» Gregory David Roberts (µτφρ. Ευαγγελία Μούµα, εκδόσεις Κυψέλη)
Και µόνο το βιογραφικό σηµείωµα στο αυτάκι του Σανταράµ να διαβάσει ο αναγνώστης σχετικά µε τον Γκρέγκορι Ντέιβιντ Ρόµπερτς, θα νιώσει πως, ακόµα και αν επρόκειτο για µυθοπλαστική σύνθεση, διαθέτει το στοιχείο της υπερβολής. Αντίστοιχα νιώθω κάθε φορά που επανέρχοµαι στη βιογραφία τού Τοµ Ρόµπινς.
Ήταν ήδη προφανές πως το περιεχόµενο του βιβλίου αυτού, σχετικά µε την πολυετή παρουσία τού συγγραφέα στην Ινδία, θα ήταν ανάλογο και σε περιεχόµενο, εκεί που η πραγµατικότητα υπερβαίνει τη φαντασία και τη λογοτεχνική επινόηση, ένα αρκετά έκκεντρο µεµουάρ µε αρκετό πασπάλισµα εξωτισµού απόρροια της ίδιας της χώρας. Εκείνο που κυρίως µε δελέασε για να διαβάσω το Σανταράµ ήταν η έννοια της ξενότητας, ένας άνθρωπος που φτάνει σε µια χώρα έξω από τη γνώριµη σύσταση και λειτουργία που έχουµε οι κάτοικοι του δυτικού κόσµου. ∆εν ανέµενα κάτι ανάλογο των βιβλίων του Μπόουλς ή του Τσάτουιν, οι προσδοκίες µου, σε επίπεδο λογοτεχνίας, δεν ήταν τόσο υψηλές, ενώ και το πλαίσιο ήταν εξαρχής αντιδιαµετρικά διαφορετικό.
∆ραπέτης από τις αυστραλιανές φυλακές, ο Ρόµπερτς, µε πλαστά ταξιδιωτικά έγραφα, θα βρεθεί στην Ινδία. Το παρόν βιβλίο αποτελεί την καταγραφή της εκεί εµπειρίας του. Το γεγονός πως η προσέγγισή µου απέναντι στο βιβλίο ήταν εξαρχής λογοτεχνική και όχι ρεπορταζιακή µε απάλλαξε από το µικρόβιο της αµφισβήτησης.
Θέλω να πω πως δεν µε ένοιαζε να εξακριβώσω την ειλικρίνεια και την πραγµατικότητα των γεγονότων. Ακόµα και αν φαντάστηκε το µεγαλύτερο µέρος των όσων περιγράφει, αυτό ήταν κάτι που δεν µε απασχόλησε στιγµή και δεν αποτέλεσε σε καµία περίπτωση κριτήριο σχετικά µε την απόλαυση που µου χάρισε εν τέλει το βιβλίο αυτό.
Η αλήθεια είναι πως στην προκειµένη περίπτωση το περιεχόµενο υπερβαίνει τη λογοτεχνική αξία, είναι αυτό, δηλαδή, που κυρίως χαρακτηρίζει το Σανταράµ, τα ίδια τα γεγονότα και η διαδοχή τους αποτελούν το κυρίως καύσιµο για την ανάγνωση του βιβλίου αυτού.
Αν και σε καµία περίπτωση δεν πρόκειται για ένα κακογραµµένο βιβλίο, υπάρχουν λογοτεχνικά στοιχεία που το βαραίνουν. Ο Ρόµπερτς διέθετε συγγραφική φιλοδοξία, υποκινούµενος ίσως από την ίδια την εµπειρία του στην Ινδία, µια σπουδαία ιστορία, σχεδόν απίστευτη, από την οποία κατάφερε να βγει ζωντανός. ∆εν ήθελε απλώς να κάνει µια ηµερολογιακή καταγραφή των γεγονότων. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα να δοκιµάσει, στιγµές στιγµές, έναν λόγο πιο ποιητικό, να χρησιµοποιήσει αρκετούς επιθετικούς προσδιορισµούς, να αποπειραθεί να προσδώσει µια λογοτεχνικότητα. Αυτό είναι ένα µειονέκτηµα του βιβλίου, που του στερεί την ευκολία στο γύρισµα των σελίδων, που το κάνει λίγο πιο δύστροπο από εκείνο που του αναλογούσε. Η φύση της γραφής, ο αφηγητής που είναι και πρωταγωνιστής της ιστορίας, αναπόφευκτα τοποθετεί ένα τεράστιο, διαρκώς παρόν, εγώ. Κάποιες στιγµές µοιάζει να επιδιώκει κάπως βεβιασµένα να ανυψωθεί στο ίδιο επίπεδο των γεγονότων, µε αποτέλεσµα να υπάρχει µια υπόνοια ηρωικής χροιάς, µια ιδιότυπη εγωπάθεια, µια απόπειρα επιτηδευµένης σύνθεσης του εαυτού, που δεν αναδύεται οµαλά και µέσα από την ίδια την ανάγνωση, αλλά προσφέρεται, κάποιες στιγµές, ως µασηµένη τροφή, µια υπόνοια πως γυρεύει τον θαυµασµό και τον εντυπωσιασµό. Θυµίζει κάπως τις πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις της αστυνοµικής λογοτεχνίας, όταν ο ιδιωτικός αστυνοµικός αναφέρεται στον χαρακτήρα του αλλά και στον συναισθηµατικό του κόσµο επεξηγώντας πώς αυτό επηρεάζει τον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζει τα γεγονότα και τις καταστάσεις. ∆εν µε πείραξε ιδιαίτερα αυτό, ήταν µια σύµβαση που σύντοµα την αποδέχτηκα και τη συνήθισα.
Από την άλλη, αυτή η διαρκής παρουσία του εγώ αναδεικνύει ικανοποιητικά την αίσθηση του ξένου, το πώς δοκιµάζει να ενταχθεί και να επιβιώσει κάποιος σε ένα περιβάλλον ανοίκειο του οποίου το λεξιλόγιο δεν το κατέχει. Η σταδιακή κατανόηση εκ µέρους του Ρόµπερτς του τρόπου µε τον οποίο λειτουργεί η ινδική κοινωνία αποδεικνύεται ιδιαίτερα λειτουργική, καθοδηγητική για τον αναγνώστη σε ένα εξωτικό περιβάλλον. Είναι ένα σηµείο που ο συγγραφέας τα καταφέρνει καλά, φροντίζοντας να µην αναµείξει την εµπειρία µε τη µετέπειτα γνώση, πέρα από κάποιες παρεκβάσεις και προοικονοµίες απαραίτητες για την προώθηση της πλοκής και τη σύνδεση των γεγονότων.
Το περιβάλλον, η Ινδία δηλαδή, κατέχει αναπόφευκτα πρωταγωνιστικό ρόλο. Αναγνωρίζω στον Ρόµπερτς πως δεν προσπάθησε να πουλήσει εξωτισµό, πέρα από κάποιες ποιητικές περιγραφές, όπως προείπα.
Η αποφυγή αυτή βοηθάει να αναδυθεί η αγωνία της επιβίωσης που αποτελεί και τον κυρίως πυρήνα της ιστορίας του. Αυτή άλλωστε είναι η συνθήκη της παρουσίας του εκεί, σε αυτή την ιδιότυπη οµηρία στην οποία βρίσκεται όντας φυγάς. Το Σανταράµ δεν είναι οι αναµνήσεις ενός πλάνητα που βρέθηκε στην Ινδία µε ένα σακίδιο στην πλάτη και αυτό καλό είναι να το γνωρίζει ο επίδοξος αναγνώστης αν πιστεύει πως θα διαβάσει κάτι µαγικό και εξωτικό, µε χρώµατα και αρώµατα, καθώς εδώ κυριαρχεί το µαύρο και η αποφορά, η πραγµατικότητα δηλαδή.
Αν και για µένα το γεγονός πως είναι µια πραγµατική ιστορία, έστω µε τις παρεµβάσεις και τις αλλοιώσεις της αφήγησης, δεν αποτέλεσε κυρίαρχο αναγνωστικό παράγοντα, αντιλαµβάνοµαι πως για αρκετούς αναγνώστες θα λειτουργήσει κατ’ αυτόν τον τρόπο.
Πραγµατικά ή επινοηµένα, τα όσα ήρθε αντιµέτωπος ο Ρόµπερτς αποτελούν µιας πρώτης τάξεως υλικό προς αφήγηση. Όπως προείπα, το περιεχόµενο εδώ υπερβαίνει των άλλων λογοτεχνικών συστατικών, είναι µια σύµβαση την οποία ο αναγνώστης οφείλει να δεχτεί, ειδάλλως θεωρώ πως, αργά ή γρήγορα, θα απορρίψει το βιβλίο. ∆ιαβάζοντας όσα ως τώρα έγραψα αντιλαµβάνοµαι πως στάθηκα κυρίως στις αδυναµίες του βιβλίου αυτού. Και αυτό συνέβη ακριβώς γιατί, παρότι είχα όλα τα χαρτιά φανερά, διάβασα το βιβλίο αυτό ως µυθιστόρηµα και όχι ως µεµουάρ.
Ωστόσο, οι προσδοκίες που είχα για το Σανταράµ ικανοποιήθηκαν σε µεγάλο, αν και όχι σε απόλυτο, βαθµό. Η ξενότητα, η καταιγιστική δράση, η ανοίκεια, σε όλα τα επίπεδα εκτός ίσως του τουριστικού, ινδική συνθήκη και η µεγάλη απόσταση της πραγµατικότητάς µου από εκείνη του Ρόµπερτς ήταν που µε κράτησαν στην ανάγνωση παρά τις όποιες λογοτεχνικές ενστάσεις κατέγραψα παραπάνω. Η διαρκής πάλη ανάµεσα στο ηρωικό και το αντιηρωικό, η δυσκολία ταύτισης ή ενσυναίσθησης µε τον ίδιο τον πρωταγωνιστή είναι καθοριστική, η εναλλαγή συµπάθειας και αντιπάθειας, επιδοκιµασίας και αποδοκιµασίας, χτίζει σταδιακά µια ιδιαίτερη αναγνωστική σχέση, αρκετά ιδιαίτερη και µάλλον περίπλοκη, σχέση που συνεχίζει να λειτουργεί και µετά το τέλος της αφήγησης. Υπάρχει και µια ωραία, δυνατή ερωτική ιστορία, η οποία ζέχνει ρεαλισµό, ένα καλοδεχούµενο αντίδωρο.
Ένα σίγουρα ιδιαίτερο βιβλίο.
