Η πόλη μου τελειώνει εκεί που η παρένθεση κλείνει μοιάζοντας με τα τείχη γκρεμισμένα από μια ευτυχή αχρηστία χρόνων αφήνοντας το νόημά της στα αζήτητα των αιώνων και νέους ανθρώπους, τους αργόσχολους καθώς και τα παιδιά να παίζουν στις επάλξεις. Αρχίζει και τελειώνει στα όρια μιας κατεδάφισης Σε δύο πύργους ανάμεσα. Σημείο στίξης διττό όπως τ’ άγκιστρα και οι αγκύλες χωρίς σημασία ουσιαστική όμως περιέχουσα και περιεχόμενη ταυτόχρονα η πόλη.
Από το ποίημα του Νικ. Κακατσάκη, «μικρή παρένθεση για την πόλη»(1)
Νικόλα, Αντίο και συγγνώμη! Πριν 33 χρόνια ανοίξαμε μια παρένθεση μαζί όταν με εμπιστεύτηκες ως δάσκαλο σου στο ελεύθερο σχέδιο, όταν προετοιμαζόσουν για τη σχολή Αρχιτεκτόνων, σχέδιο που απαιτεί ελεγχόμενη ελευθερία, υπομονή και παρατηρητικότητα. Αντικρουόμενα δεδομένα για έναν έφηβο που ήθελε να πετάξει με τα φτερά της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση αυτά τα όρια -όπου έμπαιναν- έμοιαζαν για σένα με τείχη. Σπούδασες αρχιτεκτονική, έζησες την πόλη που μεγαλούργησαν ο Ελυάρ, ο Πικάσο, η Μπουρζουά, ο Ματίς…, ο Λεκορμπυζιέ, ήθελες στην πορεία «γράμματα που πριν αιωρούνταν να τα κρατήσει(ς) στις λέξεις που σχηματίζονται σε προτάσεις…» σε μικρά αφηγήματα, ποιήματα, κριτικές ευέλικτες αφού το συγγραφικό ταλέντο επέβαλε σχήμα και μορφή προσωπικό αν και είχες οικογενειακά «πρότυπα» επιτυχημένης συγγραφής, όταν το επιχείρησες, τους θείους σου Βαγγέλη Κακατσάκη και Νίκη Τρουλινού…, όμως εσύ είχες το δικό σου καλειδοσκοπικό φακό «μεγαλύτερο της μιας στιγμής» και μικρότερο από αυτό που χωράνε «στ’ άγκιστρα και οι αγκύλες». Ό,τι δημοσίευες με χαρά το αγόραζα από το μικρό βιβλιοπωλείο του φίλου μας του Γιώργου, εκεί στην πλατεία Κολοκοτρώνη. Και ναι, ο ηρωισμός σου είχε ένα αυτοσαρκαστικό στοιχείο, το πρόβλημα της υγείας σου το αντιμετώπιζες ΚΑΙ με αντιπαραβολή της γλώσσας της ελευθεριάζουσας, αυτό που έκανε πολύ πριν ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ και ο Μπωντλαίρ (βλέπε Αρχάγγελος-στον Bertolt Brecht) αντιστεκόσουν, τολμούσες… Νικόλα Αντίο και Συγγνώμη. Συγγνώμη γιατί μου πρόσφερες το βιβλίο σου “Συνθλιπτήρες” πριν από μήνες με τη χαρά και την ελπίδα ότι θα γράψω μια κριτική που θα σου κάλυπτε πνευματικές ανάγκες επικοινωνίας και καλλιτεχνικής συμπόρευσης, μου το είπες τότε στην παρουσίαση του βιβλίου της αγαπημένης σου θείας Νίκης Τρουλινού στο Πνευματικό Κέντρο. Το πήρα και σου υποσχέθηκα (το ήξερε και η Νίκη, ζητώ συγγνώμη και από αυτήν) (2). Και για ένα λόγο ακόμα, γιατί το βιβλίο μου άρεσε πολύ, το βρήκα εξαιρετικό, αντιμανιερίστικη ποίηση, εξομολογητικά φιλτραρισμένη από ένα εκλεκτιστικό πνεύμα που απελευθερώνει «σπέρμα και δηλητήριο ανακατεμένα» προτάσσοντας λέξεις «για να κοινωνήσουν με τον πόνο και τη μέθη, την αθανασία». Και όλα αυτά σε ένα βιβλίο που αφήνει τα ίχνη του για αυτή την εν δυνάμει επιβιούσα αθανασία από τον μέγα συνθλιπτήρα Χάροντα, που πολτοποιεί στη διστοπική εποχή που ζούμε τα «χρεωκοπημένα βιβλία» αλά Μπράντμπερυ(3). Για την αισθητική, θεματική και μορφολογική διάσταση των ποιημάτων του Νικόλα, θα τοποθετηθώ σε επόμενο κείμενο μου. Τώρα, του αφιερώνω μια φωτογραφία από τις Δαντικές πόλεις που έφτιαχνα όλο αυτό το διάστημα δουλεύοντας 12 ώρες τη μέρα για να προλάβω την έκθεση στο ΕΜΣΤ και ήταν η αιτία να αμελήσω την αναφορά μου στο έργο του.
ΓΛΥΠΤΑ ΤΟΠΟΣΗΜΑ: 1ο ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ
Η μάχη της Κρήτης τέλειωσε, όμως υπάρχει μια σταθερή σε χρονοτοπική διάσταση που τη θυμίζει εδώ και μερικά χρόνια πλατεία που πήρε το όνομα της επιβαλλόμενο, τυπικά και ηθικά στη συνείδηση των Χανιωτών που όμως ακόμα την προφέρουν με τα παλιό της όνομα, πλατεία Κοτσάμπαση. Σε αυτή την κεντρική πλατεία, είχα την τύχη το 2003 να αποκαλυφθεί (4) το ορειχάλκινο έργο μου – ανδριάντας- του Γιάννη Βλάχου, δηλαδή του περίφημου επαναστάτη Δασκαλογιάννη, της πιο δραματικής προσωπικότητας στην Κρητική επανάσταση στα Ορλωφικά και τον μαρτυρικό του θάνατο το 1771 -πώς να περιγράψεις το μαρτύριο που υπέστη… Το χέρι στην καρδιά του ανδριάντα, σηματοδοτεί στο διαρκές γίγνεσθαι και τις πολλαπλές απογοητεύσεις από το ρόλο των συμμαχικών δυνάμεων σε βάθος χρόνου. Το ασυντήρητο έργο γεμάτο κουτσουλιές εδώ και 18 χρόνια, εκθέτει εμάς, τους απόγονους του, τα ορειχάλκινα γλυπτά υπενθυμίζω ότι αντέχουν χιλιάδες χρόνια και αναπόφευκτα πολλές μεταβολές της αστικής αρχιτεκτονικής που τα περιβάλλουν, αλλάζουν, ενώ αυτά παραμένουν “αμετάβλητα” γι’ αυτό το λόγο ξεκίνησα μια σειρά από αναφορές και… προτάσεις για γλυπτά τοπόσημα της πόλης των Χανίων και των περιχώρων. Κάποιες αλλαγές τις θυμάμαι στη συγκεκριμένη πλατεία από τη δεκαετία του ’60 (μερικά χαμόσπιτα υπήρχαν αλλά και απομεινάρια των κατοχικών βομβαρδισμών κυρίως εκεί στην περιοχή των κεράδικων.
ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ Γ. ΠΕΤΡΑΚΗ
Το μαγαζί που θυμάμαι πολύ καλά, ήταν του Γρηγόρη Πετράκη (1890-1973) με καταγωγή από το Ροδοβάνι Αν. Σελίνου στην πλατεία, ένα βιβλιοχαρτοπωλείο ιστορικό που τα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια λειτουργούσε κοινωνικά, με σημαντική προσφορά που ιστορικά αθροίζονται σε τακτικές και ατακτοποίητες παραγράφους που βίωναν κυρίως οι δικοί του άνθρωποι. Μια τέτοια θα ανασύρω στη μνήμη του. Φθινόπωρο του 1962. Μέναμε σε ένα πετρόκτιστο σπίτι δυο οικογένειες (5) επί της οδού Όθωνος 33 τότε, Παπαναστασίου τώρα. Ο πατέρας έρχεται μέσα στην Ομαλίτικη σκόνη με το τρακτέρ, κουρασμένος, ταλαιπωρημένος από την ορεισίβια δουλειά του. Τα μαθήματα της σχολικής περιόδου είχαν αρχίσει. «Πατέρα, χρειαζόμαστε τετράδια, βιβλία, χαρτικά του είπα. Καλά μου απαντά πήγαινε το απόγευμα να πάρεις από του Πετράκη… Παράδες θα μου δώσεις; Τον ρωτώ. Πες στον κύριο Γρηγόρη να σου δώσει ό,τι χρειάζεσαι εσύ και η αδελφή σου η Ευτυχία κα τον άλλο μήνα που θα πουλήσω τα μαλίτικα (πατάτες και σίκαλη) θα τον πληρώσω». Πήγα στο βιβλιοπωλείο, εκεί που είναι το quick film τώρα, διστακτικά και ντροπαλός. Ο κύριος Γρήγορης με καλοσύνη μου είπε, πάρε ό,τι θέλεις και μη σκέπτεσαι τα λεφτά. Διάλεξα τετράδια, στυλό, δύο βιβλία, δύο τσάντες και μια χάρτινη σκληρή κασετίνα με χρωματιστά μολύβια, ένα απίστευτο δώρο για μένα και τις δειλές εικονογραφικές προσεγγίσεις μου… Μου φάνηκε, ο καλύτερος άνθρωπος του κόσμου. (μετέπειτα έμαθα ότι ο αείμνηστος βιβλιοπώλης, εξυπηρετούσε παρομοίως δεκάδες παιδιά κυρίως από το φτωχό… Σέλινο. Θυμάμαι τη γυναίκα του που ήταν εκεί η κυρία Ελευθερία και είχε μαζί της ένα νήπιο, ένα κοριτσάκι, το μικρότερο της οικογένειας, αυτή πρέπει να ήταν η Αναστασία.
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΠΕΤΡΑΚΗ, ΜΕ ΕΝΤΙΜΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
Τα χρόνια πέρασαν, το βιβλιοπωλείο όταν “έκοψαν” τα κτήρια εκεί τα βορεινά της πλατείας, μεταφέρθηκε στην οδό Καραϊσκάκη λίγο πιο νότια. Το οργάνωσε η Ηλέκτρα Πετράκη με τη μητέρα της Ελευθερία, η Αναστασία (Τασούλα τη λέμε ακόμα) αυθεντικό ταλέντο, έφυγε στην Αθήνα, σπούδασε στην ΑΣΚΤ και μαθήτρια του Μόραλη, με πρόλαβε εκεί στο μεταίχμιο των δεκαετιών 70-80, τέλειωσε το 1983, έκανε σκηνογραφία με τον Βασιλειάδη αλλά και κεραμική με τον Π. Παλτόγλου, είχε βραβεύσεις στις σπουδές της και όταν εγκαταστάθηκε στα Χανιά μερικά χρόνια μετά, συνεργάστηκε με το θέατρο “Αρένα” του Γ. Κύρου, σκηνικά και κοστούμια και ξεκίνησε την εκπαιδευτική της θητεία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (6) με ζήλο, μεράκι και αγάπη για τα παιδιά…, πρόσφατα συνταξιοδοτήθηκε. Η ατομική – αναδρομική έκθεση στο ιστορικό βιβλιοπωλείο της Ηλέκτρας Πετράκη, είναι συνυφασμένη με το κλείσιμό του, και το τέλος μιας εποχής που άφησε έντονα κοινωνικά, παιδαγωγικά και αισθητικά ίχνη. Το βιβλιοπωλείο της οικογένειας διαμόρφωσε έναν χαρακτήρα παιδευμένο, και ευγενή για την Τασούλα με ένα φανερό ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό, εμμονή στη σπουδή του ανθρώπινου σώματος και των προσώπων (δεν μπορεί να οφείλεται μόνο στην «αφαίρεση» ή στην πιθανότητα «ολοκλήρωσης») χωρίς πειραματικές αποκλίσεις. Όμως ακόμα και τα απλά ζωγραφισμένα τοπία της, αναδεικνύουν μια ματιά χρονικής αποστασιοποίησης αφαιρετικής συνθετικότητας όπου η ιστορικοϋφολογική κατάταξη δυσκολεύεται, αφού λες και εμπεριέχουν το πύκνωμα της τοπιογραφής: λαϊκότροπης, ρομαντικής, μεταϊμπρεσιονιστικής, εξπρεσιονιστικής. Ναι, τα τοπία της μιλάνε, δε φωνασκούν.., αποκαλύπτουν τη μαγεία της φύσης αλά Βαλερύ (7). Της αφιερώνω μερικούς στίχους «χορός» από τους Συνθλιπτήρες του Νικόλα Κακατσάκη …όταν η όραση προσδιορίζει πιο πολύ τι συμβαίνει/ εκεί/ περιορίζεται “πίσω” από ένα περίγραμμα/ όταν η ματιά αναζητά-την ισορροπία -/τη στήριξη/- αποκαλύπτεται η παρουσία μιας πολυδιάστατης/ οντότητας…/ συμμετέχουν οι θόρυβοι, το φως, η θάλασσα/ και ο αέρας/ -μέσα σε ένα κήπο με ψηλά δέντρα… …μια συνύπαρξη διαδοχική στο χρόνο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Νικόλα Κακατσάκη “Συνθλιπτήρες” εκδ. Σμίλη, 2020, οι μαυρισμένες προτάσεις στο κείμενο είναι στίχοι από τη συλλογή
2) Το ζεύγος Τρουλινού μ’ επισκέφτηκε πριν 3 μήνες στο εργαστήρι μου, είδαν τις Δαντικές πόλεις μου και τότε η Νίκη μου είπε για τη σοβαρή κατάσταση της υγείας του Νικόλα…
3) Pay Bradbury, “Fahrenheit 451” η σοκαριστηκή αντιμετώπιση της πολτοποίησης των “κατασχεμένων” από πτώχευση βιβλίων του εκδότη Γαβριηλίδη, έφερε στην επιφάνεια πάλι το περίφημο προφητικό βιβλίο, θα επανέλθω…
4) Περισσότερα για τον Ανδριάντα Δασκαλογιάννη, στο “Εν Χανίοις” την ετήσια έκδοση του Δήμου Χανίων, το 2016
5) Οι φτωχές οικογένειες του πατέρα μου Πέτρου και του αδελφού του Γρηγόρη, στριμωγμένοι σε μια κατοικία της δεκαετίες ’60-‘70
6) Αξίζει τον κόπο η επίσκεψη στην έκθεση, διαρκεί όσο να κλείσει οριστικά το βιβλιοπωλείο, η Αναστασία είναι εκεί για ξενάγηση και πληροφόρηση για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία συνυφασμένα με σπουδές, δασκάλους και έργα… όπως π.χ. την εμπειρία της και στην πρωτοβάθμια
7) Από το θαυμάσιο μικρό βιβλίο του Πωλ Βαλερύ «διάλογος με το δέντρο» μεταγρ. Κλ. Μητσοτάκη, εκδ. Άγρα
