ΜΑΥΡΙΣΜΕΝΗ ΚΑΡΔΙΑ
Ινγκμαρ Μπέργκμαν μνήμη
…κάτι νύχτες με εθελούσιο μαύρο κάτι νύχτες
από τεράστια αιμοχαρή φεγγάρια
για να διαλευκάνω επιτέλους τα άσπρα μου
μαλλιά ως τη συντέλεια.
Δε θυμάμαι θυμάρι που να μην ανάδωσε πάντοτε
την ευωδιά του
με ήλιους ορεινούς αναφωνήματα στη μνημοσύνη.
Δεν ξέρω τι κάνει το συκώτι μου δεν ξέρω
τι κάνει η καρδιά μου
μαστίζομαι από ένοχη θέαση κι ανωφερή
αχτημοσύνη
χαράζω σύμφωνα και εκφέρω φωνήεντα φρίκης…
Από την ποιητική συλλογή του Νίκου Καρούζου, ¨
Νεολιθική νυχτωδία Στην Κρονστάνδη (1)
ΦΙΔΟΠΟΥΚΑΜΙΣΑ ΣΤΗ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ
Επιλέγω από τον Μουρατχάν Μουνγκάν (2)
«…Τα χρόνια είχαν περάσει εδώ πολύ πιο δύσκολα απ’ ότι χωρούσε η φαντασία του ανθρώπου… Χαλάρωσε λίγο τα δεσμά που σφίγγουν την κάρδια του. Όταν η νύχτα έπεσε βαριά επάνω στην πόλη κι έγινε ζεστή σαν καυτή πίσσα εκείνος προσπαθούσε να κοιμηθεί στο κακοφωτισμένο δωμάτιο ενός πανδοχείου που γνώριζε από τα παιδικά του χρόνια, στα βόρεια της πόλης, στα ριζά των παλιών τειχών…
Σταυρούπολη, Οκτώβρης 2021 , ειλικρινά , δεν ξέρω αν τα παιδιά που έκαναν επιθέσεις μέσα από φασιστικές ομάδες, έχουν επίγνωση ότι τα τείχη της Θεσσαλονίκης έχουν μια θλιβερή ιστορία, έχουν ποτιστεί από αίμα αθώων πολλές φορές. Δεν ξέρω αν έχουν επισκευθεί ποτέ το θαυμάσιο μουσείο Σύγχρονης Τέχνης που βρίσκεται στην περιοχή τους, ή την περίφημη Σχολή Λαζαριστων εάν έχουν επισκεφτεί μια βιβλιοθήκη αν …αν… Γνωρίζω όμως πως τα φίδια συνεχίζουν να επωάζουν αυγά, να κινούνται ανάμεσα σε αθώα νεαρά άτομα και να αλλάζουν πουκάμισο. Επιστρέφω πάλι στον Μ. Μουνγκάν και το «Τσαντόρ»
«…είχε κάνει τον Ακμπάρ να πιστεύει ότι βρισκόταν μεσα σε όνειρο. Το φίδι σύρθηκε σ΄αυτή τη λεία επιφάνεια, αφήνοντας πίσω το φιδωτό αποτύπωμα του… ο δρόμος που είχε αφήσει το φίδι τελείωσε δεξιά, στη βάση ενός λιλιπούτειου λοφίσκου με κάτι αχαμνούς θάμνους. Είχε αφήσει πίσω το πουκάμισο του και είχε κρυφτεί στους θάμνους ώσπου ν΄αλλλάξει πουκάμισο…Χρόνια μετά, αυτή η παιδική ανάμνηση γύριζε κάθε τόσο, σαν όνειρο, στον Ακμπαρ…»
Οι νεοναζιστικές εκδηλώσεις δεν είναι εν τέλει νέες και λίγο ως πολύ γνωρίζουμε-διαπιστώνουμε- τη φιδίσια διαδρομή τους όμως πιστεύω ότι το πνευματικό αντίδοτο σε επαναλαμβανόμενες φασιστικές διαδρομές είναι η ίδια η τέχνη. Θυμάμαι το 1978 που είδα το φιλμ του Μπέργκμαν «το αυγό του φιδιού» (3) συγκλονίστηκα… Από το βιβλίο του
Λεωνίδα Κακάρογλου «χρόνος διαφανος-40 χρόνια κινηματογραφος 1979-2019
Χώρος – άνθρωποι – εικόνες » Για το αποκαλυπτικά βιωματικό βιβλίο που σε συνδέει μαεστρικα με το παγκόσμιο κινηματογραφικό γίγνεσθαι, θα αναφερθώ σε απομένω κείμενο, σήμερα παραθέτω ένα σπάραγμα από το εναρκτήριο κεφάλαιο : Δημοτικός κιν/φος «Κήπος» «Στο Δημοτικό κήπο Χανίων βρίσκεται ένας θερινός κινηματογράφος που ανήκει στο Δήμο, και μέλη της κινηματογραφικής λέσχης που θα είχαν και την επιμέλεια του προγράμματος. Σε χρόνο ρεκόρ ο χώρος του κινηματογράφου ετοιμάστηκε, αγοραστήκαν καθίσματα, μηχανή κλπ και στις 30 Μάη 1980 η πρεμιέρα: Το αυγό του φιδιού του Μπεργκμαν, ένα πείραμα ξεκινούσε!»
Αθήνα. Ήμουν ακόμα φοιτητής στην ΑΣΚΤ της Αθήνας , μετά ακλούθησαν τα δίχρονα της στρατιωτικής θητείας μου οπού στο ερημικό φυλάκιο της Ζερβού στη Σάμο το 1982 είχα δει σε ένα εξαιρετικό αφιέρωμα στον Μπέργκμαν περίπου 20 διαλεκτές ταινίες του στην ΕΡΤ, όπως «Άγριες φράουλες», «Περσόνα», «Μέσα από το σπασμένο καθρέφτη» αλλά και το «Αυγό του φιδιού». Μετά τον Οκτώβριο του ίδιου έτους που εγκαταστάθηκα μόνιμα Χανιά, παρακολούθησα αρκετές ταινίες της κινηματογραφικής λέσχης. Είχε ύστερα από συνεχή λειτουργία από το 1974 προβάλει πάνω από 400 ταινίες, με κινητήριο δύναμη της λέσχης, τον Λεωνίδας Κακαρογλου. Τα ο 2010 κυκλοφόρησε και διάβασα την αυτοβιογραφία του Ι. Μπέργκμαν, «Ο μαγικός κινηματογράφος» εκδ. Ποταμός. Στο 10ο κεφάλαιο περιγράφει όταν ο Μπέργκμαν ήταν δεκαέξι χρονών που τον έστειλαν στη Γερμανία σε μια γερμανική οικογένεια. Ο Μπέργκμαν αναφέρει με αφοπλιστική ειλικρίνεια πόσο αδαής , αφελής και αθώος ήταν απέναντι στην υμνητική βιωματική του εντύπωση στις γιορτές του εθνικοσοσιαλισμού στη Βαϊμάρη. Έζησε ως έφηβος τους Γερμανούς να υμνούν δοξαστικά τον Χίτλερ κι έπρεπε να έρθει η «Όπερα της πεντάρας» των απαγορευμένων του Μ. Μπρεχτ και Κ. Βάιλ για να αφυπνιστεί. «Ένας άγνωστος για μένα κόσμος, για τον οποίο δεν είχα την παραμικρή ιδέα: απελπισία δίχως δάκρυα, απόγνωση που γελάει»
Χρόνια αργότερα και αφού έκανε το θεατρικό «Η πόλη» και το κινηματογραφικό «Η σιωπή», ο Μπέργκμαν αναφέρει : προσφάτως επανέλαβα την προσπάθεια μου με την ταινία «Το αυγό του φιδιού» η καλλιτεχνική αποτυχία οφειλόταν κυρίως στο ότι ονόμασα την πόλη Βερολίνο και καθόρισα το χρόνο στο 1920. Ήταν απερίσκεπτη και ανόητη ενέργεια. Αν είχα δώσει μορφή σε εκείνη την πόλη των ονείρων μου, την πόλη που δεν υπάρχει , αλλά εκδηλώνεται με σαφήνεια…» και ο Μπέργκμαν τελειώνει το κεφάλαιο «δυστυχώς, επέτρεψα στον εαυτό μου να παραπλανηθεί από τον περίπατο εκείνο το καλοκαιρινό βραδύ στο Βερολίνο, στα μέσα της δεκαετίας του 1930, εκείνο το βράδυ που δε συνέβη απολύτως τίποτα. Στην ταινία «Το αυγό του φιδιού» δημιούργησα ένα Βερολίνο που δεν αναγνώριζε κανείς, ούτε καν εγώ ίδιος» ο Μπέργκμαν. Επίσης, εξομολογητικά αναφέρει για τις ταινίες του στο βιβλίο «Από το Λυμιέρ στον Μπέργκμαν, τριάντα σκηνοθέτες του κινηματόγραφου μιλούν για τη τέχνη τους» (4)
Υπάρχουν έργα που έρχονται σίγα σιγά που θέλουν χρόνια, που αρνιούνται να φυλακιστούν σε μια μορφική η τεχνική λύση, και που, γενικά, αρνούνται κάθε συγκεκριμένη λύση, Παραμένουν σε μια σκιασμένη περιοχή’ αν θέλω να τα βρω πρέπει να τα ακολουθησω εκεί βρίσκω μια συνάφεια, προσώπων και καταστάσεων»
ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΝΕΙΡ..ΕΦΙΑΛΤΙΚΗ
Σε σκιασμένη περιοχή σε πόλη ατοπικη, φυλακισμένο ημερολόγιο φρίκης ανορθόγραφα γραμμένο «Το αυγό του φιδιού»; Ανασύρω ποιητικό σπάραγμα του 1992, του Παντελή Μπουκάλα (5)
«Ανορθογραφία ποιημένη από τους αιώνες
Ένα μικρό που πληθαίνει σε μέγα
όσο σβήνει.
Στα δόντια του λάθους ωριμάζει η αλήθεια.»
Από το βιβλίο «Η ψυχολογική δομή του φασισμού του Ζωρζ Μπατάιγ (6)
«Η εθνικοσοσιαλιστική Γερμανια… δεν εχει επηρεαστει από τις θεωρητικες δυσκολίες που προκύπτουν από την αναγκη να αρθρωθει επίσημα καποια αρχή της εξουσίας : η μυστικιστική ιδέα της φυλής επιβεβαιώθηκε αμέσως ως επιτακτικός στοχδος της νεας φασιστικής κοινωνίας’ την ίδια στιγμή, η ιδέα αυτή φαίνεται να ενσαρκώνεται στο πρόσωπο του Φύρερ και των οπαδών του…»
Στο πολυδιάστατο δοκίμιο του «η διαφάνεια του κακού» ο Ζαν Μποντριγιάρ (7) αναφέρει
«…να κάνουμε τον απολογισμό του τέλους του αιώνα, προτείνω να διαγράψουμε εκ των πρότερων τη δεκαετία του ’90 και να περάσουμε αμέσως από το 1989 στο 2000. Γιατί αφού αυτό το τέλος του αιώνα είναι ήδη εδώ με όλο το νεκροπολιτισμικο του πάθος, τις θρηνολογίες του, τις εορταστικές επετείους του, τις μουσειοποιήσεις του που δεν έχουν τελειωμό, θα κάτσουμε να πλήττουμε αλλά δέκα χρόνια σ’ αυτό το κάτεργο…» Είναι προφητικός ο συγγραφέας ; αναρωτιέμαι. Βλέπει την παγκόσμια ψηφιακή αλλαγή ως μορφοπλαστική φρακταλιστική εξέλιξη που αποκόπτει τον χειροποίητο πολιτισμό του 20ου αιώνα από τον σημερινό. Το βιβλίο γράφτηκε το 1990 ο ίδιος προφανώς είχε μελετήσει τη φιλοσοφική-πολιτισμική ζωή της Δύσης πηγαίνοντας πίσω στο ιστορικό καλειδοσκόπιο (όπου η αρχαία μούσα Κλωθώ σηματοδοτεί μια έννοια για διαρκή ελευθερία, το πύκνωμα σκέψης είναι δικό μου) τονίζοντας «στη Δύση η ελευθερία, η ιδέα της ελευθερίας έχει πεθάνει για τα καλά. Στην Ανατολή η ελευθερία δολοφονήθηκε, το έγκλημα όμως δεν είναι ποτέ τέλειο» Ανασύρω σπάραγμα από το 1996 «η πένθιμη Γόνδολα» του Τούμας Τρανστρέμερ (8) ένας αισιόδοξος πληγωμένος παγκόσμιος Σουηδός.
«Νοέμβριος στην πρώην Ανατολική Γερμανία»
Το παντοδύναμο μάτι του Κύκλωπα
κρύφτηκε στα σύννεφα
και το χορτάρι τινάχτηκε στην καρβουνόσκονη
Δαρμένοι από τα όνειρα της νύχτας
Ανεβαίνουμε στο τρένο που σταματά σε κάθε σταθμό
και γεννά αβγά.»
Ο Νομπελίστας (1911)ποιητής έζησε ως έφηβος τη ναζιστική θηριωδία με το σουρεαλιστικό τους ανωτέρω στίχους προφανώς εννοεί-νομίζω- ότι το φασιστικό μηχανοκίνητο όχημα της ιστορίας έχει συνεχώς σταθμούς. Αφυπνιστείτε, τα αβγά των φιδιών σε συνεχή εκκόλαψη.
Τελειώνω με μια επισήμανση που ενσωμάτωσε Π. Μπουκαλας, ο διακεκριμένος ποιητής, συγγραφέας, δημοσιογράφος στο τελευταίο του βιβλίο (9)
«…τις βαθύτατες αντιθέσεις του χαρακτήρα του (Καραϊσκάκη) που επισημαίνει και ο Παλαμάς. Όσο πολεμούσα να κατανοήσω το χαρακτήρα αυτόν με συνοδεύει η φράση Όφις ‘Ελλην ο ποίκιλος, κράμα θαυμασμού , φόβου και αποστροφής, που συμφώνα με τον Πλούταρχο, είχε απευθύνει στον Θεμιστοκλή ο Πέρσης Χιλίαρχος, Ρωξάνης..»
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) 1987 Εκδ. Ίκαρος ενσωματώθηκε στον τόμο Ν. Καρούζος «Τα ποιήματα β’ « (1979-1991)
2) Μουρατχάν Μουνγκάν «Τσαντόρ» εκδ. Καστανιώτη
3) «Το αυγό του φιδιού» προβλήθηκε με πρωτοβουλία του Λ. Κακάρογλου για το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του ¨Χρόνος διάφανος: 40 χρόνια κινηματογράφος 1979-2019, θα ασχοληθώ σε επόμενο κείμενο
4) Από το Λυμιέρ στον Μπέργκμαν τριάντα σκηνοθέτες του κινηματογράφου μιλούν για την Τέχνη τους, εισαγάγει Harry M. Geduld, 1971 εκδ. Κάλβος
5) Π. Μπουκάλα, «ΣΗΜΑΤΑ ΛΥΓΡΑ» εκδ. Άγρα 1996
6) Μετάφραση-επίμετρο Κώστας Γκούνης, 21 παράλληλος , εκδόσεις του εικοστού πρώτου
7) Η διαφάνεια του κακού του Ζαν Μποντριγιάρ διεισδυτικό βιβλίο στα κοινωνικοπολιτικά ιστορικά τεκταινόμενα του 20ου αιώνα μέσα από αισθητική σκοπιά
8) Τούμας Τρανστρέμερ, Νομπελίστας ανάπηρος Σουηδός ποιητής. Το σύνολο του έργου του στον τόμο «Τα ποιήματα» μεταφρ. Βασίλης Παπαγεωργίου, εκδ. PRINTA
9) Παντελής Μπουκάλας «Το μάγουλο της Παναγίας», αυτοβιογραφική εικασία του Γεώργιου Καραϊσκάκη, εκδ. Άγρα, αναφορές σ’ άλλο κείμενο.
