» Ο “χαμένος ορίζοντας” του Τζέημς Χίλτον
Μιχάλης Κ. Μακράκης, ομ. καθηγητής Αυτοέκδοση Χανιά 1965
Φιλοσοφίας της Θρησκείας Παν. Αθηνών
Ενα βιβλίο κι ένα φιλμ για έναν ουτοπικό ή πραγματικό επίγειο παράδεισο σε απάτητες κορυφές του Θιβέτ, που γράφτηκε από το 1931 και εξέφρασε τη διαχρονική περιπέτεια ανθρώπου – λαών ανθρωπότητας για έναν κόσμο ειρήνης και όχι πολέμου και καταστροφής.
Ενα ήρεμο μυθιστόρημα που μεθερμήνευσε τις ουσιώδεις πνευματικές αξίες του ο δημιουργικός πάντα Χανιώτης καθηγητής Θεολογίας και Φιλοσοφίας και Ψυχολογίας της Θρησκείας Μιχάλης Μακράκης, ο εξόχως αντιεγωιστικός και ουσιώδης Χανιώτης που έχει γράψει και έχει εκφράσει τόσα πολλά που δεν μπορούσε ανάμεσα στις 150 και πλέον συγγραφές του να μην ασχοληθεί με ένα τόσο ενδιαφέρον θέμα τις ουτοπικές, αλλά και πραγματικές, αναζητήσεις για έναν κόσμο ειρήνης και γαλήνης που βρίσκεται μέσα μας παρά τις όποιες δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζουν λαοί, ομάδες ανθρώπων και άνθρωποι που αναζητούν την ουσία αντί της απουσίας του.
Ο καθηγητής Μακράκης έζησε τον παράδεισο των παιδικών του χρόνων στον Ομαλό, που μέσα από το μυθιστόρημα του Τζέημς Χίλτον μπορεί να ήταν το Σανγκρί-λα που είναι δυνατόν να το βρούμε σε κάθε τόπο γιατί υπάρχει σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη της γης, όταν το βρούμε μέσα μας…
Το δοκίμιο αυτό του καθηγητή Μακράκη περιλαμβάνει πρόλογο, μέρος πρώτο: Πραγματοκρατία του Σανγκρί-λα (τόπος και χρόνος του Σανγκρί-λα).
Ι. “Χαμένος ορίζοντας” μια ιστορία σε τόπο και χρόνο.
ΙΙ. Ψάχνοντας για το Σανγκρί-λα (ουτοπία ή πραγματικότητα;).
Μέρος Δεύτερο: Ιδεοκρατία του Σανγκρί-λα (ο άχρονος κόσμος του Σανγκρί-λα).
Ι. Το Σανγκρί-λα και η ιδεώδης πολιτεία του Πλάτωνος ( παραλληλισμός). ΙΙ. Ο μυστικός κόσμος (ο μικρόκοσμος του Σανγκρί-λα).
Επίλογος.
Ενα βιβλίο μικρό που θίγει ειρηνικά τα πλείστα όσα μεγάλα και μικρά θέματα της αγριότητας των πολέμων, των σκοτεινών διακυβερνήσεων και των απελπιστικών αναζητήσεων.
Ο Χανιώτης καθηγητής θεολογίας και φιλοσοφίας της θρησκείας Μιχάλης Κ. Μακράκης αναζήτησε φανταστικά και πραγματικά έναν επίγειο παράδεισο ειρήνης, γαλήνης, αγάπης και ανθρώπινης αλληλεγγύης, ακόμα και στον ομαλό των Λευκών Ορέων, αλλά και σε όλους τους πιθανούς φυσικούς, πραγματικούς και ουτοπικούς παραδείσους του κόσμου γύρισε τελικά στα Χανιά με σύγχρονες καταδύσεις στον ψυχοπνευματικό του εσωτερικό κόσμο. Με τόλμη από τις αρχές της 10ετίας του 1960 αναφέρθηκε στο βιβλίο του διάσημου συγγραφέα Τζέημς Χίλτον που είχε γράψει για τον φανταστικό “επίγειο παράδεισο” τον Σανγκρί-λα.
Από τότε έκαμε δύο διαλέξεις στα Χανιά, δημοσίευσε μια σειρά άρθρων στα “Χανιώτικα νέα” και εξέδωσε ένα δοκίμιο για το βιβλίο και τον φανταστικό ή πραγματικό παράδεισο του Τζέημς Χίλτον με πολύτιμες για την τωρινή εποχή σκέψεις. Εμείς με την ευκαιρία των άρθρων που γράψαμε για τον ναζισμό παρουσιάζουμε ένα πρώτο κείμενο που θα το ακολουθήσει δεύτερο με δική μας σειρά και μικρές παρεμβάσεις, αλλά με συντμήσεις από τα κείμενα του πρώτου μέρους του θαυμάσιου και επίκαιρου αυτού δοκιμίου.
Ομως τι σημαίνει Σανγκρί-λα στη θιβετική γλώσσα;
Το Λα σημαίνει: βουνίσια διάβαση και το Σανγκρί είναι το όνομα ενός αρχαίου βουδιστικού μοναστηριού που βρίσκεται σε μια διάβαση ανάμεσα σε βουνά, όπου σχηματίζεται μια εύφορη κι όμορφη κοιλάδα. Είναι ένας σωστός παράδεισος. Εχει καμιά δωδεκαριά μίλια μάκρος και πλάτος από ένα ως πέντε. Τ’ όνομα της κοιλάδας είναι “Γαλάζια σελήνη”. Η ονομασία αυτή προέρχεται από το βουνό Καρακάλ, που με τη γαλάζια παγερή του λάμψη μοιάζει να υψώνεται σαν ένας φάρος πάνω στο γήινο λιμάνι της κοιλάδας. “Καρακάλ” που στη θιβετιανή γλώσσα σημαίνει γαλάζια σελήνη.
Γι’ αυτή την κοιλάδα που είναι κάπου τέσσερις χιλιάδες μέτρα ψηλά πολύ πέρ’ από τη δυτική οροσειρά των Ιμαλαΐων… στο πιο ψηλό κι αφιλόξενο μέρος της επιφάνειας της γης στο θιβετιανό οροπέδιο.
ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΒΟΛΗ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ
Μια απέραντη ακατοίκητη και σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητη περιοχή μιας ανεμοδαρμένης ορεινής χώρας. Σ’ αυτά τα ανεμοδαρμένα ύψη το 1719 βρέθηκε ένας ιεραπόστολος από το Λουξεμβούργο ο πάτερ Περρώ. Εκεί που βρέθηκε, μετά από πολλές περιπλανήσεις ήταν ένα βουδιστικό μοναστήρι του Σανγκρί-Λα. Ο πάτερ Περρώ το επισκεύασε και το έκαμε χριστιανικό μοναστήρι διοργανώνοντας παράλληλα τη μικρή κοινότητα των βουδιστών που κατοικούσαν εκεί σε μια ιδεώδη πολιτεία. Η οποία είχε ως πολίτευμα λειτουργίας τη μετριοπάθεια με καλλιέργεια της αρετής, με αποφυγή κάθε ήθους υπερβολής, ακόμα και της ίδιας της αρετής.
Με την αρχαιοελληνική αντίληψη “μέτρον άριστον” και τον χρυσό κανόνα της μεσότητας του Αριστοτέλη, αλλά αντίληψη που επηρέασε τον χριστιανισμό και κυρίως τον δυτικό με τον Θωμά τον Ακινάτη, μέσα από τον γενικότερο αριστοτελικό επηρεασμό.
Ο ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΤΗΣ ΓΑΛΑΖΙΑΣ ΣΕΛΗΝΗΣ
Ο πάτερ Περρώ, ο καπουτσίνος μοναχός – ιεραπόστολος εισήγαγε μαζί με τον χριστιανισμό την αρχή της μεσότητας στη μικρή αυτή βουδιστική κοινότητα και να γίνει ο άρχοντας της πολιτείας της “Γαλάζιας σελήνης”, ο μέγας λάμα του Σανγκρί-Λα. Ο Περρώ ζώντας την ηρεμία, που ήταν ο κεντρικός σκοπός της πολιτείας της γαλάζιας σελήνης, αλλά και τη μακροβιότητα όταν έφθασε στα 98 του χρόνια άρχισε να μελετά τα βουδιστικά συγγράματα που είχαν αφήσει
Ο ΑΒΒΑΣ ΠΕΡΡΩ ΣΤΑ 100 ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ ΓΝΩΡΙΣΕ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΣΤΟΝ ΒΟΥΔΙΣΜΟ
οι προκάτοχοί του στο Σανγκρί-λα με πρόθεση να αφιερώσει το υπόλοιπο της ζωής του για να γνωρίσει την ορθοδοξία στον βουδισμό. Πραγματικά το χειρόγραφό του υπάρχει στη βιβλιοθήκη του Σανγκρί-λα. Στα 100 του χρόνια καταπιάστηκε με τη μελέτη κάποιων μυστικιστικών ασκήσεων της γιόγκα των Ινδών. Με αυτές τις ασκήσεις να αποβλέπουν στην απαλλαγή του ανθρώπου από το άγχος της ζωής, όπως ταίριαζε στην κοιλάδα της “γαλάζιας σελήνης”. Με το σημαντικό χαρακτηριστικό που διαφοροποιούσε όλους τους λάμα του Σανγκρί-λα από τους άλλους ανθρώπους ήταν η διαρκής νεότητα και μακροβιότητά τους χωρίς όμως να είναι αθάνατοι. Οπως έγινε με τον Μέγα Λάμα που όταν είχε φθάσει στην ηλικία των 250 χρόνων όπως κάθε θνητός προαισθάνθηκε το τέλος του.
ΟΝΕΙΡΟ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΤΟ ΣΑΝΓΚΡΙ-ΛΑ ΛΙΚΝΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΡΑΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ
Τότε ζήτησε από καιρό τον κατάλληλο άνθρωπο που θα συνέχιζε το έργο του και θα πραγματοποιούσε τ’ όνειρό του: Να κάμει δηλαδή το Σανγκρί-λα ένα λίκνο πολιτισμού “πράων ανθρώπων” που σύμφωνα με τη χριστιανική διδασκαλία θα “κληρονομήσουσι την ζωήν” όταν ο πόλεμος θα ’χει καταστρέψει τον κόσμο και οι ισχυροί της γης θάχουν αλληλοσπαραχθεί.
Τον άνθρωπο αυτόν που θα τον διαδεχότανε στη διακυβέρνηση του Σανγκρί-λα τον βρήκε ο Μέγας Λάμα στο πρόσωπο ενός Αγγλου ιδεαλιστή, τον Χ. Κονγουέι. Αυτός πριν την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε μια λαμπρή πανεπιστημιακή σπουδή στην Οξφόρδη. Κάποτε ένας δ/ντης σχολείων χαρακτήρισε τις επιτυχίες του ως ενδείξεις. Για να του μείνει από τα σχολικά του χρόνια το παρατσούκλι: Δόξας.
ΤΑ ΦΡΙΧΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ 1914 – 1918
Αυτός ο Δόξας συνδύαζε μεγάλα πνευματικά χαρίσματα με σωματική ομορφιά που γοήτευε σε σημείο που όταν τον έβλεπες μια φορά δεν μπορούσες να τον ξεχάσεις ποτέ.
Ομως ο Κονγουέι είχε μέσα του αντίθετες και διαφορετικές καταστάσεις, τάση προς σοβαρότητα, παιδικό ύφος όταν γελούσε, μυστικιστική διάθεση – τάση σε συνδυασμό με σκεπτικισμό. Η “μεγάλη” όμως ετικέτα που διέγραψε τον χαρακτήρα του ήταν εκείνη που έγραφε (“1914-1918”). Δηλαδή τα τέσερα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτά τα φοβερά χρόνια αλληλοσφαγής στην Ευρώπη που οδήγησαν στην ηθική της κατάρρευσης στα μέτωπα ενός εφιαλτικού πολέμου, που άνοιξε τους δρόμους έσχατου τρόμου και φόβου με ποταμούς αίματος.
Η ΠΑΡΑΔΟΞΗ ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΚΟΝΓΟΥΕΪ
Το 1914 – 1918 χάραξε τη ζωή του, ανέκοψε τη σταδιοδρομία του στην Οξφόρδη για να βιώσει από τα 19 ως τα 22 του χρόνια τη φρίκη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου που οι τραγικές καταστάσεις του καλλιέργησαν μέσα του μια τάση για ηρεμία και μοναξιά, ψυχοπνευματικές καταστάσεις που τον έκαναν να μην αποζητά τίποτε άλλο από τον κόσμο, παρά να τον αφήσει ήσυχο…
Στο διάστημα αυτού του πολέμου του επιδόθηκε το παράσημο διακεκριμένων υπηρεσιών… ξαναπήγε στην Οξφόρδη και δίδαξε δύο χρόνια ιστορία ανατολικών χωρών. Στην ανατολή πήγε στο 1921, γνωρίζοντας ανατολικές γλώσσες. Εκεί βρήκε θέση στην προξενική υπηρεσία για 10 χρόνια ως πρόξενος της Μεγ. Βρετανίας. Τελευταία πόλη μετά το Πεκίνο ήταν η Μπασκούλ που έμεινε δύο χρόνια.
Στο μεταξύ τον απήγαγαν για να τον φέρουν στη Σανγκρί-λα. Μια απροσδόκητη απαγωγή που συνέβη στη Μπασκούλ 20 του Μάη 1931. Απαγωγέας που έριξε την ιδέα της απαγωγής στον μεγάλο Λάμα ήταν ένας πιλότος που είχε εκπαιδευτεί στην Αμερική και ήταν γεννημένος στην κοιλάδα της Γαλάζιας Σελήνης.
1931: ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΑΜΕΝΟΥ ΟΡΙΖΟΝΤΑ
Τότε, με την απαγωγή του Κονγουέι Μάη 1931 αρχίζει και η ιστορία του χαμένου ορίζοντα, με πρωταγωνιστή τον διπλωμάτη καθηγητή και στοχαστή της αγγλο-δυτικής κουλτούρας και της ανατολικής υπεραίσθησης. Ο Χ. Κονγουέι, παρά το σοκ της απαγωγής του, προσαρμόσθηκε πολύ γρήγορα στο νέο του περιβάλλον γιατί έβρισκε να ταιριάζει απόλυτα με την ψυχοσύνθεσή του. Το Σανγκρί-λα πρόσφερε στα μάτια του μια συγκεντρωμένη ομορφιά… Η φανταστική εικόνα της λίμνης που έπαιρνε η κοιλάδα της Γαλάζιας Σελήνης στον νου του Κονγουέι δεν ήταν εντελώς άσχετη με την πραγματικότητα. Το Σανγκρί-λα αντανακλούσε τον γαλήνιο κόσμο της ψυχής του… Η κοιλάδα με τη βαθειά γαλήνη της τον σαγήνεψε όπως είχε σαγηνέψει πιο πρώτα των πατέρα Περρώ, τον Χένσελ και τόσους άλλους.
ΤΖΕΗΜΣ ΧΙΛΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΜΕ ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑΙΝΙΕΣ
Ετσι ο Κονγουέι έγινε ο κύριος ήρωας του βιβλίου “Ο Χαμένος ορίζοντας” του Τζέημς Χίλτον που γεννήθηκε στο Leigh το 1900: έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα 17 χρονών για να γράψει μετά αρκετά άλλα που του εξασφάλισαν φήμη στο Χόλυγουντ για να κινηματογραφήσουν πολλά από τα βιβλία του, μεταξύ των οποίων και τον “χαμένο ορίζοντα”. Η ιστορία αυτού του βιβλίου, όπως τον αφηγείται ο συγγραφέας του, με το απαλό ύφος που τον διακρίνει συνδυάζει την περιπέτεια πάνω στα βουνά του Θιβέτ με το ειδύλλιο και τη μεταφυσική. Οσο για το Σανγκρί-λα όπου εκτυλίσσεται η ιστορία αυτή έχει γίνει πια γνωστό σ’ όλο τον κόσμο με την κυκλοφορία του βιβλίου σε πολυάριθμες γλώσσες.
ΟΥΤΟΠΙΚΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΤΟ ΣΑΝΓΚΡΙ-ΛΑ ΜΕ ΚΑΚΟΒΟΥΛΗ ΝΑΖΙΣΤΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ
Ομως το Σανγκρί-λα, την ουτοπία του “χαμένου ορίζοντα” του Τζέημς Χίλτον προσπάθησαν στη σκληρή περίοδο του ναζισμού να την εκμεταλλευτούν υπέρ της ανατολικής κοιτίδας της άριας φυλής με τις έρευνες και τις μυστικές τους αναζητήσεις. Ομως όπως αναφέρεται στη σελίδα 332 στο βιβλίο “Τα μυστικά του γ’ ράιχ” οι δυτικοί αποκρυφιστές αναπτύξανε δύο αντικρουόμενες αποδόσεις της βουδιστικής ιδέας για τη Σαμπάλα. Η πρώτη -μια ρομαντική παραποίηση- θεωρεί τη σαμπάλα ως έναν ουτοπικό παράδεισο, κατά τα πρότυπα του Σανγκρί-λα του “χαμένου ορίζοντα”του Τζέημς Χίλτον. Μια μυστική χώρα κρυμμένη σε μια απρόσιτη κοιλάδα του Θιβέτ. Ενώ η άλλη την παρουσιάζει ως μια χώρα κακόβουλης δύναμης. Αλλά αυτήν ακριβώς τη δεύτερη άποψη υποστηρίζουν οι περισσότεροι ερευνητές σε ό,τι αφορά την αποκρυφιστική βάση του ναζισμού η οποία ανασκολόπιζε τη “θεωρούμενη κούφια γη”, αλλά και όλους τους τόπους δύσης – ανατολής, βορρά και νότου για ν’ αναδείξει με υπερ-βία την άρια φυλή ως υπερ-κυρίαρχη του κόσμου. Πάντα με τη δαιμονική δύναμη του κακού και του ολέθρου.
Ενώ η φανταστική – πραγματική – ουτοπική κοιλάδα του Σανγκρί-λα είχε ως ιδεώδες την ειρήνη, το καλό, την ήρεμη διακυβέρνηση, την αγάπη και τη βαθιά συν-ανθρώπινη πνευματική αλληλεγγύη.
Καταστάσεις τις οποίες αποδυνάμωσε και η δύση και η άπω δύση όταν το 1939 ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Φραγκλίνος Ρούσβελτ αστειευόμενος (;) σε κάποια του συζήτηση, υπέδειξε το Σανγκρί-λα σα μια μυστική αεροπορική βάση απ’ όπου θα διεξάγονταν επιχειρήσεις στον ειρηνικό.
ΚΟΝΓΟΥΕΪ – ΔΕΝ ΑΝΤΕΞΕ ΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ ΚΑΙ ΓΥΡΙΣΕ ΣΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ ΤΩΝ ΔΕΙΝΩΝ
Πόλεμος, πόλεμος, πόλεμος πατήρ πάντων ή καταστροφέας απάντων; Αυτός, όμως είχε τόσο βαριά πληγώσει τον Χ. Κονγουέι για να μη βρει ανακούφιση και ειρήνη στην ψυχή στη διπλωματία του κόσμου. Μετά την απαγωγή του προσαρμόσθηκε άμεσα ως προοριζόμενος απ’ το μεγάλο λάμα στις διαδοχές του…
Για να μην αντέξει ως το τέλος τη μεγάλη άσκηση και αποστολή του, εγκαταλείποντας το Σανγκρί-λα το βράδυ που πέθανε ο Μεγάλος Λάμα ψάχνοντας στον κόσμο για την ευδαιμονία. Ωσπου απογοητευμένος μετά από περιπέτειες ξαναγύρισε σ’ αυτόν τον ιδεατό παράδεισο που όμως βρίσκεται μέσα και καλούμαστε να τον ανακαλύψουμε…
