη, η οποία ακόμη αναζητά το μέλλον της. Πάντως κανείς δεν αγνοεί το πραγματικό πρόβλημα, αλλά και το ουσιαστικό διακύβευμα!
