ΛΕΞΙΚΑΤΟΙΚΙΑ. Γιαν. Μυριζάκη μνήμη
Σπάραγμα: κομμάτι που έχει αποσπαστεί από
σύνολο, κομμάτι από χειρόγραφο παλιάς
εποχής, εντάσσω σαν αντισπάραγμα εκείνο
που μοιάζει σε μέγεθος και υφή με σπάραγμα
αλλά, πυκνότερο, σηματοδοτεί αυτόνομες
αποφθευγματικές έννοιες.
Γράφει στα μάτια μου η άμπωτη
και λάμπουν άναρθρα τα άστεγα
ξεβρασμένα μέλη της τύχης της υπομονής
σκαριφημένα απ΄τις υπερπόντιες γλώσσες του νερού
εξέχουν απ τη βαριά λήθη του
όπως οι μουσικές ενέδρες στα διαλείμματα των γλάρων
οι προοπτικές των δαχτύλων αγγίζονται
(στο σιντριβάνι μελανιού σμίγουν αλλιώς οι λέξεις)
τα εντόσθια ευωδιάζουν στο μόνιμο μεσημέρι
έξω απ το σκιερό σπίτι που μας κατοικεί
ο εγκέφαλος προεκτείνει τη φύση,
η πλημμυρίδα σκεπάζει τα άναυδα μάτια.
«Ελεύθερος σκοπευτής» Του Γιάννη Γαλανάκη
80 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΧΗ
1941 Άναυδα μάτια προεκτείνουν το βιωματικό πρωτόγνωρο της πτώσης αλεξιπτωτιστών έξω από τα σκιερά σπίτια, με φόντο ανοιξιάτικο ουρανό και γλώσσες θαλασσινού νερού
2021. Στο σιντριβάνι μελανιού, προστίθενται και άλλες μαρτυρίες, 80χρόνια μετά από τη μάχη της Κρήτης. Αναριγώ στην ανάμνηση της καθολικής αντιστασιακής στάσης των προγόνων μας απέναντι στη ναζιστική βαρβαρότητα με τα γνωστά θύματα, ανθρώπους, ζώα, περιουσίες, χωριά, όπως η Κάνδανος, το Κοντομαρί, τα Φλώρια, η Μονή, η Σουγια, ο Λειβαδάς, το Κουστογέρακο , στο χωριό αυτό βρήκαν μαρτυρικό θάνατο οι δυο θειοι μου Ελευθερία και Ιωάννη Μυριζάκη (που σκοτώθηκε στη μαδάρα το 1941 λίγα χιλιόμετρα από το χωριό, πολεμώντας τους Γερμανούς) κι άλλοι συγγενείς.
Το αυγό του φιδιού, είχε εκκολαφτεί χρόνια πριν το 1941. Ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους-αισθητικούς τέχνης, ο περίφημος Γερμανός Βάλτερ Μπενγιαμιν (1892-1940) όταν βρισκόταν μαζί με τον Μπρεχτ στο Σβεντμποργκ έγραψε τον Αύγουστο του 1934 (2) μεταξύ άλλων «… τόση λάμψη γύρω από τόση αθλιότητα. Η κουστωδία του Χίτλερ να συγκριθεί με το κοινό του Τσάπλιν. Τσάπλιν-το υνί που διαπερνά τις μάζες’ τα γέλια χαλαρώνουν τη μάζα, το έδαφος του Τρίτου Ράιχ ποδοπατιέται και πλέον δεν φυτρώνει χορταρι πάνω του. Στην Ιταλία απαγορεύονται οι μαριονέτες, στο Τρίτο Ράιχ οι ταινίες του Τσάπλιν-κάθε μαριονέτα μπορεί να αναπαραστήσει το πιγούνι του Μουσολίνι και κάθε σπιθαμή του Τσάπλιν τον Φύρερ. Ο φτωχοδιάβολος θέλει να τον παίρνουν στα σοβαρά και πρέπει αμέσως να κινητοποιήσει όλες τις δυνάμεις της κολάσεως. Πειθήνιος χαρακτήρας του Τσάπλιν είναι οφθαλμοφανής σε όλους, του Χίτλερ μόνο στους εντολείς του…»
ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ
Είναι λογικό ο εγκλεισμός, η καραντίνα και η οικονομική κρίση κατά προέκταση, να περιορίσουν το συνολικό προϋπολογισμό της λαμπρής επετείου. Παραταύτα, και στα Χανιά εορτάστηκε και με εικαστικές εκδηλώσεις από την τοπική αυτοδιοίκηση, Περιφερειακή και Δημοτική, έκαναν τα βασικά απαραίτητα, άλλωστε η επέτειος υπενθύμισε Πανελλαδικά με σποτ, ντοκιμαντέρ, δημοσιεύσεις, βιβλία και λίγες μαρτυρίες –αναπόφευκτα- τις ηρωικές ιστορικές σελίδες του ’41.
Από τις εκθέσεις στα Χανιά ξεχώρισα την έκθεση στην πύλη Σαμπιονάρα, σε αρμονική συνεργασία των φορέων (3)
Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει ο πολυσχιδής, μεθοδικός στο έπακρον διεισδυτικός σε ιστορικοκοινωνικο οπτικό υλικό ηθοποιός Λευτέρης Λαμπράκης. Ο Λαμπράκης είναι αποδεδειγμένα ο πλέον ικανός στο να στήνει εκθέσεις με φωτογραφίες, αφίσες, έντυπο υλικό, ντοκουμέντα κάθε λογής (4) και να συνοδεύει αυτές με απλές εκλαϊκευμένες εκδόσεις (σε αυτό εχει φυσικά τη συνεργασία-στήριξη με την Πολιτιστική εταιρία Κρήτης και τον πολυπράγμονα Ματθαίο Φραντζεσκάκη, σε αυτή την έκθεση πολύτιμη η συνεργασία της ακάματης Μαρίας Μιχελογιάννη. Εντυπωσιάζει το κατοχικό αυτοκίνητο και η ταινία «ντοκουμέντο» που ξετρύπωσε ο Λευτέρης σε παλιατζίδικο της Γερμανίας. Ενδιαφέρουσες οι εφημερίδες της εποχής, προσωπικά έμεινα σε πιο διακριτικά εκθέματα, όπως οι εικαστικές μοντελιστικές συνθέσεις της μάχης με μεράκι φτιαγμένα από τον αυτοδίδακτο Γκαγκλάκη Ιωάννη αλλα κυρίως με συγκλόνισαν «στο σιντριβάνι μελανιού σμίγουν αλλιώς οι λέξεις» οι προκηρύξεις των αγωνιστών της εποχής που ξεκιναγαν «Έλληνες Κρήτες» «Έλληνες Πατριώτες», «Συμπατριώτες» και στο τέλος υπέγραφαν με τα αρχικά των δυο παρατάξεων Ε.Ο.Κ., και Ε.Α.Μ. μαζί με ένα μεγάλο Ε μπροστά και από τα δυο.
Επειδή στην οικογένεια μου έζησα τον απόηχο της συνύπαρξης μέχρι που γεωπολιτικές σκοπιμότητες χωρών του εξωτερικού διέλυσαν αυτή την ενιαία αντιστασιακή σύμπραξη.
Ξαναγυρνώ στον Γιάννη Γαλανάκη «να σμίγουν άλλες πολυφωνίες/των λέξεων που τυλίγονται σε μια κόλα χαρτί (και της παραχωρούν τόσο περιθώριο)
ΤΕΜΕΝΟΣ ΟΡΙΑ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΔΡΑΣΗΣ
Στο πλαίσιο της επετείου των 80 χρόνων της Μάχης της Κρήτης, με την ίδια διοργανωτική αρχή διάβασα σε δελτίο τύπου για το εικαστικό δρώμενο του Δημήτρη Αστερίου στο Γυαλί Τζαμισί, επισκέφτηκα δυο φορές την έκθεση, στα εγκαίνια 15/5 και δυο μέρες μετά, αλλά δρώμενο δεν είδα-αφού φυσικά δεν υπήρχε. Δε θέλω να καταλογίσω ευθύνες αλλά έχουμε χρέος όλοι οι εμπλεκόμενοι στην Τέχνη, να κυριολεκτούμε, για λόγους ιστορικούς, αισθητικούς και παιδαγωγικούς.
Είδα λοιπόν ,μια εικαστική εγκατάσταση του Αστερίου που περιελάμβανε 50 ομοιόμορφα έργα ζωγραφικής ημικυκλικά τοποθετημένα, και εντος αυτού του «αμφιθεατρικού» στησίματος 14+16 μεταλλικές στήλες με άλλα πορτραίτα και βαμμένα ολοκόκκινα πουκάμισα στερεωμένα στις στήλες.
Η πρόταση του Αστερίου διαφοροποιείται από εκείνη του ίδιου, το 2017 στον ίδιο χώρο, όχι μόνο θεματολογικά, αλλά και μορφολογικά, υπενθυμίζω ότι τότε πράγματι δημιούργησε “δρώμενο” στο χώρο.
Ο Δημήτρης Αστερίου (1973), ως καλλιτέχνης θα έλεγα συνοπτικά, είναι τολμηρός, πειραματίζεται με άποψη, κινείται σε ένα πεδίο ενοτήτων που εχει επιβληθεί τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως, (είναι της μόδας) ως κοινωνικός ακτιβισμός με ιστορικές προεκτάσεις, χωρίς όμως να εξαντλεί τις υφολογικές συγγένειες που δίνει η ιδία η ιστορία της τέχνης , αν θεωρήσουμε ότι είναι ένας μεταμοντέρνος εκλεκτικιστής (όπως πχ κάνει η Χανιώτισσα ζωγράφος Ειρήνη Τσιράκη γεν, 1981, που ζει στη Νάουσα της Πάρου, για εκείνη θα αναφερθώ σε άλλο κείμενο). Τη μορφολογική απόδοση των έργων του Αστερίου δε θα την κρίνω , αφού για ένα διάστημα ήταν μαθητής μου το 1998. Αυτό όμως που μου προκάλεσε εσωτερική αντίδραση, ήταν το κείμενο του… «ιστορικού, κριτικού Τέχνης», Λεόντιου Πετμεζά, που συνοδεύει την έκθεση, προτάσσοντας έναν λόγο ασυνάρτητο, για να εντυπωσιάσει τους αδαείς προφανώς (δικαίωμα του, όλοι κρινόμαστε) αλλά δυστυχώς για τον Αστερίου δείχνει πως δεν νοιάστηκε για την ευστοχία των όρων που χρησιμοποίησε, ενδεικτικά: «η έκθεση-εγκατάσταση του ζωγράφου-εικαστικού Δ. Αστερίου» μπερδεύει τα σύνολα με τα υποσύνολα, λέμε εικαστικού που εμπεριεχει τη ζωγραφική, και τα δύο είναι πλεονασμός…
«Το χρώμα που επικρατεί στην ολη σύνθεση της έκθεσης είναι το κόκκινο, χρώμα του αίματος συμβολικό, κυριαρχεί τόσο στην γλυπτική εγκατάσταση, όσο και στα πορτραίτα». Γλυπτική εγκατάσταση, δεν υπάρχει στο έργο, ΚΑΙ στα πορτραίτα; δηλαδή τα πορτραίτα, δεν είναι μέρος της εγκατάστασης;
«Στην εμπεριστατωμένη μινιμαλιστική τεχνική του δημιουργού…» ότι επαναλαμβάνεται κατά κόρον, δεν είναι απαραίτητα μινιμαλιστικό. Το έργο του Αστερίου, στηριγμένο σε μορφολογικά πυκνώματα, [περισσότερο μαξιμαλιστικό φαίνεται, όπως και οι θεματολογικές αναφορές του… Αντί άλλου σχολίου, παραθέτω ένα πυκνό, αποφθεγματικό, ποιητικό αντισπάραγμα του Γιάννη Γαλανάκη: Κόμποι τα λόγια/ αφήνουν πίσω/το πατρόν του προσώπου.
Ο Γιάννης, φίλος του Αστερίου, καθηγητής στη δευτεροβάθμια, σεμνός, διακριτικός και ιδιαίτερα μοναδικός, τόσο στις εικαστικές του δημιουργίες, όσο και την ποίηση του. Είχα την τύχη πριν 18 χρόνια να φιλοξενήσω στη Βίλλα Κούνδουρου, μια υπέροχη έκθεση ζωγραφικής του.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Γιάννης Γαλανάκης, από τη συλλογή «ζύγια @ δεινά.com» εκδ. Γαβριηλίδης 2018. Μια σύγχρονη προσέγγιση της διαχρονικής ποιητικής αναγκαιότητας μέσα από το πνεύμα του ψηφιακού «φίλτρου» ο έσω κόσμος του ποιητή αντανακλά με έναν τρόπο υποδόρια σκωπτικό και τη ζοφερή πραγματικότητα.
2) Βάλτερ Μπέντζαμιν κείμενα, 1934-1940 ο κυνηγημένος φιλόσοφος από τους Ναζί λόγο της Εβραϊκής καταγωγής του, σε συγκλονιστικά γραπτές καταθέσεις… εκδ. Άγρα επιμέλεια Γιωργ. Σαγκριώτης (2019) o Μπέντζαμιν, προφανώς είχε ήδη δει την ταινία του Τσάπλιν, «ο μεγάλος δικτάτορας» που προβλήθηκε αργότερα δημόσια. (1940).
3) Η περιφερειακή αυτοδιοίκηση χρόνια τώρα, συνεργάζεται με την πολιτιστική εταιρία Κρήτης με εξαιρετικά αποτελέσματα, εγγύηση και το αφιέρωμα «Χανιά, ο κινηματογράφος στα χρόνια της κατοχής» με την ευθύνη του Ματθαίου Φρατζεσκάκη, που αυτή την ώρα που γράφω, δεν έχει ξεκινήσει ακόμα.
4) Το αποδεικνύουν εκτός των άλλων οι εκθέσεις του για την ιστορία του τοπικού κινηματογράφου και τη Μελίνα Μερκούρη…
