Από το 1952 που για πρώτη φορά, με αφετηρία τους Λάκκους, γνώρισα το φαράγγι της Σαμαριάς και τους ανθρώπους του· με μάγεψαν και τα δύο και μπήκαν στην καρδιά μου και γι’ αυτό δεν τα ξεχνώ, χωρίς να επιθυμώ να μπαίνω στα… πόδια ειδικών και αρμοδίων και ας με συμπαθάνε.
Η ιστορία των προτάσεων “αξιοποίησης” είναι μακρά. Το πρώτο έτος του Δρυμού, σε εκθέσεις όχι μελέτες, αλλά πολυσέλιδες, αξιόλογος δασολόγος επί τιμή, ανέφερε δυο φορές ότι στο φαράγγι υπάρχουν… λύκοι, ενώ ο άλλος, μέσα στις προτάσεις του, είχε και τη δημιουργία… τελεφερίκ για τη διάβαση.
Η πρώτη δασική περίοδος ήταν καταστροφική με τη μη άμεση συντήρηση του οικισμού Σαμαριάς, του σε καλή κατάσταση ελαιοτριβείου και νεροπρίονου, κ.λπ. κ.λπ.
ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
Κάποτε ο οικισμός Α.Ρ., είχε κηρυχθεί σαν παραδοσιακός διατηρητέος, αλλά δεν εφαρμόσθηκε, αν και ο πραγματοποιήσας την τετράτομη μελέτη για περιοχή από Ομαλό ως Χώρα, Νίκος Χατζημιχάλης, είμεθα μαζί, όταν είπε στους κατοίκους, όποτε θελήσουν να οικοδομήσουν, να τον καλούν να έρχεται από Αθήνα και να προσφέρει δωρεάν τα σχέδια.
Σήμερα υπάρχουν μεγάλες προοπτικές πλην των ελαχίστων διανυκτερεύσεων αλλά θα πρέπει να φτιαχτεί ένα κανονικό και ασφαλές λιμάνι. Να προβληθεί διαμονή με το παρακάτω περίπου πρόγραμμα: Πεζοπορία ως το Κουλέ Επίσκοπος και τον πιο πάνω στο Πυργούλι. Ομοίως από από Αγία Τριάδα, Άγιο Αντώνιο, Πάτερου Πεύκο, Λιαλιανίδα ως τους Κουλές στο Αγγελοκάμπι. Οι Κουλέδες ήταν τούρκικοι όχι βενετσιάνικοι, όπως λανθασμένα ενίοτε αναφέρεται.
Πεζοπορική ως έξοδο φαραγγιού Ελιγιά, Άγιο Παύλο και ίσως Καλό Πόρο Αγίου Ιωάννη. Μίνι κρουαζιέρα με μικρό σκάφος, παραλία φαρ. Δώματα, φαράγγι Τρυπητής, Χαρέι, Σούγια, Λισσός. Κρουαζιέρα Άγιο Παύλο, Τραπέζια, Μάρμαρα φαράγγι Αράδαινας.
Και φυσικά η πεζοπορία ως τις Πόρτες, Χριστό των Πορτών και ό,τι άλλο. Προβολή του παραδοσιακού Πάσχα εκεί, κ.λπ.
Μαζί με το εισιτήριο, θα ήταν χρήσιμο να προσφέρεται καλύτερο φυλλάδιο, κατατοπιστικό με τον κανονισμό, χάρτη σύντομο για την όλη περιοχή, που εξάλλου το κόστος του θα καλύπτεται από τη νέα τιμή εισιτηρίου.
ΕΠΙΣΚΕΨΙΜΟΤΗΤΑ
Εχουν κατά καιρούς αναφερθεί διάφορα ως προς την κατά καιρούς επισκεψιμότητα στο Φαράγγι, αλλά άλλη είναι η πραγματικότητα. Ελάχιστοι είναι οι επισκέπτες που φθάνουν αποκλειστικά για μια διάβαση της Σαμαριάς. Ναι, προτιμούν ίσως τα Χανιά – Κρήτη επειδή μέσα στα πολλά που έχουν να απολαύσουν είναι και η διαδρομή αυτή. Η μεγαλύτερη επισκεψιμότητα ήταν την δεκαετία του 1990 που έφθασε το 1993 τις 298.000 άτομα ενώ κάποια πρόσφατα χρόνια μειώθηκε στα 130.000 (το 2010) για να φθάσει τα 169.000 το 2019. Αυτό παρ’ ότι τα τελευταία χρόνια η εξυπηρέτηση και οι προσφερόμενες υπηρεσίες είναι πολύ καλύτερες από παλαιότερα. Επίσης δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα η αναφορά στο φαράγγι σαν δεύτερο σε προτίμηση μετά την Κνωσό με το 4% που καλύπτει στο σύνολο της Κρήτης. Προηγούνται το Αρχ. Μουσείο Ηρακλείου, αυτό και ο χώρος της Ελευθέρνας, των Μαλλίων και ίσως της Γόρτυνας. Επίσης το Φοινικόδασος στο Βάι, το Ιδαίον Άντρον, το Λαφονήσι και ο Μπάλος και ίσως η Μονή Αγίας Τριάδας Ακρωτηρίου και η Σπιναλόγκα.
Η δημιουργία του κυκλώματος Ομαλός – Αγία Ρουμέλη – Σούγια – Ομαλός, προσφέρει μια πολύ μεγάλη υπηρεσία στους επισκέπτες που θέλουν να χρησιμοποιούν το όχημά τους και θα έπρεπε να έχει προβληθεί και αυτή η δυνατότητα. Ένα ντοκιμαντέρ, με όχι τα κλασικά τις πόρτες κλπ., αλλά με την ζωή εκεί, την αρχαιολογική αξία Αγ. Νικόλαο, Μαντείο Τάρρα, την Μυθολογία, όπως ο θρόνος του Δία στον Γκίγκιλο, η Χρυσομαλλούσα, θα είχε μεγάλο αντίκτυπο. Τη δυνατότητα έχει η Cosmote History που ήδη πρόσφατα ξεκίνησε τη δημιουργία παρόμοιου για τα Λευκά Όρη Μιτάτα κλπ., και να έχει και την ενίσχυση της Περιφέρειας.
Ενα άλλο πρόβλημα για τους επισκέπτες και όχι το φαράγγι, είναι οι προερχόμενοι από Άγιο Νικόλαο και γενικά ανατολική Κρήτη, που έχουν να υποστούν μια φοβερή ταλαιπωρία περισσότερο από 15 ωρών συνολικά και θα ήτανε ευχής έργο πακέτο να ήταν διήμερο με διαμονή σε Ομαλό, Αγία Ρουμέλη ή Χώρα Σφακίων, αλλά φυσικά δεν μπορεί να επιβληθεί. Και σε αυτή ιδίως την περίπτωση, αλλά και στις ομαλότερες, μερικοί συνοδοί – ξεναγοί για να “τελειώνουν” συντομότερα τρέχουν τους επισκέπτες έτσι που δεν απολαμβάνουν όπως πρέπει τον τόπο.
Στα ερωτήματα που υποβάλλονται τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με δημοσιεύσεις, από τους ερευνητές του Πολυτεχνείου, ίσως θα μπορούσε να προστεθούν τα εξής. Αν γνωρίζουν και επισκέφθηκαν το θαυμαστό Κέντρο Πληροφόρησης στον Ομαλό ή αυτό στο χωριό Σαμαριάς με παραδοσιακά και το άλλο αφιερωμένο στην πέτρα στην Πάνω Αγία Ρουμέλη. Αν έμαθαν, έστω και κατ’ ελάχιστο, για τη ζωή που υπήρχε στο φαράγγι, τους ανθρώπους και τις ασχολίες τους. Ποια εντύπωση τους προξένησε η όψη της Αγίας Ρουμέλης, όταν γνωρίζουν ότι προσεγγίζουν παραδοσιακό χωριό με επικοινωνία μόνο από θάλασσα και να αντικρίζουν δρόμους του φρακαρισμένους από οχήματα;
Και στην έρευνα που έγινε αλλά και πέρα από αυτή, από χρόνια το εισιτήριο με τέτοιες παρεχόμενες υπηρεσίες έπρεπε να είναι διπλάσιο και όπως από μισό αιώνα επιδιώκεται, τα χρήματα να παραμένουν στα Χανιά ώστε εγκαίρως να προετοιμάζεται κάθε χρόνο η περίοδος λειτουργίας του Δρυμού.
Ακόμη και η τυπική επέκταση του Δρυμού σαν αυτός πλέον Λευκών Ορέων κάποτε θα πρέπει να γίνει ουσιαστική, ενώ έστω και με χορηγούς επιχειρηματίες Σφακιανούς θα είναι ευχής έργον η επανάληψη των αρχαιολογικών ανασκαφών στην περιοχή Αγίου Νικολάου όπου από παλαιότερα ευρήματα πιθανολογείται η ύπαρξη αρχαίου Ιερού Μαντείου καθώς και στην αρχαία Τάρρα.
ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ
Νομίζω θα είναι ένα ακόμα θαυμαστό στοιχείο του φαραγγιού η ανάδειξη των μοναδικών κυπαρισσιών, ιδίως στον Άγιο Νικόλαο, με σχετική κατατόπιση σε πινακίδες κ.λπ. και θα είναι χρήσιμη η επιστημονική δενδροχρονολόγησή των, όπως αναφέρθηκε στα «Χ.ν.» της 21ης Απριλίου φέτος. Στην έκδοση του Πανεπιστημίου Κρήτης «Η δημιουργία του Κρητικού τοπίου– 2004» μεταξύ άλλων αναφέρεται:
Το κυπαρίσσι, το πιο φημισμένο από τα χαρακτηριστικά δέντρα της Κρήτης, είναι αυτό που επικρατεί στα δάση των Λευκών Ορέων, με μικρότερους πληθυσμούς σε άλλα βουνά.
Τα μεγαλύτερα κυπαρίσσια της Ευρώπης είναι καμιά δεκαριά δέντρα γύρω από το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, στο φαράγγι της Σαμαριάς. Το 1989, ένα από αυτά είχε ύψος 35 μ. και ένα άλλο περιφέρεια 7,11 μ. με διάμετρο 2,3 μ. Θεωρούνται ιερά δέντρα, όμως πριν από αρκετά χρόνια κάποιος βέβηλος έκοψε ένα· οι ετήσιοι δακτύλιοί του δείχνουν ότι έχουν ηλικία τουλάχιστον 500 ετών. Τα ψηλότερα κυπαρίσσια στο όριο ανάπτυξης των δέντρων συγκαταλέγονται στα αρχαιότερα και πλέον χαρακτηριστικά δέντρα της Ευρώπης.
ΚΙΝΔΥΝΟΙ
Οι κίνδυνοι για το φαράγγι και τους επισκέπτες του κατά την άποψή μου είναι: Η φωτιά, η ξαφνική καταιγίδα, ακόμη και μήνα Αύγουστο, πτώσεις λίθων από διάβρωση ή από αγρίμια, καταστάσεις που έχουν συμβεί στο παρελθόν και φυσικά από τραυματισμούς στο βάδισμα, υποκείμενα νοσήματα κλπ.
Στο φυλάκιο του χωριού Σαμαριάς, υπάρχει βιβλίο επισκεπτών (θα έχουν συγκεντρωθεί πολλοί τόμοι) που δεν το γνωρίζουν οι περισσότεροι πεζοπόροι και ίσως θα πρέπει κάποτε να επιλεχθούν κάποιες κρίσεις Ελλήνων και ξένων για ένα ανάλογο φυλλάδιο. Αναφέρω μόνο μια μαντινάδα, για να ευθυμήσουμε από διαβαίνοντα καταγωγής από Ανώγεια.
«Νάναι καλά η Σαμαριά, καλά κι ο κόσμος όλος
φαράγγι δεν ξαναπερνώ γιατί μου βγήκε ο κ…λος!»
Και ήταν ακόμη στα μισά.
Τέλος, χρήσιμο για την ιστορία, μα και την αναδρομή στην ζωή των ανθρώπων της περιοχής, θα ήταν μόνιμη έκθεση φωτογραφιών με τους αλησμόνητους ανθρώπους του φαραγγιού, τη ζωή, τις πρωτόγονες ασχολίες των και τόσα άλλα όχι μόνο σαν πληροφόρηση αλλά και σαν απόδοση τιμής σε αυτούς.
Και ακόμη κάτι για μιαν “άκρη” του φαραγγιού.
Η πηγή Λινοσέλι (Ελληνοσέλλι) στα 1.400 μ. υψόμετρο, και με το πλέον πολυσύχναστο σημείο πεζοπορίας στα Λευκά Όρη, με μια ώρα από Ξυλόσκαλο και το μοναδικό σε ομορφιά και αγριάδα περιβάλλον της, και στη συνέχεια ως τον μοναδικό Γκίγκιλο (Σαπημένο) για όσους μπορούν. Το 2019 π.χ. μετά το κλείσιμο του φαραγγιού, τις επόμενες ημέρες υπήρχαν τόσοι πεζοπόροι κυρίως ξένοι, που συγκροτούσαν μιαν ατέλειωτη φάλαγγα.
