«Την Τρίτη 30 Μαρτίου και ώρα 13:05 ακριβώς, το φουγάρο του εργοστασίου της Α.Β.Ε.Α. στη Νέα Χώρα, έπαψε για πάντα να καπνίζει…». Τα παραπάνω μεταξύ άλλων γράφει ο Μιχάλης Πολυχρονάκης στα “Χ.Ν.” (βλ. 27-5-2004) στο κείμενό του με τίτλο “Το Σαπουναριό (Μια σταγόνα, ένας ωκεανός)”… …Κατά καιρούς πολλοί συμπολίτες μας έχουν αναφερθεί στην ιστορία «της πρώτης γεωργικής βιομηχανίας που ιδρύθηκε στην Κρήτη».
Εμείς σήμερα θα αναφερθούμε σε κάποια λιγότερο γνωστά στους πολλούς ιστορικά στοιχεία σχετικά με τις εγκαταστάσεις της Ανώνυμης Βιομηχανικής Εταιρίας “Ανατολή”. Τέλη του 2003, η Νέα Χώρα αποχαιρετούσε την ΑΒΕΑ με εκδήλωση που είχε διοργανωθεί στην “Κωνσταντινουπολειάδα” και με κύριο ομιλητή τον δημοσιογράφο-λογοτέχνη Δημήτρη Κακαβελάκη, ο οποίος μεταξύ άλλων είχε αναφερθεί στην περίοδο της Οκτωβριανής Επανάστασης το 1917, περίοδος που ήταν έντονη η πάλη των τάξεων και η ανάπτυξη εργατικού κινήματος και στην Ελλάδα αλλά η τότε «νέα επιχείρηση ΑΒΕΑ δεν αντιμετώπισε ταξικά προβλήματα».
Ο λόγος σύμφωνα με τα στοιχεία του Δ.Κ. ήταν ότι «οι ντόπιοι εργοδότες […] εφάρμοζαν μια πολιτική ανθρώπινων σχέσεων στην επιχείρησή τους, χωρίς να είναι αφεντικά της ντόπιας μεγαλοαστικής επιχειρηματικής τάξης, αλλά και χωρίς να θέλουν να χαρακτηρισθούν ως εκμεταλλευτές του ανθρώπινου μόχθου». Ο ίδιος μίλησε και για το πρόβλημα της ρύπανσης του αέρα από τις καπνοδόχους που είχε απασχολήσει τους περίοικους ήδη από την εποχή του μεσοπολέμου αλλά χωρίς να υπάρξουν τότε έντονες οργανωμένες διαμαρτυρίες.
Ομως τη δεκαετία του ’60 οι συλλογικές διαμαρτυρίες των κατοίκων έγιναν εντονότερες κι έτσι τότε αποφασίστηκε «η μετακόμιση του εργοστασίου σε εκτός της πόλεως των Χανίων περιοχή», η οποία σταδιακά ολοκληρώθηκε το 2004… …Εξάλλου ο Αντώνης Πλυμάκης μέσα από δημοσίευμά του στα “Χ.Ν.” (Δεκέμβριος 2003), αναφέρεται «σε μια άλλη χρήση των εγκαταστάσεων της Α.Β.Ε.Α. που έγινε μετά την παράδοση των Γερμανών τον Μάη του 1945».
Τότε, μια από τις υπηρεσίες της Πρόνοιας, αυτή «που διαχειριζόταν υλικά, και κυρίως είδη ρουχισμού, της αμερικανικής βοήθειας (νομίζω της ΟΥΝΡΑ)» είχε εγκατασταθεί σε μια από τις αποθήκες της ΑΒΕΑ. Εκεί «από τα ξημερώματα λοιπόν, πολλές γυναίκες των Χανίων έμπαιναν στη σειρά για να κατορθώσουν να λάβουν κάποιο είδος ένδυσης». Παραθέτουμε το λογότυπο από επιστολή της εταιρείας προς τα “Χ.Ν.” στα τέλη της δεκαετίας του ’80 καθώς και μία αεροφωτογραφία του εργοστασίου της ΑΒΕΑ από τα μέσα της δεκαετίας του ’90.
