Ο ρόλος του σχολείου τις τελευταίες δεκαετίες έχει αρχίσει να διαφοροποιείται σε σχέση με αυτόν των προηγούμενων ετών τόσο στη διεθνή όσο και στην ελληνική πραγματικότητα.
Η ανάγκη διαφοροποίησης του σχολείου από ένα περιβάλλον στενής μάθησης θεωρητικών γνώσεων σε ένα περιβάλλον το οποίο δίνει έμφαση στην ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ανθεκτικότητας τόσο των ατόμων όσο και των συστημάτων εντός του, γίνεται πλέον επιτακτική στις μέρες της ανθρωπιστικής, οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα μας. Αυτό σημαίνει ότι στο σχολείο χρειάζεται πλέον να τίθεται ως βασικός στόχος η ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας δηλαδή η καλλιέργεια των ικανοτήτων που θα επιτρέψουν στα παιδιά, στους εφήβους, στους εκπαιδευτικούς αλλά και σε όλα τα μέλη του συστήματος της σχολικής κοινότητας να αντιμετωπίζουν όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα τις αντίξοες συνθήκες που προκύπτουν, αξιοποιώντας και εμπλουτίζοντας τις δυνατότητές τους.
Η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας περιλαμβάνει την αξιολόγηση δύο σημαντικών παραγόντων.
Η πρώτη διάσταση αφορά στο κατά πόσο ένα άτομο τα καταφέρνει καλά στη ζωή του (σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και αναπτυξιακά επιτεύγματα) και η δεύτερη αφορά στο βαθμό της έκθεσης σε δύσκολες συνθήκες οι οποίες είναι δυνατόν να θέσουν σε κίνδυνο την ομαλή ανάπτυξη και εξέλιξη. Με απλά λόγια η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα αποτελεσματικής προσαρμογής του ανθρώπου, στις δυσκολίες και στα στρεσσογόνα γεγονότα της ζωής. Η ανθεκτικότητα δεν αποτελεί μια μαγική λύση η οποία θα εξαφανίσει τα προβλήματα, αλλά μπορεί να μας δώσει τη δυνατότητα να εξετάσουμε εναλλακτικές λύσεις, να μην ακυρώνουμε τη χαρά της ζωής και να διαχειριστούμε με πιο αποτελεσματικό τρόπο το στρες και το άγχος.
Ωστόσο, η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι κάτι με το οποίο γεννιόμαστε, αλλά αποτελεί επίκτητη ικανότητα.
Η ψυχική ανθεκτικότητα μπορεί να ενισχυθεί, αν αναπτύξουμε μια σειρά από δεξιότητες που από τη μια προάγουν τη θετική προσαρμογή όπως θετική κοινωνική συμπεριφορά, καλή σχολική επίδοση, αποδοχή από σημαντικούς ενηλίκους και συνομήλικους και από την άλλη αποδυναμώνουν τους παράγοντες επικινδυνότητας που εντοπίζονται στην οικογένεια, το σχολείο και την κοινότητα όπως η φτώχεια, η ψυχική ένδεια, η βία, η ανεργία, τα συζυγικά προβλήματα.
Οι προστατευτικοί παράγοντες που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα μπορούν να εντοπιστούν σε πολλά επίπεδα και αφορούν σε ατομικούς, οικογενειακούς και σχολικούς τομείς της ζωής ενός παιδιού.
Ενδεικτικοί παράγοντες που αφορούν στο άτομο είναι οι καλές γνωστικές λειτουργίες, η θετική αυτοαντίληψη, ο ευπροσάρμοστος χαρακτήρας, η πίστη και η ύπαρξη νοήματος στη ζωή, η αισιοδοξία, ο αυτοέλεγχος, η αίσθηση του χιούμορ. Αντίστοιχα στην οικογένεια είναι, οι υποστηρικτικοί γονείς, οι καλές σχέσεις, το θετικό κλίμα, το οργανωμένο με όρια και ατομικές ελευθερίες περιβάλλον, η εμπλοκή των γονέων στη μάθηση.
Ιδιαίτερο ρόλο στην προσπάθεια της ανάπτυξης για ανθεκτικότητα παίζει το σχολείο καθώς έρευνες δείχνουν ότι ένα σχολείο που παρέχει τη δυνατότητα στους μαθητές όχι μόνο να αποκτήσουν γνώσεις αλλά και να δημιουργήσουν σχέσεις αποδοχής, ασφάλειας και εμπιστοσύνης με τον εαυτό τους και τους άλλους, αποτελεί όχι μόνο προστατευτικό παράγοντα αλλά και βασική προϋπόθεση για ατομική και κοινωνική ανάπτυξη και εξέλιξη. Αντίθετα το υποβαθμισμένο σε όλες του τις διαστάσεις σχολικό περιβάλλον θεωρείται πλέον ως σοβαρός παράγοντας επικινδυνότητας καθώς φαίνεται να συνδέεται με χαμηλή επίδοση και σχολική αποτυχία, με αύξηση της βίας και της επιθετικότητας, με εγκατάλειψη του σχολείου, με προβλήματα συμπεριφοράς, με χρήση ουσιών, με κοινωνική απόσυρση κ.ά.
Σε επίπεδο σχολικής μονάδας έχουν περιγραφεί έξι βασικοί παράγοντες που συμβάλουν και συνθέτουν τον τροχό της ψυχικής ανθεκτικότητας. Οι τομείς αυτοί που έχει καθήκον ένα σχολείο να αναπτύσσει αφορούν στην ανάπτυξη θετικών κοινωνικών σχέσεων, στη δημιουργία σαφών και ξεκάθαρων ορίων, στην εκμάθηση ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, στην παροχή στήριξης και φροντίδας, στην ύπαρξη και έκφραση θετικών προσδοκιών και στην παροχή ευκαιριών για ενεργή συμμετοχή όλων των μελών της σχολικής κοινότητας. Οι προστατευτικοί παράγοντες στο σχολικό πλαίσιο προσφέρουν την ελπίδα ότι τα σχολεία μπορούν να συμβάλουν στην καλή ψυχική υγεία στην ενήλικη ζωή όταν παρέχουν στα παιδιά υποστήριξη και καθοδήγηση ανεξαρτήτως των παραγόντων επικινδυνότητας που τα παιδιά φέρνουν μαζί τους στην τάξη.
Εν κατακλείδι η άποψη ενός διευθυντή γυμνασίου όπως παρατίθεται στο βιβλίο “Σχολικές τάξεις που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα” ίσως θα μπορούσε να δώσει το στίγμα προς το σημείο που θα πρέπει να κινηθούμε όλοι όσοι εμπλεκόμαστε με τον άλφα ή βήτα τρόπο στα τεκταινόμενα των σχολικών κοινοτήτων.
Ο διευθυντής αυτός σε ελεύθερη απόδοση αναφέρει: «μέσα στα σχολεία μας όταν υπάρχουν θέματα και δυσκολίες προσπαθούμε να κάνουμε καλά το ψάρι. Πιστεύω ότι αυτό που χρειάζεται να γίνει είναι να καθαρίσουμε το νερό. Δεν νομίζω ότι μπορούμε να κάνουμε καλά το ψάρι αν το νερό είναι μολυσμένο και βρώμικο».
Στο πλαίσιο αυτό το Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Χανίων σε συνεργασία με τον Οργανισμό κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ), τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Χανίων και την υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων ΔΕ διοργανώνουν, από σήμερα έως τις 28 Νοεμβρίου στον χώρο του Κέντρου Πρόληψης, εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την εφαρμογή του παιδαγωγικού υλικού “Συζητήσεις εφήβων”.
Στόχος του προγράμματος είναι η εκπαίδευση και η υποστήριξη των εκπαιδευτικών στην ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων των μαθητών τους.
Αναλυτικότερα το πρόγραμμα στοχεύει στην ενθάρρυνση των μαθητών για την έκφραση θεμάτων που τους απασχολούν στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησής τους και στον προβληματισμό τους σε υγιείς τρόπους διαχείρισης των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν.
Το πρόγραμμα απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς που επιθυμούν να εφαρμόσουν το παιδαγωγικό υλικό σε Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας σε ομάδες μαθητών όλων των τάξεων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει εκπαιδευτικό σεμινάριο διάρκειας 7 συναντήσεων (18 ώρες σύνολο) με σκοπό τη γνωριμία και την εξοικείωση των καθηγητών με το υλικό και ατομικές συναντήσεις στήριξης με σκοπό την υποστήριξη των καθηγητών σε τυχόν δυσκολίες που προκύπτουν κατά την εφαρμογή του υλικού.
Περισσότερες πληροφορίες δίνονται στα τηλέφωνα του Κέντρου Πρόληψης 28210 28166 και 2821051214 και στην ιστοσελίδα www.prolipsichania.gr.
Οσοι εκπαιδευτικοί επιθυμούν να λάβουν μέρος χρειάζεται να δηλώσουν στην υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Χανίων στην ηλεκτρονική διεύθυνση sdrdidechan@sch.gr. τα στοιχεία συμμετοχής τους (ονοματεπώνυμο, ειδικότητα, σχολείο και τηλέφωνα επικοινωνίας).
*Κοινωνική Λειτουργός Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Χανίων
Βιβλιογραφικές Πηγές:
• “Συζητήσεις εφήβων”, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής.
• “Σχολικές τάξεις που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα”, Χρυσή Χατζηχρήστου, Ευαγγελία Θεοχαράκη, εκδόσεις τυπώθητο.
“Ψυχική Ανθεκτικότητα”, Χρυσή Χατζηχρήστου, Αικατερίνη Λαμπροπούλου, Ειρήνη Αδαμοπούλου, Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Εταιρεία Σχολικής & Οικογενειακής Συμβουλευτικής και έρευνας.
