Οι συμβολισμοί, ο χρόνος και το μεταβατικό αντικείμενο στο έργο του Charles Dickens “Μια Χριστουγεννιάτικη ιστορία” – Εκδόσεις Κάθεξις, Χανιά, 2022)
Ένα ολιγοσέλιδο, μικρό, πυκνογραμμένο βιβλίο είδε το φως της δημοσιότητας προ ολίγων μηνών από τις “Εκδόσεις Κάθεξις” των Χανίων, και συγγραφέα τον Ιωάννη Ντουντουλάκη.
Αφορά μία εις βάθος μελέτη του γνωστού και δημοφιλούς διηγήματος ‘Χριστουγεννιάτικη ιστορία’ του Καρόλου Ντίκενς. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.
Το συγκεκριμένο διήγημα δημοσιεύτηκε το μακρυνό έτος 1843 και πραγματεύεται την σταδιακή μεταμόρφωση ενός ηλικιωμένου άντρα, πλούσιου, μοναχικού, ιδιόρρυθμου και φιλάργυρου, σε ένα άτομο που έρχεται πια πλησίον και αλληλέγγυος στους συνανθρώπους του. Είναι το αργό ξεδίπλωμα της ιστορίας του Εμπενίζερ Σκρουτζ ο οποίος θα οδηγηθεί σε ένα νέο, περισσότερο ουσιαστικό, ξεκίνημα στη ζωή του, έστω και σε αυτή την εμφανώς προχωρημένη ηλικία. Η πένα του Καρόλου Ντίκενς συνοδεύει τον αναγνώστη σε μια διαδρομή πλημμυρισμένη από πολυποίκιλους συμβολισμούς, ονειρικές εξάρσεις και καίρια και αρκούντως κρίσιμα υπαρξιακά ερωτήματα τα οποία είναι πάντοτε επίκαιρα και αφορούν όλους από καταβολής του ανθρώπινου γένους.
Κύριος πρωταγωνιστής, λοιπόν, αυτού του μικρού διηγήματος, είναι ένας εξαιρετικά φιλάργυρος, μοναχικός και διόλου συμπαθής σε όλους γέρος, ο Εμπενίζερ Σκρουτζ, τον οποίο το βράδυ των Χριστουγέννων τον βρίσκει στο άχαρο και παγωμένο σπίτι του, επειδή ο ίδιος δεν προτίθεται να ξοδέψει κάποια χρήματα για την στοιχειώδη, έστω, θέρμανσή του. Όμως, εκείνη η βραδυά θα αποδειχτεί καίριας σημασίας για τον πικρόχολο και δηκτικό συνάμα άνθρωπο, πολύ διαφορετική από τις άλλες της ζωής του.
Σε κάποια ανύποπτη χρονική στιγμή θα δεχτεί την επίσκεψη του φαντάσματος του Τζέικομπ Μάρλεϊ, του νεκρού συνεταίρου του, το οποίο θα τον προειδοποιήσει για τις τρεις επόμενες επισκέψεις που θα λάβουν χώρα στο σπιτικό του. Πρόκειται, όπως υπαινίσσεται, για τα Πνεύματα των Χριστουγέννων του Παρελθόντος, του Παρόντος και του Μέλλοντος. Οι συγκεκριμένες επισκέψεις θα τον οδηγήσουν σε μια εντελώς διαφορετική πορεία και άποψη για το υπόλοιπο της ζωής του όσον αφορά τις σχέσεις του με τους γύρω του ευρισκόμενους. Σε αυτό το ξεδίπλωμα των πολλαπλών συμβολισμών και ονείρων, η έννοια του Χρόνου έρχεται συχνά στο προσκήνιο, καθώς επίσης και τα διάφορα στάδια ψυχικής και σεξουαλικής ανάπτυξης του ανθρώπου. Ο συγγραφέας τονίζει συνεχόμενα ότι η έννοια αυτή είναι δημιούργημα αποκλειστικώς του ατόμου και ξεκινά από τη στιγμή της γέννησης, της εγκατάλειψης από το κλειστό περιβάλλον της μήτρας, οπότε και δρομολογείται η αντίστροφη πορεία προς την ολοσχερή φθορά του.
Ο φόβος του Τέλους υπήρξε το κατ’ εξοχήν κίνητρο για τους ανθρώπους ώστε να δομήσουν τη Μετά Θάνατον Ζωή, με άλλα λόγια να ενστερνισθούμε πως ο Χρόνος μας δεν περατούται με το βιολογικό μας τελείωμα.
Ο πρωταγωνιστής, Εμπενίζερ Σκρουτζ, ουδόλως ενδιαφέρεται για τον χρόνο που διαβαίνει και έχει επιλέξει να ζει μαζί με το χρήμα, έχοντας απαρνηθεί την παιδική του ηλικία, την οικογενειακή του ζωή, τις όποιες μνήμες του και με μίσος απέναντι στη μητέρα του η οποία τον έφερε στον κόσμο και τον άφησε μόνο, όπως ετούτη τη βραδυά. Το χρήμα αποτελεί γι’ αυτόν υποκατάστατο της μήτρας και του πατέρα, ένα άψυχο αντικείμενο, αγνοώντας παράλληλα ότι ο κόσμος γύρω του έρχεται, φεύγει και χάνεται. Μαζί με αυτόν φυσικά ο Κάρολος Ντίκενς, περιγράφει λίγα ακόμα κύρια πρόσωπα στο διήγημά του τα οποία και μας σχολιάζει, εν προκειμένω, ο Ιωάννης Ντουντουλάκης στη μελέτη του. «… Ο Σκρουτζ, αναβιώνει γεγονότα και συναισθήματα περασμένων αλλά και τωρινών ημερών, αλλά και έρχεται αντιμέτωπος με ενδεχόμενες εξελίξεις του μέλλοντος. Με αυτόν τον τρόπο οδηγείται στο δρόμο της Αλλαγής», γράφει κάπου. Ταυτόχρονα μας προσφέρει λίγα βιογραφικά στοιχεία για τον Κάρολο Ντίκενς, τη δύσκολη παιδική του ηλικία και το μη επανορθώσιμο ρήγμα το οποίο σημάδεψε τις σχέσεις με τον πατέρα του. Και σε αυτό το διήγημα ο Άγγλος συγγραφέας μας δίδαξε ότι ο θάνατος είναι εκείνος που μας διδάσκει για τη ζωή, περισσότερο απ’ ότι μας διδάσκει η ζωή για το θάνατο!
Όμως, ο Ντουντουλάκης μας προσκομίζει και μια ακόμα παράμετρο του διηγήματος ετούτου, πολιτική κατ’ ουσίαν, που αφορά τις σχέσεις του σημερινού ατόμου στην κοινωνία, την επιρροή και τις επιπτώσεις του καπιταλισμού στη ζωή και τις αξίες του κάθε ατόμου, καθώς και τους τρόπους που θα μπορούσε το άτομο να εξοστρακίσει όλες αυτές τις επιρροές. Ο καπιταλισμός, διατείνεται, χειραγώγησε τις φυσικές ορμές και τα ένστικτα του ανθρώπου και τον ανάγκασε να τρέχει πίσω από το Χρόνο του, κοιτώντας πάντα μπροστά και χωρίς να κοιτάζει προς το Παρελθόν ή το Παρόν.
Καρποί του καπιταλισμού όπως και του αναπόφευκτου καταναλωτισμού, είναι τελικά η άσκοπη σπατάλη της ζωής και του χρόνου, η υπέρμετρη φιλοδοξία, η παραπληροφόρηση, η προώθηση του ατομικισμού, η υποτίμηση της ανθρώπινης επαφής και της επικοινωνίας, και φυσικά οι προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις στον εργασιακό, περισσότερο, χώρο. Με το παραπάνω διήγημα ο Κάρολος Ντίκενς μας υπενθυμίζει, για μια εισέτι φορά, πως οι ανθρώπινες σχέσεις είναι αναντικατάστατη αξία, σε μια μάλιστα εποχή, πέντε χρόνια συγκεκριμένα πριν από τη χρονιά που ήρθε στη δημοσιότητα (1848) το γνωστό και πολυσυζητημένο αντικαπιταλιστικό ΄Κομμουνιστικό μανιφέστο’ από τους Μαρξ και Ένγκελς, μια σημαντική λεπτομέρεια στην οποία εστιάζεται ιδιαιτέρως ο Ιωάννης Ντουντουλάκης.
* Ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης
είναι δ/ντής Χειρουργικής-Συγγραφέας
