ΦΩΤΕΙΝΑ ΟΝΕΙΡΑ Μαργ. Μαρκαντωνάκη μνήμη
8 κείμενα «τα όνειρα» για την Τέχνη, τα βιβλία, τους ποιητές και την αγωνία για την κλιματική αλλαγή
3ο “1952” ΓΡΑΜΜΑΤΑ (γ) ΤΑ ΚΑΜΜΕΝΑ ΔΕΝΤΡΑ (1)
Κάθε νύχτα ιερά δέντρα
απόκοσμα γέρνουν
θροΐζοντας στο προσκεφάλι μου,
με χρυσοπόρφυρο ρετσίνι
να σταλάζει στα βλέφαρα
και γυρεόκοκκους
να στροβιλίζονται διάφανα
στα όνειρα μου,
καθώς μελισσοφάγοι και τσαλαπετεινοί
κρύβονται
στις πυκνές πευκοβελόνες
πίσω απ τα κουκουνάρια.
“Ιερά δέντρα” της Γιώγιας Σιώκου
από τη συλλογή “Στα δέντρα μιλώ με όνομα τους” (2)
Γράμματα δυο ερωτευμένων νέων του 1952, αναφορά στον Ιάπωνα σκηνοθέτη Ακ. Κουροσάβα, αποσπάσματα για την διαλογικότητα του Δημ. Αγγελάτου, Τα σπαράγματα του Ζακ Ντεριντά, και ποιητικά αποσπάσματα της Γιώγιας Σιώκου όπως: «και τότε, στο μικρό μου σύμπαν αχνά, ανάμεσα στα ποιήματα, ανθίζουνε ροδώνες» (2) Ναι, όταν το μικρό μου σύμπαν συνδιαλέγεται μέσα από τη μορφή της γραφής του μωσαϊκού του μεγάλου Βάλτερ Μπένγιαμιν ή τη μορφή του γραπτού ασανμπλάζ που χρόνια προτάσσω.
ΚΥΡΙΑΚΗ 5 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ, το μνημόσυνο της καλής μου θείας Μαργαρίτας (Νταίζης) Μαρκαντωνάκη – Πανταζή. Στα χέρια μου, από τα παιδιά της Γιάννη και Μαρίας Γρηγορίου Μαρκαντωνάκη, ένα κουτί με περισσότερα από 100 γράμματα, επιμελώς τακτοποιημένα μέσα στους φακέλους της εποχής, γραμμένα το 1951 και το 1952. Γνωρίστηκαν στην Αίγινα, όταν ο θείος Γρηγόρης (1915-1998) ήταν υπάλληλος στις φυλακές εκεί, δηλαδή τον τόπο καταγωγής-διαμονής της Μαργαρίτας (1927-2021). Μια τρυφερή σχέση, γεμάτη ευγένεια και όνειρα γεννήθηκε και συνεχίστηκε το 1951 όταν ο Γρηγόρης μετατέθηκε στις τοπικές φυλακές, στο Καλάμι. Πλέον, η μόνη επικοινωνία ήταν τα γράμματα με κοντυλοφόρο και μπλε ή μαύρο μελάνι (3). Τα γράμματα που είχαν σταθερές διευθύνσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του αρραβώνα μέχρι δηλαδή και τον γάμο τους, στον Άγιο Νικόλαο Χαλέπας, στις 30/11/1952. Σημαδιακό για την προσωπική μου αυτοαναφορικότητα, ημέρα της γέννησης μου (από μαμή φυσικά) στο ίδιο σπίτι που γινόταν το γαμήλιο γλέντι στον Κατσαμπά.(4)
Αποσπάσματα από το γράμμα της Μαργαρίτας προς το Γρηγόρη :
Αίγινα, τη 29-2-52
Πολυαγαπημένε μου Γρηγόρη καλημέρα. Έλαβα το πολυπόθητο γράμμα σου και η χαρά μου δεν περιγράφεται όπου είδα να μου γραφείς ότι είσθε όλοι καλά, καθώς και εμείς καλά υγιαίνομε… όλοι οι γνωστοί με μακαρίζουν για την οικογένεια που μπήκα και για την αγάπη που δείχνουν όλοι για μένα… επιπλέον μου γράφεις να σου στείλω δείγμα για φόρεμα και μέτρα για παπούτσια, φόρεμα έχω, τι να το κάνω;… Για να μη σε κουράσω σταματώ, και σε παρακαλώ δώσε τους εγκάρδιους χαιρετισμούς εις όλα μου τα αδέλφια, ιδιαιτέρως έναν προς ένα… Σε χαιρετώ με αιώνια αγάπη και χίλια γλυκά φιλιά η αγαπημένη σου, Νταίζη»
Απόσπασμα από το γράμμα του Γρηγόρη στην Μαργαρίτα:
Χανιά 17-11-52
Αγαπημένη μου Νταιζούλα, καλημέρα. Την επιστολή σου έλαβα και χάρηκα πολύ διά την καλήν σας υγεία. Νταιζούλα μου, εβράδυνα να σου απαντήσω και να με συγχωρείς, και ο λόγος είναι ότι ήθελα να συναντήσω τον Επίσκοπο για να με βγάλει από μια απορία, με έχουν τρελάνει κορίτσι μου με τις προλήψεις ότι δεν κάνει να στεφανωθούμε Σαρακοστή κι έτσι αναγκάστηκα να καθυστερήσω λίγο για να τον συναντήσω. Λοιπόν τον συνάντησα και μου έλυσε την απορία και μου είπε ότι θα μας δώσει άδεια να στεφανωθούμε και έτσι λοιπόν ο γάμος μας θα γίνει στις 30 Νοέμβριου αν βέβαια κι εσείς δεν κωλύεστε σε τίποτα, έτσι; …η μαμά και τα αδέλφια μου σας χαιρετούν… σου στέλνω χίλια φιλιά, ο πάντα δικός σου Γρηγόρης… Υ.Γ., μόλις λάβεις το γράμμα μου να μου απαντήσεις αμέσως…
Γνωρίστηκαν το 1950, όταν ο Ακίρα Κουροσάβα (1910-1998) δημιούργησε την πρώτη αριστουργηματική του ταινία το “Ρασομόν”, παντρεύτηκαν όταν ήδη ο μεγάλος σκηνοθέτης είχε ολοκληρώσει το “Ο καταδικασμένος” (5). Όταν με τον “άλλο” και συγκεκριμένα την αγαπημένη μου θεία έχω συνυπάρξει, ζήσει, συγκατοικήσει μια ζωή ήτοι 69 χρόνια, ο λόγος πρέπει ευθύς, κι όχι ρητορικός κι επειδή δεν μπορείς ν’ αναφέρεις στους άλλους αναλυτικά για αυτή τη ζωή, επικεντρώνεσαι στο αφετηριακό στοχευμένο ζητούμενο προσχηματικά μεν, με ευθύτητα δε. Ανασύρω σπάραγμα από τον Ντεριντά (6)
…όσα σ’ αυτή την περίπτωση ακούγονται ηχηρά σε ένα κοιμητήρι καταλήγουν να απευθύνονται ευθέως, ολόισια, σε αυτόν για τον οποίο λέμε ότι δεν υπάρχει πια, δεν είναι πλέον εν ζωή… δεν είναι υποχρεωτικά συμβατική ανάγκη, ούτε πάντοτε ρητορική ευκολία του λόγου γίνεται μάλλον για να περάσουμε μέσα από τα λόγια εκεί όπου μας λείπουν οι λέξεις, και γιατί κάθε “γλώσσα” που θα επανερχόταν στον εαυτό της, προς εμάς.
Φαινόταν απρεπής, σαν τον ανακλαστικό λόγο που επιστρέφει προς την πληγωμένη κοινότητα, προς την παραμυθία της ή προς το πένθος της, προς ότι ονομάζουμε με τη συγκεκριμένη και φοβερή έκφραση «διεργασία πένθους». Ένας τέτοιος λόγος, καθώς ασχολείται με τον εαυτό του, ίσως κινδυνεύει σ΄αυτή την επιστροφή να εκτραπεί απ’ αυτό που εδώ είναι ο νόμος μας-μάλιστα ο νόμος ως ευθύτητα: να μιλάς ολόισια, να απευθύνεσαι ευθέως στον άλλο, και να μιλάς για τον άλλο… να του πεις «Αdieu».
Είναι εξαιρετικά σημαντικό να υπενθυμίσω πως η επικοινωνία των αρραβωνιασμένων Χανιά-Αίγινα, γινόταν αποκλειστικά δια αλληλογραφίας, η οποία μετά το γάμο τους και την εγκατάσταση στα Χανιά πλέον, στη Χαλέπα, ενοποιήθηκε και αποτελεί ένα κοινωνικό-ιστορικό ντοκουμέντο κατάλληλο για έναν ερευνητή-συγγραφέα όπως το εγχείρημα του διακεκριμένου λογοτέχνη, ακαδημαϊκού Θανάση Βαλτινού «Στοιχεία από τη δεκαετία του ΄60» Μυθιστόρημα, Αθήνα «Στιγμή» 1989, επιβεβαιώνει το δημιουργηθέν προηγούμενο ένταξης ενός ετερόκλιτου υλικού, στη συγκρότηση ενός «μυθιστορήματος» που καθίσταται μοντέλο επιβολής ύφους και γραφής , με δεδομένες τις «μοντέρνες» κατακτήσεις του 20ου αιώνα .Ανασύρω σπάραγμα από το βιβλίο μελέτη του Δημήτρη Αγγελάτου «Όψεις και εφαρμογές της διαλογικότητας» (7) στο κεφάλαιο: Η αθέατη πληγή ο φιλόλογος, διακεκριμένος συγγραφέας και καθηγητής γράφει : τα κείμενα που συγκροτούν τα στοιχεία για τα δεκαετία του ΄60; Πρόκειται για 111 επιστολές και 197 δημοσιεύματα στον τύπο (εφημερίδες , περιοδικά που καλύπτουν χρονικά την περίοδο 9/1/1960 έως 14/12/1969. Οι επιστολές διακρίνονται σε δυο κατηγορίες :α) 59 προς την κα Μίνα , υπεύθυνη της ραδιοφωνικής εκπομπής «η ώρα της γυναίκας» και β) 52 σχετικά με τη μετανάστευση. Νέες κοπέλες κυρίως από την επαρχία ζητούν βοήθεια γι τα διλήμματα, τις περιπέτειες και τα άγχη της αισθηματικής τους ζωής, με αμετακίνητο στόχο την έγγαμη αποκατάσταση, που πραγματικά σημαίνει απελευθέρωση από το ασφυκτικό οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρο
«ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ» ΩΣ ΙΔΕΑ ΚΑΙ ΑΠΕΙΡΗ ΔΙΑΚΟΠΗ
Παρακάτω ο Αγγελάτος Αναφέρει: «…χωρίς η επούλωση να είναι άμεσα ορατή, τον εύθραυστο συναισθηματικά κόσμο των γυναικών, είναι η έλλειψη, το κενό του ερωτικού προσώπου, εξ ου και η αναζήτηση της θέρμης και της οικειότητας μιας προσωπο-ποιημένης φωνής, μιας υπαρκτής σχέσης με τον Άλλο, που εν προκειμένω είναι η Κα Μίνα, η φιλική της φωνή στο ραδιόφωνο και οι προσωπικές απαντήσεις της στις επιστολές που παίρνει…»
Προφανώς και τα σπαράγματα αδικούν το «όλον» του πνεύματος και της ουσίας των δοκιμίων τόσο του Αγγελάτου όσο και του Ντεριντά, όσο κι αν προσπαθήσεις να επιλέξεις τα αντιπροσωπευτικότερα. Από τους μεγάλους φιλόσοφους συγγραφείς της Ευρωπαϊκής διανόησης, ενδεικτικά: Kant, Husserl, Heidegger, Kierkegaard, Benjamin, Levins, Derrida…επιλέγω από τον τελευταίο, δυο μικρά θραύσματα από το “ADIEU”
«Αν η σχέση με τον άλλο προϋποθέτει έναν άπειρο χωρισμό, μιαν άπειρη διακοπή όπου εμφανίζεται το πρόσωπο, τότε τι συμβαίνει, που και σε ποιον συμβαίνει αυτό το πράγμα όταν μια άλλη διακοπή έρχεται μες στο θάνατο εμβαθύνοντας με περισσότερο άπειρο τον πρώτο χωρισμό, σπαρακτική διακοπή μέσα στην καρδιά της ίδιας της διακοπής;…». Τα λόγια του Ντεριντά ως πανανθρώπινη συνθήκη στη μοίρα εκείνων που έζησαν με αρχές, δικαιοσύνη και σεβασμό για τον ΑΛΛΟ και το περιβάλλον, ανεξάρτητα από το μορφωτικό τους επίπεδο και έφυγαν μ’ αξιοπρέπεια, διακριτικά. Τελειώνω μ’ ένα απόσπασμα από το ποίημα της Γ. Σιώκου, «ορείχαλκος»
«…ποιος ορίζει τον θάνατο/ που πέζεψε στο σπίτι μου/ κι εγώ σαλαγάω τα κύματα/ στον κάμπο του πελάγου; Κάμπος από τάφους και κόκαλα/ Μ’ ένα νταμάρι μάρμαρα/ που ανελέητα κροταλίζουν.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Τα καμένα δέντρα αναφέρεται στο «κεφάλαιο των ονείρων» του Α. Κουροσάβα «ο κήπoς με τις ροδακινιές» ένα παιδί χάνει μια ξύλινη λακαρισμένη κούκλα στη φύση βγαίνει κλαμένο και βλέπει τις κομμένες ροδακινιές να μεταμορφώνονται σε μια τελετουργική διαδικασία. Το δέντρο για τον Α.Κ. είχε μια iιερότητα. Την απόλυτη εποχή της αλληλογραφίας από χαρτί, αυτό επιτείνεται συμβολικά.
2) Γιώγια Σιώκου 2018 εκδ. Ωκεανός εξώφυλλο και 5 ζωγραφικά έργα δέντρα, του φίλου σημαντικού ζωγράφου Πέτρου Ζουμπουλάκη. Η ποίηση της Γιώγιας απλή λυρική, με προφανή αγάπη στα δέντρα (τόσο απαραίτητη για την εποχή μας) συνυφασμένη στον καμβά ιστορίας μυθολογίας και ονείρου. Μια διακριτική ακτιβίστρια που δε φωνασκεί.
3) Τα γνωστά αεροπορικά φάκελα στη φόρμα της χρυσής τομής 9,5χ14,5 το επιστολόχαρτο με 17 γραμμές και τα γραμματόσημα αξίας 850 δραχμών
4) Το σπίτι διώροφο παραμένει διατηρητέο με είσοδο από την οδό Δρομονέρου
5) Ο «Καταδικασμένος» ένα από τα ωραιότερα έργα στην ιστορία του σινεμά μια ρεαλιστική ταινία που αναφέρεται σε ένα καρκινοπαθή που δίνει μαθήματα ζωής
6) Ζακ Ντεριντά “ADIEU” επικήδειος για τον Εμμαννουελ Λεβινας Μετάφραση Βαγ. Μπιτσιουρης εκδ. Άγρα
7) Δ. Αγγελάτου «Όψεις και εφαρμογές της διαλογικότητας» Από τον Κ.Γ. Καρυωτάκη στο νεοελληνικό μυθιστόρημα, εκδ. GUTENBERG, 2015
