Στην επαρχία Κισσάμου του νομού Χανίων και σε μία πανέμορφη καταπράσινη κοιλάδα, προβάλλει την ύπαρξή του ο Σάσαλος. Μικρό αλλά πολύ όμορφο χωριό που βρίσκεται 49 χλμ. νοτιοδυτικά από τα Χανιά. Μέχρι το 1998 ήταν ομώνυμη κοινότητα. Από το 1999 ήταν στον δήμο Μηθύμνης μέχρι το 2010, και από το 2011 ανήκει στον δήμο Κισσάμου.
Στην περιοχή του χωριού επειδή υπάρχουν πολλά νερά, καλλιεργούνται σε μεγάλη έκταση όλα τα κηπευτικά που είναι ονομαστά σε όλη την περιοχή. Ειδικότερα, τα φασόλια μπαρμπούνια, με το όνομα “Σασαλιώτικα φασόλια”, είναι περιζήτητα στην αγορά των Χανίων. Παράγονται ακόμη ελαιόλαδο σε μεγάλη ποσότητα, κάστανα, πολλά φρούτα, ενώ η οικόσιτη κτηνοτροφία είναι αρκετά ανεπτυγμένη.
Στο Σάσαλο υπήρχαν Βυζαντινές εκκλησίες με τοιχογραφίες, αλλά στην Τουρκοκρατία τις κατέστρεψαν οι αλλόθρησκοι κατακτητές. Οι κάτοικοι, αργότερα, τις έκτισαν και υπάρχουν μέχρι σήμερα. Και είναι: Η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης (Πολιούχος του χωριού) που γιορτάζει κάθε χρόνο στις 5 Μαΐου. Τότε γίνεται μεγάλο πανηγύρι και έρχονται πολλοί απ’ όλα τα χωριά της περιοχής. Στους προσκυνητές – πανηγυριώτες προσφέρεται ο ευλογημένος άρτος. Στην συνέχεια, ακολουθεί γλέντι με χορούς και τραγούδια.
Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού (γιορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου) βρίσκεται στο νεκροταφείο του χωριού. Άλλη εκκλησία είναι εκείνη του Αφέντη Χριστού (Μεταμόρφωση του Σωτήρα) που γιορτάζει στις 6 Αυγούστου. Και στις 2 Φεβρουαρίου γιορτάζει η άλλη εκκλησία του Σασάλου, η εκκλησία της Υπαπαντής.
Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν πανέμορφες ρεματιές με πολλά δέντρα και νερά. Προς τα νότια του χωριού βρίσκονται τα φαράγγια των Μυλωνών, των Κουντουδιανών και του Καλογέρου. Είναι πανέμορφα καταπράσινα (με πλατάνια, κουμαριές και άλλα δέντρα) και με τρεχούμενα νερά. Αλλά και προς τα βόρεια του Σασάλου βρίσκεται ένα πανέμορφο φαράγγι, με τρεχούμενο νερό και πελώρια πλατάνια και άλλη πυκνή βλάστηση. Είναι το φαράγγι του Χαλασέ.
Από το Σάσαλο κατάγονται η καθηγήτρια Ελευθερία Γεωργ. Λυμπινάκη, οι δάσκαλοι Ιωάννης Κουτουλάκης, Ιωάννης Δοξάκης, Μαρία Αθανασάκη και Αντωνία Αθανασάκη. Άξιο τέκνο του χωριού είναι και ο ταγματάρχης της Αστυνομίας Γεώργιος Λυμπινάκης.
Σασαλιώτες που διακρίθηκαν στην εποχή της Τουρκοκρατίας είναι οι πολεμιστές Θεοδ. Χαλκιαδάκης και Εμμ. Λυμπινάκης.
Ιστορικά: Το χωριό αναφέρεται στις απογραφές των Ενετών από το έτος 1577. Μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη και συγκεκριμένα το έτος 1771, οι κάτοικοι του χωριού αναγκάστηκαν να τουρκέψουν και οι απόγονοί τους έγιναν οι μεγαλύτεροι διώκτες των χριστιανών σε όλη την περιοχή. Τότε οι Τούρκοι έκτισαν στο χωριό πύργο και τζαμί, ερείπια των οποίων υπάρχουν μέχρι και σήμερα.
Είδαμε ότι οι κάτοικοι του χωριού, από το 1771, όλοι σχεδόν, αναγκάστηκαν ν’ αλλάξουν θρησκεία. Γι’ αυτό και στις δύο μετέπειτα απογραφές, βλέπουμε μεγάλη αύξηση του μουσουλμανικού στοιχείου και αντίθετα μεγάλη μείωση των Χριστιανών. Βλέπουμε δηλαδή ότι: Στην Αιγυπτιακή απογραφή του 1834, ο Σάσαλος είχε 22 οικογένειες από τις οποίες οι 18 ήσαν μουσουλμανικές και μόνο 4 χριστιανικές. Στη δε απογραφή του 1881 οι μουσουλμάνοι κάτοικοι έφταναν τους 218 σε 44 οικογένειες και οι χριστιανοί κάτοικοι ήσαν μόνο 10 σε δύο (2) οικογένειες.
Κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, οι ηρωικοί κάτοικοι του χωριού έδειξαν τι θα πει κρητική ψυχή. Τον Οκτώβριο του 1940, 32 παλικάρια από τον Σάσαλο, έτρεξαν στο Αλβανικό Μέτωπο να αγωνιστούν για την ελευθερία της πατρίδας. Και τον επόμενο χρόνο (Μάιος 1941), άλλα παλικάρια του χωριού (μαζί με άλλους από τα γειτονικά χωριά) σε μια μάχη έξω από τον Σάσαλο, στην τοποθεσία “Αγριμοκεφάλα” επολέμησαν σαν ήρωες, όπως επολέμησαν πάντοτε και πολεμούν τα παλικάρια της Λεβεντογέννας Κρήτης.
Στη μάχη που έδωσαν τα παλικάρια της Κρήτης με τους στρατιώτες του Χίτλερ, στην “Αγριμοκεφάλα”, οι Γερμανοί είχαν 17 νεκρούς, 7 αιχμαλώτους, ενώ αρκετός οπλισμός περιήλθε σε κρητικά χέρια. Δυστυχώς, όμως, το κισσαμίτικο χωριό και τα παλικάρια του έμελλε να πληρώσουν ακριβά. Στις 2 Ιουνίου 1941, οι ναζί πήγαν στο Σάσαλο και για αντίποινα έκαψαν τα περισσότερα σπίτια του χωριού σκοτώνοντας και όσους άνδρες βρήκαν εκεί.
Βιβλιογραφία:
– Πληροφορίες από τον Εμμ. Γ. Λυμπινάκη
– Ρ. Πάσλεϋ, Ταξίδια στην Κρήτη (μετ. Δ. Γόντικα)
– Ν. Σταυράκη, Στατιστική του πληθ. της Κρήτης.
