» Ο “χαμένος ορίζοντας” του Τζέημς Χίλτον
Μιχάλης Κ. Μακράκης, ομ. καθηγητής Αυτοέκδοση Χανιά 1965
Φιλοσοφίας της Θρησκείας Παν. Αθηνών
Μέρος Β’
Κείμενο αφιερωμένο στον αξέχαστο Μιχάλη Γρηγοράκη που τόσο πολύ
(σαν χθες) είχε ασχοληθεί με την ουτοπία της Σανγκρί-λα
Η Σανγκρί-λα και η ιδεώδης πολιτεία του Πλάτωνος. Ενας παραλληλισμός με αντίθεση Αριστοτέλη (την εποχή κιόλας του Πλάτωνα) πως η Ατλαντίδα είναι ένας μύθος. Γιατί το πιο σωστό λέγω -είπε τότε ο Αριστοτέλης- είναι να παραδεχθούμε πως η Ατλαντίδα δεν υπήρξε ποτέ και επομένως η ιδεώδης πολιτεία με την οποία συνδέεται η ανύπαρκτη αυτή ήπειρος είναι μια “ουτοπία”.
Ομως, όπως ο κ. Μακράκης αναφέρει, πως γι’ αυτή τη χαμένη (κατά Αριστοτέλη) πλατωνική πολιτεία είχαν κυκλοφορήσει ως το 1965 2.500 τόμοι και δοκίμια σε όλες τις γλώσσες με θέμα την Ατλαντίδα, η οποία πριν 9.000 χρόνια αντίκρυ στην είσοδο των στενών του Γιβραλτάρ… Σ’ αυτό το φανταστικό ή πραγματικό νησί υπήρξε η φανταστική πολιτεία που καταστράφηκε από αθηναϊκό πόλεμο ή βούλιαξε από φυσικές γεωλογικές καταβυθίσεις. Αλλά πάνω σ’ αυτό το φανταστικό νησί τοποθέτησε τόσο ο Mour όσο και τόσοι άλλοι πολιτικοί ουτοπιστές συγγραφείς τις ιδεώδεις πολιτείες τους που όλες έχουν υπόψη τους την ιδεώδη πολιτεία του Πλάτωνα, που υπήρξε η πρώτη περίφημη πολιτεία…
Αλλά απέναντι στη χαμένη Ατλαντίδα και στις άλλες ουτοπικές πολιτείες που όλες είναι αναφερόμενες στην ιδεώδη πολιτεία του Πλάτωνα στη Σανγκρί-λα υπάρχει η σύγχρονη ουτοπική πολιτεία, ο χαμένος ορίζοντας του Τζέημς Χίλτον, που είναι η βαθιά ειρήνη της εσωτερικότητας του ανθρώπου.
Μια ευδαιμονία που βρίσκεται σε κάθε άτομο που θα αποφασίσει να την αναζητήσει -ανεξάρτητα από τους εξωτερικούς καταναγκασμούς και τις αλλοτριώσεις- στον εσωτερικό του κόσμο. Μια ειρήνη και μια ηρεμία που δεν βρίσκεται στον ταραχώδη – τρομώδη και αυτοκαταστροφικό κόσμο μας. Αλλά οπωσδήποτε δεν βρίσκεται ούτε στις απάνθρωπες και φρικώδεις αναζητήσεις των ολοκληρωτικών πολιτικών θεωριών και εφαρμογών που οδήγησαν και οδηγούν ακόμα την ανθρωπότητα στον χαμό με πρόοδο και τεχνοκρατικό αφανισμό! Ο κ. Μακράκης με τη σοφία και την ευαισθησία του μας πρόσφερε ένα πνευματικό έργο.
“Ποιος είναι ο μεγαλύτερος απ’ όλους τους μουσικοσυνθέτες της Δύσης;”. Σ’ αυτό το ερώτημα ένας στους 10 στον κόσμο της γαλάζιας κοιλάδας στη Σανγκρί-λα απάντησε πως είναι ο Σοπέν, ο μεγαλύτερος απ’ όλους τους μουσικοσυνθέτες που ήταν και δάσκαλός του. Ομως η προτίμηση των περισσότερων στην πολιτεία της γαλήνης της Σανγκρί-λα θεωρούν τον Μότσαρτ. Ετσι, αποφαίνεται ο συγγραφέας Τζέημς Χίλτον στο μυθιστόρημά του “Ο χαμένος ορίζοντας”. Σ’ αυτό ο ίδιος ο συγγραφέας -όπως γράφει ο καθηγητής συγγραφέας Μιχάλης Κ. Μακράκης (σελ. 6-7 του σημαντικού δοκιμίου του) ήταν ο δεξιοτέχνης πιανίστας που για έναν καιρό σκεπτόταν σοβαρά να θυσιάσει το συγγραφικό ταλέντο του και να γίνει ένας πιανίστας για κονσέρτα.
Μάλιστα, την αγάπη του αυτή στη μουσική τη βάζει στον ήρωά του τον Χ. Κονγουέι που μέσα στο βιβλίο εμφανίζεται ως “ο καλύτερος ερασιτέχνης πιανίστας να παίζει Σοπέν προπάντων, Μότσαρτ που ήταν και ο αγαπημένος του συνθέτης”. Για να πει με το στόμα του Κονγουέι ότι ο Μότσαρτ έχει μια αυστηρή κομψότητα. Κτίζει ένα σπίτι ούτε πολύ μεγάλο ούτε πολύ μικρό και το επιπλώνει με τέλειο γούστο, αλλά την ιδιαίτερη προτίμηση στον Μότσαρτ είχε επίσης και ο Αββάς Περρώ, ο μέγας Λάμα καθώς και όλοι οι άλλοι Λάμα της Σανγκρί-λα…
ΜΟΤΣΑΡΤ ΗΡΕΜΕΙ, ΣΟΠΕΝ ΕΜΠΝΕΕΙ
Τώρα όμως στην τόσο ανήσυχη και τρικυμιώδη εποχή μας, πάλι, ο Μότσαρτ κερδίζει την πρωτιά της υπέροχης “θεραπευτικής” γαλήνης. Ομως στην πραγματικότητα της σύγχρονης επιχρυσωμένης και τόσο τραγικής ανελευθερίας των λαών (και ιδιαίτερα του ελληνικού λαού) ξαναψηλώνει την ανάγκη για πραγματική ελευθερία, με τον Σοπέν να την εκφράζει με ασύγκριτη συνθετική πιανιστική δημιουργία του με τις “πολωνέζες” τις οποίες όταν ο ίδιος τις εκτελούσες (εξόριστος στο Παρίσι από την Πολωνία που ήταν ανελεύθερη) δονούσε τις ψυχές πάντων. Χωρίς βέβαια να δημιουργούνται παρόμοιες συνεγέρσεις ψυχών στον εθελόδουλο και ετεροκαθοριζόμενο κόσμο μας.
Αφού και οι Μότσαρτ, Σοπέν, Μπετόβεν και όλοι οι άλλοι μεγάλοι συνθέτες δύσης και ανατολής γίνανε καταναλωτικά ψευδοσυναισθηματικά μουσικά ακούσματα που ξεγελούν παραπλανητικά για τη σύγχρονη ανελευθερία μας, αλλά και για τη νεομουσική αποβαρβαρότητά μας. Μια πραγματικότητα την οποία, χωρίς να διδάσκει ο καθηγητής Μ. Μακράκης την επισημαίνει σε όλα τα έργα του με τη βαθιά γνώση του, αλλά και με την αισθητική ευαισθησία του σε όλα τα έργα της κλασικής δυτικής μουσικής, αλλά και της ανατολικής μουσικής δημιουργίας υψηλής τέχνης. Καθώς και της κινηματογραφικής τέχνης και των μουσικών της επενδύσεων παράλληλα με την πολυγνωσία του σε όλα τα διεθνή έργα ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας.
ΘΑ ΔΙΝΑΝ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΓΙΑ ΝΑ ΒΓΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΑΡΑΧΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
“Σανγκρί-λα ήταν πάντα ήρεμη κι όλα κυλούσαν μέσα σε μια βαθιά γαλήνη που σ’ έκανε να νιώθεις απόλυτη απαλλαγή από τις εγκόσμιες φροντίδες”. Κι όπως γράφει (σελ. 15) ο Μ.Μ.: “Πόσοι άνθρωποι στον κόσμο (ιδιαίτερα σήμερα στη βίαιη και απογνωστική πραγματικότητα που ζούμε ιδιαίτερα στη χώρα μας) δε θάδιναν ό,τι είχαν για να βγουν από τον τάραχο της ζωής και νάρθουν σ’ έναν τόπο σαν αυτό εδώ!”. Εναν τόπο που συνδυάζει τη μακροβιότητα των κατοίκων του. Ομως αυτό τον ιδεώδη (φανταστικό μαζί και πραγματικό) τόπο της γαλήνης και της ειρήνης, όπως γράψαμε στο προχθεσινό κείμενό μας τον εγκατέλειψε για να ξαναγυρίσει στον αγωνιώδη κόσμο της ανταγωνιστικότητας, της τύρβης και της αγριότητας. Με αποτέλεσμα όμως να ξαναγυρίσει με εξόχως περιπετειώδεις προσπάθειες να τον ξαναβρεί…
Είχε πέσει θύμα του διχασμού ανάμεσα σε δύο κόσμους που αντιπαρατασσότανε εχθρικοί ο ένας προς τον άλλο. Ο Μ.Μ. περιγράφει συμπυκνωμένα αυτή τη σύγκρουση με δύο “πρωταγωνιστές” τη Λο-Τσεν, τη μικρή Μαντζουριανή, με την οποία ο Κονγουέι ήταν και τόξερε πολύ ήρεμα ερωτευμένος, ενώ ο άλλος κόσμος – πόλος της σύγκρουσης ήταν ο Μάλλιντ με τους συντρόφους που του ζητούσαν -τον πίεζαν- να φύγουν από τη Σανγκρί-λα. Η τελική σύγκρουση αυτών των δύο κόσμων σώριασε σε ερείπια τα κιόσκια της Σανγκρί-λα. Ο Μ.Μ. περιγράφει τη μεγάλη περιπέτεια της περιπλάνησης όπου όλοι χάθηκαν, εκτός από τον Κονγουέι, ο οποίος μολονότι επέζησε, είχε χάσει το μνημονικό του. Οταν όμως το ξαναβρήκε (σελ. 30) διαπίστωσε πως η Σανγκρί-λα είχε γίνει γι’ αυτόν ένας “χαμένος ορίζοντας”… Ωσπου στο τέλος πήρε την απόφαση να πάει να την ξαναβρεί, αρχίζοντας τότε πάλι τις περιπλανήσεις του πάνω στα βουνά…
ΨΑΧΝΟΝΤΑΣ (ΞΑΝΑ) ΓΙΑ ΤΗ ΣΑΝΓΚΡΙ-ΛΑ ΤΟΝ “ΧΑΜΕΝΟ ΟΡΙΖΟΝΤΑ”
“Ομως άραγε θα τη βρει” διερωτάται ο συγγραφέας αυτής της ουτοπικής πραγματικότητας της ζωής και του κόσμου, ο Τζέημς Χίλτον.
Ο καθηγητής κ. Μακράκης γι’ αυτή τη νέα αναζήτηση και το ψάξιμο για τη Σανγκρί-λα θέτει ένα ερώτημα το οποίο εξαρτάται φυσικά από ένα άλλο ερώτημα, εάν δηλαδή η Σανγκρί-λα υπάρχει στην πραγματικότητα ή είναι απλώς στη σκέψη και στη φαντασία ενός ανθρώπινα εξημμένου από τον πόλεμο ενός ανθρώπου που δεν είναι “σώος εις τα φρένας” γιατί, μολονότι ο Κονγουέι “πέρασε τον πόλεμο χωρίς καμιά γρατζουνιά, οι γρατζουνιές υπήρχαν μέσα στον εσωτερικό του κόσμο”…
Για να διατυπώσει στη συνέχεια ο Μ.Μ. το νεότερο κρίσιμο ερώτημά του: “Μα αν αποκλείσουμε το τελευταίο, την περίπτωση δηλαδή πως ο Κονγουέι δεν είναι υγιής στο μυαλό και υποθέσουμε πως η Σανγκρί-λα υπάρχει, τότε που πρέπει να την αναζητήσουμε;”.
Η ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΔΥΣΚΟΛΑ ΞΑΝΑΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Σ’ αυτό το δεύτερο κεφάλαιο της αναζήτησης του “χαμένου ορίζοντα” ο Κονγουέι ψάχνει με μέγιστη αγωνία σε όλα τα πιθανά και απίθανα μέρη του κόσμου συμβολίζοντας ουσιαστικά (από τότε που γράφτηκε το μυθιστόρημα) την αγωνία ολόκληρης της “εκπολιτισμένης” επιστημονικοποιημένης, τεχνικοποιημένης, τουριστικοποιημένης και απανθρωποποιημένης ανθρωπότητας) να ξαναβρεί την κοιλάδα της Γαλάζιας Σελήνης με την ηρεμία της…
Ομως αυτή δεν βρίσκεται σημειωμένη σε κανέναν χάρτη της γεωγραφημένης με όλες τις λεπτομέρειες τόπους της γης. Η περιπέτεια της αναζήτησης είναι εξόχως ενδεικτική για τον χαμένο ορίζοντα ολόκληρης της ανθρωπότητας…
Ομως ο καθηγητής Μ. Μακράκης, ένας πολυγραφότατος συγγραφέας δημιουργικής φαντασίας μέσα στην ίδια την πραγματικότητα, συμμετέχει σε όλη αυτή τη μακρά αναζήτηση για να γράψει (από τη σελ. 38 – 44) ότι “…πού τέλος πάντων πρέπει να πάμε για να βρούμε τη Σανγκρί-λα, τη γη της ευτυχίας; Μήπως σε κανένα νησί των Μακάρων, σ’ ένα νησί που το λένε Κύθηρα;”.
ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΚΥΘΗΡΑ ΕΝΑΣ ΜΥΘΙΚΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ;
…“Πήγα εκεί να ψάξω για τον ευτυχισμένο κόσμο της Σανγκρί-λα κι ανακάλυψα πως τα Κύθηρα ήταν ένας μυθικός παράδεισος νησιού που υπάρχει μόνο σαν ένας άλλος μύθος από εκείνους του χρυσού αιώνος”. Μήπως όμως και η ίδια η Σανγκρί-λα είναι ένας μύθος; Γιατί αν υπάρχει στην πραγματικότητα, πρέπει ασφαλώς κάπου να βρίσκεται. Μα πού;… Οπου κι αν πήγα όμως δεν μπόρεσα να τη βρω… κι δεν έχω παρά να γυρίσω στο δικό μου το χωριό… Ναι, είναι ένα μικρό χωριό πάνω στο οροπέδιο των Λευκών Ορέων της Δυτικής Κρήτης που είναι γνωστό κι ως “νήσος των Μακάρων”. Τ’ όνομά του είναι Ομαλός, που το πήρε ασφαλώς από την ομαλότητα του εδάφους του, μα ίσως κι από την ομαλή κι ήσυχη ζωή που χαρίζει στους κατοίκους του. Θυμάμαι που κάποτε όταν ήμουν ακόμα παιδί, βρήκα εκεί μεγάλη γαλήνη. Μα ήταν τότε αυτός ο τόπος αποκομμένος από τον θόρυβο του κόσμου.
ΚΑΙ Ο ΟΜΑΛΟΣ ΕΧΑΣΕ ΤΗ ΓΑΛΗΝΗ ΤΟΥ
Τώρα, όμως, που γύρισα, ύστερα από τόσα χρόνια, βρήκα να έχει γίνει πια ο δρόμος κι ο Ομαλός να έχει χάσει για καλά την ησυχία του. Λες κι ήταν η ησυχία αυτή ένα πουλί κουρνιασμένο για χρόνια στ’ οροπέδιο, που πέταξε όμως τώρα φοβισμένο από τον θόρυβο του κόσμου να κρυφθεί πιο μέσα στο βαθύ φαράγγι της Σαμαριάς. Πήγα μέχρι το Ξυλόσκαλο με σκοπό να κυνηγήσω το πουλί μέσα στο κρησφύγετό του μα σαν είδα το τουριστικό περίπτερο άλλαξα γνώμη γιατί σκέφθηκα πως τόσοι ξένοι τουρίστες που εισχωρούν στο φαράγγι θάχουν οπωσδήποτε διώξει κι απ’ εκεί το ήσυχο πουλί… Τ’ οροπέδιο του Ομαλού με τη χαρακτηριστική του ησυχία ήταν η τελευταία μου ελπίδα να βρω τη Σανγκρί-λα. Μα τώρα που χάθηκε κι αυτή η ελπίδα σε ποιον άλλο τόπο της γης να ψάξω που δε μπόρεσα να βρω στον δικό μου τόπο, τη δικιά μου πατρίδα;…
Κι όμως η Σανγκρί-λα δεν είναι μια χίμαιρα… Γιατί μολονότι υπάρχει δεν υπάρχει όμως με την έννοια που υπάρχουν άλλοι τόποι!
ΠΑΡΑΛΛΗΛΙΣΜΟΣ ΣΑΝΓΚΡΙ-ΛΑ ΜΕ ΤΗΝ ΙΔΕΩΔΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ
Στο μέρος δεύτερο της ωραίας πραγματείας του για τον “χαμένο ορίζοντα” έχει τίτλο “Ιδεοκρατία της Σανγκρί-λα και ο άχρονος κόσμος της”. Σ’ αυτό το μέρος ο καθηγητής Μιχάλης Μακράκης πραγματοποιεί ως βαθύς γνώστης της πλατωνικής φιλοσοφίας, έναν παραλληλισμό της Σανγκρί-λα με την ιδεώδη πολιτεία του Πλάτωνος μέσα στην οποία το ανθρώπινο πνεύμα νόμισε πως ανακάλυψε έναν καινούργιο παράδεισο.
Με την ιδέα της τέλειας πολιτείας στον Πλάτωνα να συνδέεται με την πλούσια και εύφορη ήπειρο της Ατλαντίδας, όπου οι κάτοικοί της ζούσαν ευτυχισμένοι, αλλά το ερώτημα και εδώ είναι: Υπήρξε στην πραγματικότητα η Ατλαντίδα και επομένως η πανάρχαιη κοινοπολιτεία που υποτίθεται πως υπήρξε πολλούς αιώνες πριν και πώς διεξήγαγε έναν νικηφόρο πόλεμο εναντίον του λαού της Ατλαντίδας που ο ίδιος ο Πλάτων την τοποθετεί πέρα από τις στήλες του Ηρακλέους προς τα δυτικά του Γιβραλτάρ, στην καρδιά του Ατλαντικού που από αυτόν πήρε και τ’ όνομά της, όπως ο Πλάτων αναφέρει…
Η ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ ΕΝΑΣ ΜΥΘΟΣ, Η ΣΑΝΓΚΡΙ-ΛΑ ΜΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ
Ομως, όπως ισχυρίστηκε ο Αριστοτέλης, την εποχή μάλιστα του Πλάτωνα η ΑΤΛΑΝΤΙΣ είναι ένας μύθος, όπως η νέα ΑΤΛΑΝΤΙΣ των φανταστικών ουτοπικών πολιτειών που όλες έχουν υπ’ όψιν τους την “πολιτεία” του Πλάτωνα.
Αλλά όπως καταλήγει ο δημιουργικός συγγραφέας Μιχάλης Κ. Μακράκης στο δεύτερο μέρος της ιδεοκρατίας της Σανγκρί-λα και τον άχρονο κόσμο της. Ο μυστικός κόσμος ως μικρόκοσμος της Σανγκρί-λα έχει μια ύπαρξη συμβολική. Για να μην υπάρχει ούτε στο Θιβέτ ούτε σε κανένα άλλο μέρος της γης. Αλλά υπάρχει μόνο στον μυστικό κόσμο της ανθρώπινης ψυχής με την αθανασία της σε συνδυασμό με θνητή εντέλει σωματική μακροβιότητα να απλώνεται η μεγάλη γαλήνη όχι του κόσμου αλλά της ψυχής. Που η αναζήτησή της από το κάθε άτομο αποτελεί την απαραίτητη γαλήνη του συνόλου για την ειρήνη όλου του κόσμου η οποία απειλείται να φυγαδευτεί… για πάντα από τη γη με πολέμους έσχατης καταστροφής που θα προκαλέσουν πλεονεξία, απληστία, επιθυμία και μίσος που όλα μαζί θα επιφέρουν τη μακρόχρονη περίοδο της ερήμωσης όπως την αποκάλεσαν ο προφήτης Δανιήλ και ο Χριστός.
Αυτό όμως το βδέλυγμα είναι κυρίαρχο τώρα στην Ελλάδα και στον κόσμο ολόκληρο πώς όμως θα το καταπολεμήσουμε αν δεν αναζητήσουμε τη δύναμη του αγώνα μέσα από την ψυχή μας. Η Σανγκρί-λα μας προσκαλεί…
