«Τι σηµαίνει το σχολείο για τους φυλακισµένους; Σηµαίνει πολλά. Η πρώτη λέξη που µού είπαν όταν τους ρώτησα γι’ αυτό το πράγµα ήταν “αέρας”.
Μού είπαν ότι περνάµε σε αυτή τη µεριά και αναπνέουµε. Ότι σε αυτό µε αντιµετωπίζουν ως άνθρωπο κι όχι σαν αριθµό. Ότι µε αναγνωρίζουν σαν ένα ον µε ιστορία (η οποία πάντα είναι και κοινωνική κι όχι µόνο προσωπική), κι ότι µου δίνουν την ευκαιρία να δέσω ξανά τη χαλασµένη µου ταυτότητα». Η εκπαιδευτικός και µεταδιδακτορική ερευνήτρια στη Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστηµών του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστηµίου (ΕΑΠ), Αντιγόνη Ευστρατόγλου, µέσα από την τριετή εθνογραφική έρευνα µε βιογραφικές αφηγήσεις που διεξήγαγε φέρνει στο “φως” τη σηµασία της εκπαίδευσης µέσα στις φυλακές.
Η έρευνα, που διενεργήθηκε σε έξι διαφορετικά σχολεία ελληνικών φυλακών και υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της υποστήριξης της έρευνας των µελών ∆ΕΠ του ΕΑΠ µε πόρους του πανεπιστηµίου και επιστηµονικά υπεύθυνο τον επίκουρο καθηγητή του ΕΑΠ, Γιώργο Κουλαουζίδη, παρουσιάστηκε σε εκδήλωση µε τίτλο: “Απελευθερωτική Εκπαίδευση. Από τη φυλακή στην κοινωνία”, που συνδιοργάνωσαν το ΕΑΠ και η Περιφέρεια Κρήτης – Π.Ε. Χανίων, στο Πνευµατικό Κέντρο Χανίων το απόγευµα του Σαββάτου.
«Βασικός σκοπός της έρευνας ήταν να κάνουµε πιο διαφανή έναν κοινωνικό χώρο κλειστό. Θέλαµε το σχολείο µέσα στο “µεγάλο σχολείο” της φυλακής να ανοίξει γιατί θεωρούµε ότι έχει πολλά να πει στην κοινωνία», ανέφερε µιλώντας στους δηµοσιογράφους η κα Ευστρατόγλου.
Όπως τόνισε, µεταξύ άλλων, µέσα από την έρευνα αναδεικνύεται «η σκληρή πάλη ανθρώπων που στέκουν πολύ χαµηλά στην κοινωνική ιεραρχία µε τις ανισότητες, ανισότητες οι οποίες αποτελούν ένα συνεχές στη ζωή τους».
Υπογράµµισε ακόµα τον καταλυτικό ρόλο που µπορεί να παίξει η εκπαίδευση στην αλλαγή της ζωής ενός φυλακισµένου: «Το στατιστικό δεδοµένο που ισχύει διεθνώς, είναι πως οι άνθρωποι που καταλήγουν στις φυλακές έχουν αφήσει από πολύ νωρίς την εκπαίδευση ή τους έχει αφήσει η εκπαίδευση να διαρρεύσουν, τους έχει “χάσει”. Αυτό σηµαίνει ότι ένα σχολείο µέσα σε µια φυλακή πιθανόν να είναι η πρώτη ευκαιρία για να µάθουν πράγµατα στοιχειώδη, όπως η γλώσσα, η γραφή κ.λπ., ειδικά όταν µεταξύ αυτών είναι κι άνθρωποι (από άλλες χώρες) που άκουσαν να τους απαγγέλουν κατηγορίες χωρίς να καταλαβαίνουν τι τους είπαν και χωρίς να τους δοθεί ουσιαστικά η ευκαιρία καν να απολογηθούν».
Ρωτήσαµε την κα Ευστρατόγλου τι προσφέρει το σχολείο σε αυτούς τους ανθρώπους: «Αναγνώριση που στη ζωή των πιο πολλών από εµάς είναι αυτονόητη. Στις δικές τους ζωές, όµως, όπως κατάλαβα παίρνοντας βιογραφικές αφηγήσεις, δεν είναι καθόλου αυτονόητη από καµία σηµαίνουσα οντότητα, ούτε µάνα, ούτε πατέρα, πόσο µάλλον το κράτος. Μπορεί το πρώτο κίνητρο που τους φέρνει στο σχολείο να είναι τα µεροκάµατα. Κι είναι αυτονόητο. Όταν κάποιος στερείται την ελευθερία, η ελευθερία είναι το µείζον, δεν είναι να µάθει την προπαίδεια. Στη συνέχεια, όµως, αυτό που τους κρατάει στο σχολείο είναι η κοινωνία. Μας λένε εδώ µέσα µπαίνω και δεν αισθάνοµαι φυλακή. ∆εν λέω τα ίδια και τα ίδια, δεν µε µετράνε σαν αριθµό, ούτε είµαι ένας φάκελος που αυτό που µε προσδιορίζει είναι το τι έχω κάνει κι από πού έρχοµαι. Καλούµε να παίξω έναν νέο ρόλο, να πω ποιος µπορώ να είµαι τώρα και ποιος στο µέλλον».
Μέσα σε αυτή την ιδιαίτερη εκπαιδευτική διαδικασία, ανέφερε η κα Ευστρατόγλου υπάρχουν δυσκολίες αλλά και πολύ φωτεινές στιγµές: «Η στιγµή που ένας άνθρωπος αρχίζει να µιλάει τη δική σου γλώσσα και να επικοινωνεί µαζί σου είναι πάντα µια σπουδαία στιγµή γιατί σηµατοδοτεί και τη στιγµή που ένας άνθρωπος µπορεί να ασκήσει τα δικαιώµατά του, δικαιώµατα που µπορεί να είχε από πριν αλλά δεν µπορούσε να τα ασκήσει», επεσήµανε σχετικά.
“ΑΓΚΑΘΙ” Η ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ
Ωστόσο, παρά την ευεργετική επίδραση που έχει η εκπαίδευση στη ζωή των κρατουµένων αποµένουν ακόµα πολλά να γίνουν σε νοµικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της κοινωνικής επανένταξης µετά την έξοδο κάποιου από τη φυλακή.
«Αν δεν αλλάξουµε σαν κοινωνία τον τρόπο που βλέπουµε τον άνθρωπο που βγαίνει από µια φυλακή, όση ελπίδα και να δίνουν τα σχολεία θα µείνει µέσα στους 4 τοίχους», υπογράµµισε η κα Ευστρατόγλου, ενώ ο διευθυντής εκπαιδευτικών µονάδων του Καταστήµατος Κράτησης της Λάρισας, Γιώργος Τράντας, τόνισε σχετικά: «Εµείς είµαστε εκεί για να απλώσουµε το χέρι και να προσφέρουµε όχι µόνο γνώσεις αλλά και ψηφιακές και επικοινωνιακές δεξιότητες που έχουν ανάγκη αυτά τα άτοµα. Ωστόσο, είναι πολύ σύνθετο πράγµα η επανένταξη. ∆εν είναι µόνο να µάθουν γράµµατα, αλλά να βρουν δουλειά, να τους προσλάβει ένας εργοδότης, να έχουν στέγη, φαγητό κ.λπ.».
Ο κ. Τραντάς σηµείωσε ακόµα ότι το κέρδος από την οµαλή κοινωνική επανένταξη κρατουµένων που αποφυλακίζονται δεν είναι µόνο ατοµικό αλλά και ευρύτερα κοινωνικό καθώς ο κίνδυνος της υποτροπής είναι αυξηµένος, όπως καταγράφεται διεθνώς.
Σε κάθε περίπτωση, υπογράµµισε ο κ. Τραντάς, «η εκπαίδευση είναι δικαίωµα ανθρώπινο και όπως δεν µπορείς να στερείς τον γιατρό σε µια φυλακή, δεν µπορείς να στερήσεις και το δάσκαλο».
Ωστόσο, και σε αυτό το σηµείο η ελληνική Πολιτεία καταγράφει ένα σοβαρό έλλειµµα καθώς από τα 30 συνολικά καταστήµατα κράτησης µόλις στα 12 λειτουργεί Σχολείο ∆εύτερης Ευκαιρίας, υπάρχουν µόλις 5 ∆ηµοτικά Ενηλίκων ενώ δεν λειτουργεί κανένα Λύκειο σε φυλακή.
