ΦΩΤΕΙΝΑ ΟΝΕΙΡΑ
Δημ. Μυταρά μνήμη
8 κείμενα μ’ αφορμή «Τα όνειρα» του Α.Κουροσάβα
Για την Τέχνη, τους ποιητές και την αγωνία για την κλιματική αλλαγή
5ο ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΕΡΓΑ (ε) ΤΟΥΝΕΛ ΥΛΗ ΣΚΟΤΕΙΝΗ (1)
Ναυάγησα στα μάτια σου
κι ήρθανε να με σώσουν
τα σχέδια που σκάρωνα μικρός
με τα τετράδια του πατέρα
Οι νεκροί λαμνοκοπούν
μες στους χυμούς μας
βαθιά στο χώμα ο θυμός
παίρνει την ηλικία του
Μνήμη σφυρήλατη
από πολέμους κι πένθη
βόμβα μολότοφ
στα χοντρά μαύρα τζάμια
του μέλλοντος
Από το «ο μέσα πάνθηρας»
Του Παντελή Μπουκάλα (2)
Λογικό είναι να μην ξέρω τα σχέδια που σκάρωνε μικρός ο Άγγελος Αντωνόπουλος στη Θράκη του Διόνυσου τη δεκαετία του ’60 μακριά από γενέτειρα του Γορτυνία. Σίγουρα όμως το μαγικό Θρακικό περιβάλλον του υπέβαλε ένα πλαίσιο δόμησης της φαντασιακής δυνατότητας (ακούγεται αντιφατικό) αποθήκευσης εικόνων για τα μελλούμενα, αφού η «μνήμη σφυρήλατη» διάρθρωσε εδώ και 40 χρόνια ένα συνειδητό δρόμο όπου η κυρίαρχη ζω-γραφική του ενασχόληση διαμόρφωσε έργα με την ποιοτική ευανάγνωστη εικαστική γλώσσα που συνίσταται στο διάλογο γραμμής και φόρμας τόσο στο επίπεδο, όσο και στην τρίτη διάσταση με ενδιάμεση μετάβαση την άξιο-ΠΟΙΗΣΗ της σκιάς, όχι μόνο ως αισθητική παράμετρο αλλά ως επιβολή διαχρονικής πνευματικής μεταιστορικής (από ενσωματωμένα ιστορικά μοντέλα) ταυτότητας. Γράφοντας τώρα, έχουν περάσει 4 μήνες αφότου είδα την έκθεση του στη μεγαλύτερη ίσως γκαλερί της χώρας, την «ENIA GALLERY » στον Πειραιά (3 ) διαρθρωμένη σε διαφορετικούς χώρους, παρουσίασε 3 διαφορετικές ενότητες. Ο Άγγελος Αντωνόπουλος το 2015 συμμετείχε στην ομαδική έκθεση της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων ως συνεργάτης του δασκάλου μας στην Α.Σ.Κ.Τ. αείμνηστου μεγάλου ζωγράφου Δημήτρη Μυταρά αλλά και είχε παρουσιάσει μια εντυπωσιακή ινσταλέισον στο Τζαμισί την ίδια περίοδο (4 ). Όμως αυτή η τριμερής ενότητα (ως μικρή αναδρομική) νομίζω απ ότι είδα, αλλά και ότι πληροφορήθηκα ότι ήταν ότι καλύτερο σε εικαστικό ατομικό επίπεδο παρουσιάστηκε φέτος, αφότου άνοιξαν οι εκθεσιακοί χώροι στην Ελλάδα. Πραγματικά εντυπωσιακή, χωρίς να φωνασκεί, απεναντίας απέδωσε ένα κλίμα απόλυτα ισορροπημένης χωροταξικά, αξιοποίησε το φωτισμό μέσα στους γκρίζους εντελώς ουδέτερους χώρους-για την τελική μέθεξη , η όποια σ’ απέκοπτε από τον προσανατολισμό της πραγματικής, καθημερινής ζωής. Η σημαντική εικαστικός, η επιμελήτρια της έκθεσης Άρτεμις Ποταμιάνου ξεκίνησε το κείμενο με προμετωπίδα το: όλα τα παιχνίδια έχουν δικαίωμα να σπάνε¨ Antonio Porchia “Voces” και συνεχίζει «η έκθεση του Άγγελου Αντωνόπουλου αποτελεί ένα οπτικό αφήγημα σχόλιο στην έκθεση του ανθρώπου με την εξουσία. Μέσα σε τρείς εγκαταστάσεις-πράξεις ο καλλιτέχνης θέλει να δημιουργήσει μια βιωματική πορεία στο θεατή μεσα στα πολλαπλά πρόσωπα της εξουσιας και της κατάρρευσης της…»
Το πιο σκοτεινό από τα 8 επεισόδια του σπονδυλωτού αριστουργήματος του Α. Κουροσάβα «Τα όνειρα» είναι το «Τούνελ», ένας λοχαγός που διεσώθη από σφαγή, οδοιπορώντας μπαίνει σε κατασκότεινο τούνελ από την αντίθετη πλευρά σταδιακά έρχονται φαντάσματα σε πλήρη στρατιωτική διάταξη των στρατιωτών του. Σταματούν μπροστά του κτυπούν προσοχή…, αυτός απολογείται προς το τρίτο τάγμα που γυρνά στη βάση του «καταλαβαίνω πως πρέπει να αισθάνεστε αφού σκοτωθήκατε στη μάχη, λυπάμαι εγώ δε σκοτώθηκα, επέζησα, σας έστειλα να σκοτωθείτε, νιώθω ότι ευθύνομαι, σε έναν ανόητο πόλεμο… « Τους λένε ήρωες αλλά πέθαναν σαν σκυλιά, γύρισαν σε έναν κόσμο πουδεν αποδεικνύουν τίποτα. Σας παρακαλώ πηγαίνετε πίσω και ξεκουραστείτε εν ειρήνη…»
Γνωρίζω τον Αντωνόπουλο περισσότερο από 40 χρόνια, δεν τον ρώτησα ποτέ τι όνειρα βλέπει σ’ αυτή τη διστοπική εποχή, γνωρίζουμε όμως τα όνειρα που έβλεπε ο μεγάλος Φρανς Κάφκα, ο οποίος είχε την ευκαιρία πριν από την έναρξη του Α Παγκοσμίου πολέμου να παρατηρεί στρατεύματα να περνούν από τους δρόμους της Πράγας,… (ο Κάφκα που ειχε απαλλαγεί από τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις , ένοιωθε αμηχανία, φθόνο και μίσος ενάντια στους μαχόμενους). Στο ημερολόγιο του, 19 Απριλίου 1916 περιγράφει ένα όνειρο: (απόσπασμα) Από την οδό Χερεν έστριψε ένας λόχος, προς την κατεύθυνση του Κεντρικού σταθμού. Ο πατέρας μου λέει «αυτό το θέαμα πρέπει να το ;απολαύσει κανείς όσο είναι σε θέση σκαρφαλώνει στο παράθυρο και στέκεται με απλωμένα διάπλατα τα χέρια στο φαρδύ, έντονα επικλινές περβάζι…. πόσο καλό θα ήταν αν μπορούσα να δέσω τα πόδια μου με σκοινιά σε κάτι σταθερό, για να μη με παρασύρει ο πατέρας,,,» Και ένα σπάραγμα από το «ο Μάντης» του Παντελή Μπουκάλα ( 5) «κι έμαθα ΄το φως είναι μνήμη του Θεού έμαθα, ο κόπος των νυχιών που ξοδεύτηκαν ξεφυλλίζοντας όνειρα αφού πρώτα με τεχνάσματα μύρια παρέδιδαν τη γνώση στην τυφλή νάρκη της. Κι ο άνθρωπος το σκοτάδι του είναι. Που πηχτό και αδέσποτο κι άγριο, καταστρέφει σπαράσσει από μέσα όσα ο νους εφευρίσκει για να υπάρξει το ανθρώπινο, να τα’ αντέξει…» Συνεχίζω με το έργο του Αντωνόπουλου όπως ξετυλίγει το μίτο της αφήγησης με κριτική σκέψη η Α. Ποταμιάνου «Η πορεία του στο αριστερό δωμάτιο θα τον φέρει αντιμέτωπο μ’ ένα σχεδόν μαύρο σκοτεινό χώρο η όραση του, πρέπει ξανά να προσαρμοστεί για να αντικρύσει κελύφη κτηρίων που ορίζουν μορφές και συστήματα εξουσίας. Εδώ το αρχιτεκτονικό κέλυφος της Ελληνικής Βουλής συνυπάρχει με το κτήριο του Γερμανικού κοινοβουλίου Ραιχσταγκ, το Κρεμλίνο και το Λευκό Οίκο. Η λιωμένη Ελληνική Βουλή ισορροπεί με δυσκολία πάνω σε μια ημισφαιρική κατασκευή, ενώ το είδωλο της αποσύνθεσης του τελικού γλυπτού εικονίζεται σε έναν καθρέπτη. Τα μαύρα κελύφη του Ραιχσταγκ και του Κρεμλίνου συνομιλούν και συνθέτουν μια εικόνα «σκηνικού» που διαδραματίζεται ένα δυσοίωνο έργο.» Κι ενώ προσαρμόζομαι στη σκοτεινή αίθουσα και αφήνω τη μαγεία του μαέστρου Α.Α. να οδηγεί το βλέμμα μου στις σκιές που αφήνουν οι κατασκευές, προβάλλοντας μεταξύ άλλων σφυροδρέπανο και μικρογραφία του αριστουργήματος του Τάτλιν, ανασύρω ένα μικρό σπάραγμα από το κείμενο του φίλου Θανάση Μουτσόπουλου (6 ) στο κείμενο που συνοδεύει την έκθεση : «το αλλόκοτο, το σκοτεινό , το παράδοξο, η αρχειοθετική συμπαράταξη αντικειμένων υπό μορφή επιστημονικού εργαστηρίου, όλα στοιχεία από τον κόσμο των σκιών τα Wunderhammern, το μετα-ρομαντικό γοτθικό στοιχείο».
Άγγελε Α., γεννήθηκες στα Τρόπαια Γορτυνίας, σπούδασες δίπλα στους Δημητρέα, Βασιλειάδη, ζωγράφισες, σκηνογράφησες, διακόσμησες αίθουσες, κατασκεύασες, συνεργάστηκες με τον Μυταρά, δίδαξες, αξιώθηκες να γίνεις πρόεδρος του Δ/Σ. του πλέον σύγχρονου Μουσείου της χώρας, του Ε.Μ.Σ.Τ/.. Όμως-ναι, εκεί- στην Ήπειρο διαμόρφωσες μεταγενεσιουργό πλαίσιο φαντασιακής απελευθέρωσης από τον πρωτογενή Θεό Διόνυσο ορμώμενος. Αντιγράφω σπάραγμα (7 ): «Διόνυσος ήταν ο Θεός της τρισμακάριας μέθης και του εκστατικού έρωτα αλλά ήταν επίσης και ο καταδικασμένος, ο Πάσχων, και ο Θνήσκων… θεός της έκστασης και του τρόμου, της αγριότητας και της ευτυχισμένης απελευθέρωσης, θεός τρελός του οποίου η εμφάνιση ρίχνει τα ανθρώπινα όντα σε παραλήρημα… ο θεός της δραματικής τέχνης είναι λοιπόν, πρωτ απ όλα ένας θεός υπερβάσεων, ο θεός της ξέφρενης ποίησης, της ιλιγγιώδους απελευθέρωσης, των αισθημάτων…». Από το «Ο μέσα Πάνθηρας» του Π. Μπουκάλα: «Απ’ τα παιδιά που δεν διένυσαν το σώμα τους χωρίς να σβήσουνε μετά κι ένα τσιγάρο/ για τον Φρόυντ/ Απ’ αυτούς που δε φρόνησαν/ για τάφο οικογενειακό/ ότι το θάνατο τον θελαν λιτό σαν το φιλί της μάνας τους/ Απ’ τα παιδιά που παίρνουνε μια λίμα/ και τροχίζουν τη γλώσσα τους…» Ναι Άγγελε Αντωνόπουλε, παιδί εκεί έμαθες ν αγαπάς και να μοιράζεσαι: γνώση, Τέχνη, έρωτα, ζωή. Κλείνω με σπάραγμα από το βιβλίο του Roland Haccard (8 ): ο έρωτας θα μπορούσε κι αυτός να αποτελέσει κάποια λύση, αλλά ο Φρόυντ την θεωρεί επισφαλή, γιατί ενέχει τον κίνδυνο της απώλειας του αντικειμένου της αγάπης.
Όσο για τον πόλεμο; Αυτός κατά τον Φρόυντ είναι αναπόδραστο επακόλουθο του πολιτισμού. Και πραγματικά, ο άνθρωπος νιώθει σε τέτοιο βαθμό την αποστέρηση της επιθετικότητας του και την απωθεί τόσο βαθιά μέσα του… και έρχεται αναγκαστικά μια στιγμή όπου εκδηλώνεται βίαια ένα γενικό ξέσπασμα της ζωικής φύσης του ανθρώπου.»
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Από το επεισόδιο «Το Τούνελ» του Α. Κουροσάβα, με έντονο αντιπολεμικό χαρακτήρα
2) Π. Μπουκάλας «ο Μέσα Πάνθηρας» εκδ. Άγρα 1985, ενιαίο ποίημα χωρίς επιμέρους τίτλους.
3) ENIA GALLERY Βερολινέζικου τύπου υπερ-γκαλερί στον Πειραιά, Μεσολογγίου 55, επέλεξα το έργο από την τρίτη αίθουσα, οι δυο άλλες, παρουσίαζαν το «θέατρο μνήμης” με αναφορές στα παιχνίδια και τα βιώματα της παιδικής ηλικίας του καλλιτέχνη και η αίθουσα με τα δεκάδες «αλλοιωμένα» πορτραίτα από γραφίτη.
4) Αναφορές στο δισέλιδο άρθρο μου στα «Χανιώτικα Νέα» , Παρασκευή 1 Ιανουαρίου 2016
5) Παντελής Μπουκάλα, «ο μάντης» εκδ. Άγρα, εξώφυλλο Αλ. Λεβίδης
6) Ο Θανάσης Μουτσόπουλος, καθηγητής στην Αρχιτεκτονική σχολή Πολυτεχνείου Κρήτης. Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πλέθρων το τελευταίο βιβλίο του «όχι ακριβώς τέχνη: η υπερδιόγκωση του πολιτισμικού φαινομένου»
7) Piere Aime Touchard «Διόνυσος απολογία υπέρ του θεάτρου» εκδ. εικοστού Πρώτου
8) Roland Jaccard «η εξορία μέσα μας σχιζοειδισμός και πολιτισμός» εκδ. Χατζηνικολή , 1981
