Μικρή και Μεγάλη Άρκτος. Πολικός Αστέρας. Οι αστερισμοί της Λύρας και του Κύκνου. Ο Ζυγός και η Παρθένος. Ένας ολόκληρος γεωμετρημένος κόσμος.
Ένας κόσμος λαμπερός που μας αποκαλύπτει το μεγαλείο του μόλις ο ήλιος δύει και η μέρα δίνει τη θέση της στις ζεστές καλοκαιρινές νύχτες.
Ένας κόσμος γεμάτος κρυμμένα μυστικά και γοητεία. Που ακόμα και σήμερα, που βασιλεύουν η επιστήμη και η τεχνολογία, συνεχίζει να εξάπτει την ανθρώπινη περιέργεια, όπως συνέβαινε από την αρχαιότητα ακόμα.
Οι “διαδρομές” σηκώνουν σήμερα το βλέμμα τους ψηλά και πηγαίνουν σεργιάνι στον έναστρο ουρανό, στα αστέρια του Ιούλη.
Ξεναγός μας σε αυτό το ταξίδι ο πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Αστρονομίας Κρήτης Παναγιώτης Παντζέκος, από τον οποίο ζητήσαμε να μας ταξιδέψει στον μαγικό κόσμο της αστροπαρατήρησης.
Η ΠΡΟΝΟΜΙΑΚΗ ΚΡΗΤΗ
Καθώς προετοιμαζόμουν να μιλήσω με τον πρόεδρο του Συλλόγου Φίλων Αστρονομίας Κρήτης, αναλογιζόμουν ότι η Ελλάδα, μια χώρα που τους περισσότερους μήνες του χρόνου ο ουρανός είναι καθαρός και προσφέρεται για παρατήρηση, θα πρέπει να θεωρείται προνομιακός τόπος για τους λάτρεις των αστεριών: «Ναι, είναι προνομιακός τόπος η Ελλάδα και ιδιαίτερα η Κρήτη που λόγω της ακόμα πιο νότιας θέσης της, παρέχει στους αστροπαρατηρητές τη δυνατότητα να δουν αστερισμούς που από βόρειες χώρες δεν φαίνονται καθόλου. Για παράδειγμα τον Σκορπιό, τον Τοξότη και το κέντρο του Γαλαξία μας. Αυτό σε συνδυασμό με τα πολλά βουνά που διαθέτει το νησί μας, τα Λευκά Όρη, τον Ψηλορείτη, τα Αστερούσια και τα Λασιθιώτικα, και τη μικρή φωτορύπανση εκεί πάνω, προσφέρουν ιδανικές συνθήκες ακόμα και για αστρο-τουρισμό, δηλαδή την προσέλκυση ερασιτεχνών αστρονόμων από την Βόρεια Ευρώπη και τη Ρωσία», μού εξηγεί ο κ. Παντζέκος.
ΤΑ ΑΣΤΕΡΙΑ ΤΟΥ ΙΟΥΛΗ
Τι όμως μπορεί να παρατηρήσει κανείς κοιτάζοντας τον βραδινό ουρανό τις νύχτες του Ιούλη, τον ρωτάω: «Μόλις νυχτώσει αν κοιτάξεις βόρεια θα δεις τη Μικρή Άρκτο με τον Πολικό Αστέρα, ενώ βόρειο – δυτικά δεσπόζει η Μεγάλη Άρκτος», σημειώνει και συνεχίζει: «Ανατολικά φαίνονται τρία φωτεινά άστρα που δημιουργούν το θερινό τρίγωνο ο Βέγας -στον αστερισμό της Λύρας- ο Ντένεμπ -στον αστερισμό του Κύκνου- και ο Αλταΐρ, στον αστερισμό του Αετού. Νότια βρίσκεται ο αστερισμός του Σκορπιού, λίγο πιο δεξιά του (νότιο-δυτικά) ο Ζυγός και η Παρθένος, ενώ πιο ανατολικά, νότιο – ανατολικά δηλαδή, εμφανίζεται ο Υδροχόος όπου βρίσκεται και το κέντρο του Γαλαξία μας. Εκεί, νότια-νοτιοανατολικά, εμφανίζονται και δύο λαμπερά “αστεράκια” που είναι ο Κρόνος και ο Δίας, οι μεγαλύτεροι πλανήτες του Ηλιακού μας Συστήματος».
«Η Αφροδίτη, ο πιο λαμπερός πλανήτης λόγω κοντινής απόστασης προς την Γη, φαίνεται μόλις νυχτώσει δυτικά, ως Αποσπερίτης. Κάπου εκεί δυτικά μόλις νυχτώσει, είναι κι ο Άρης, κοκκινωπός αλλά λιγότερο φωτεινός. Ψηλά στον ουρανό είναι ο Βοώτης, με τον λαμπερό του αστέρα τον Αρκτούρο, ο Ηρακλής, ο Οφιούχος και ο βόρειος Στέφανος», αναφέρει ο κ. Παντζέκος δίνοντας μου ένα περιεκτικό πανόραμα των αστερισμών και των πλανητών που μας συντροφεύουν τα βράδια του Ιούλη.
Ο ΓΑΛΑΞΙΑΣ ΣΤΟ… ΚΥΑΛΙ ΜΑΣ
Κάθε εποχή έχει τα δικά της μυστικά ως προς την παρατήρηση των αστεριών κι η καρδιά του καλοκαιριού, η οποία ανήκει στον Ιούλιο, δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Μάλιστα, όπως μου εξηγεί ο κ. Παντζέκος ο καλοκαιρινός ουρανός κατέχει ορισμένα μοναδικά προνόμια σε ό,τι αφορά την αστροπαρατήρηση: «Το πιο δυνατό σημείο του καλοκαιρινού ουρανού είναι ο Γαλαξίας μας και τα αντικείμενα βαθέως ουρανού που διαθέτει. Αυτά δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι παρά μόνο με κυάλια ή τηλεσκόπια. Βρίσκονται μέσα στην Γαλακτική οδό, αυτό που μοιάζει με αμυδρά φωτεινό σύννεφο και διατρέχει τον καλοκαιρινό ουρανό από τον νότο μέχρι τον βορρά. Αν βρεθείτε το καλοκαίρι σε περιοχές με καθαρό ουρανό θα την διακρίνετε. Εκεί βρίσκεται πλήθος όμορφων στόχων για τα τηλεσκόπια, όπως αστρικά σμήνη (σμήνη Ήλιων δηλαδή), αστρικά νεφελώματα (που δημιουργούνται όταν ένας ήλιος “πεθαίνει” εκρήγνυται κι αφήνει γύρω του όλα τα υλικά του σαν ένα νέφος υλικών – supernova, υπερκαινοφανής) και άλλους γαλαξίες σαν τον δικό μας, αλλά πολύ πιο μακριά από τα αστέρια που βλέπουμε με γυμνό μάτι και αποτελούν τον Γαλαξία μας».
ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΓΟΗΤΕΙΑ
Το βέβαιο είναι ότι ο άνθρωπος παρατηρούσε τα αστέρια από την εποχή που εμφανίστηκε στη Γη και συνεχίζει να το κάνει έως και στις μέρες μας. Άλλωστε ο ουρανός αποτέλεσε διαχρονικά μια πηγή γνώσης και έμπνευσης. Ρωτάω τον κ. Παντζέκο πού αποδίδει αυτή τη διαχρονική γοητεία του ουρανού και ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που εξακολουθεί να μαγνητίζει το βλέμμα του ανθρώπου: «Κάτι που μαγεύει τον άνθρωπο θεωρώ ότι είναι το άπειρο του Σύμπαντος. Σηκώνοντας το κεφάλι ψηλά και βλέποντας τον έναστρο ουρανό έρχεσαι σε “επαφή” με το χωρίς όρια διάστημα. Τα μόνα που διακόπτουν την πορεία του βλέμματός μας προς το απέραντο σύμπαν είναι τα αστεράκια, οι άλλοι ήλιοι δηλαδή στον Γαλαξία μας που η ύπαρξή τους κάνει το μυαλό μας να φαντάζεται άλλους πλανήτες που μπορεί να γυρίζουν γύρω από αυτούς τους ήλιους και μπορεί να έχουν ζωή!», μου απαντά.
ΦΩΤΟΡΥΠΑΝΣΗ
Ασφαλώς τα πράγματα δεν είναι πάντα ρόδινα σε ό,τι αφορά την παρατήρηση των αστεριών. Όσο και αν ακούγεται κάπως παράξενο, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αυξηθεί με γεωμετρική πρόοδο οι ηλεκτροδοτούμενες περιοχές και πολλοί επιστήμονες πλέον μιλάνε για το φαινόμενο της φωτορύπανσης που μας “κρύβει” τα αστέρια. Ωστόσο, ακόμα κι εκεί φαίνεται ότι η Κρήτη εξακολουθεί να βρίσκεται σε πολύ καλύτερο επίπεδο από άλλες περιοχές του πλανήτη, όπου οι φίλοι της αστρονομίας πρέπει να ταξιδέψουν εκατοντάδες χιλιόμετρα για να δουν… σκοτεινό ουρανό: «Ναι, το φαινόμενο της φωτορύπανσης είναι υπαρκτό, αλλά είμαστε σε πολύ καλύτερη μοίρα από πολλούς φίλους ερασιτέχνες αστρονόμους από άλλα μέρη του κόσμου!», σημειώνει ο πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Αστρονομίας Κρήτης και συμπληρώνει: «Φίλοι από τη Ρωσία μας έχουν πει ότι οδηγούν 300 χλμ. για να βρουν σκοτεινό ουρανό και να στήσουν το τηλεσκόπιό τους. Αν προσέξουμε και τοποθετήσουμε στους δρόμους και στα δημόσια κτήρια φωτιστικά που κατευθύνουν το φως προς τα κάτω και θα κάνουμε οικονομία στην φωτεινή ενέργεια που την θέλουμε για να βλέπουμε κάτω και θα απολαμβάνουμε όλοι τον έναστρο ουρανό ακόμα και από τις πόλεις μας. Έχει γίνει άλλωστε και μια διακήρυξη το 2007 από την Unesco, τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού του ΟΗΕ και Συμβάσεις για την Παγκόσμια Κληρονομιά κ.ά. για το εξής: “Ενας μη μολυσμένος νυχτερινός ουρανός που επιτρέπει την απόλαυση και το στοχασμό του ουράνιου θόλου πρέπει να θεωρείται αναφαίρετο δικαίωμα [της ανθρωπότητας] ισοδύναμο με όλα τα άλλα κοινωνικοπολιτισμικά και περιβαλλοντικά δικαιώματα”».
ΔΕΟΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΑΠΕΡΑΝΤΟΣΥΝΗ
Από διακηρύξεις βέβαια ανέκαθεν η ανθρωπότητα πήγαινε καλά. Δυστυχώς, όμως, τα πήγαινε ακόμα καλύτερα με τις διακηρύξεις που… μένουν στα χαρτιά. Ωστόσο, ακόμα και αυτή η πικρή διαπίστωση -που μάλλον αφορά και το φαινόμενο της φωτορύπανσης- δεν αναιρεί σε καμία περίπτωση τη μοναδικότητα της εμπειρίας της παρατήρησης του έναστρου ουρανού. Μια εμπειρία που τα μέλη του Συλλόγου Φίλων Αστρονομίας Κρήτης έχουν την ευκαιρία να ζουν τακτικά καθώς οργανώνουν βραδιές αστροπαρατήρησης, στις οποίες συμμετέχουν άνθρωποι κάθε ηλικίας. Ποια είναι, όμως, η ατμόσφαιρα και τα συναισθήματα που κυριαρχούν σε αυτές τις ξεχωριστές βραδιές; «Όταν βλέπει ο κάθε άνθρωπος την απεραντοσύνη του σύμπαντος νοιώθει δέος και δημιουργείται η ανάγκη να συζητήσει γι’ αυτό. Συνήθως θέλει να μοιραστεί τα συναισθήματα που του δημιουργούνται κι έτσι γίνονται πολύ ωραίες συζητήσεις. Αυτές τις αυθόρμητες συζητήσεις κρατάμε από αυτές τις βραδιές, ενώ το συναίσθημα που επικρατεί είναι αυτό του θαυμασμού για την ομορφιά κόσμου μας και μια εκτίμηση για το πόσο τυχεροί είμαστε που βρισκόμαστε σε αυτόν τον πλανήτη που φιλοξενεί τόσο απλόχερα τη ζωή. Μην ξεχνάμε ότι εκεί έξω δεν επικρατούν ιδιαίτερα φιλόξενες συνθήκες για την επιβίωση οποιουδήποτε οργανισμού!», σχολιάζει ο συνομιλητής μου.
ΜΑΘΗΜΑ ΤΑΠΕΙΝΟΤΗΤΑΣ
Λίγο πριν κλείσουμε την κουβέντα μας με τον κ. Παντζέκο αναρωτιέμαι τι είναι αυτό που μπορεί να διδάξει η παρατήρηση του ουρανού σε έναν νέο άνθρωπο. Τι είναι αυτό, δηλαδή, που μπορούν να τού μάθουν τα αστέρια ακόμα κι αν ο ίδιος δεν είναι μετρ στην αστρονομία και τις επιστήμες που σχετίζονται με τα μυστικά του ουρανού: «Νομίζω ότι η παρατήρηση του ουρανού μας μαθαίνει ότι υπάρχει κάτι πάρα πολύ μεγαλύτερο μέσα στο οποίο υπάρχουμε και θα συνεχίσει να υπάρχει και μετά από εμάς», αναφέρει και προσθέτει: «Οπότε ίσως να μας κάνει λίγο καλύτερους ανθρώπους καθώς δεν είμαστε παρά εφήμεροι ταξιδιώτες πάνω στο διαστημόπλοιο Γη. Ειδικά για τους νέους μπορεί να τους δώσει την ευκαιρία να ασχοληθούν με ένα πολύ ωραίο χόμπι – την ερασιτεχνική αστρονομία ή ακόμα και να ακολουθήσουν σπουδές πάνω στην αστροφυσική και επαγγελματική – ακαδημαϊκή καριέρα!».
Ένα πολύτιμο μάθημα ταπεινότητας μας διδάσκει, δηλαδή, ο ουρανός, σκέφτομαι καθώς ακούω τις τελευταίες φράσεις του συνομιλητή μου.
Ένα μάθημα που το έχει τόσο πολύ ανάγκη η ανθρωπότητα…
Σύλλογος Φίλων Αστρονομίας Κρήτης
Ο Σύλλογος Φίλων Αστρονομίας Κρήτης είναι ένας μη-κερδοσκοπικός πολιτιστικός και επιστημονικός σύλλογος, ένας φορέας γνώσης και πολιτισμού που δραστηριοποιείται στην ευρύτερη περιοχή της Κρήτης. Οι μέχρι τώρα δράσεις του σκοπό έχουν την παροχή μιας εναλλακτικής πολιτιστικής πρότασης, στον κόσμο της Κρήτης και την προσέγγιση της εξειδικευμένης, αλλά συναρπαστικής επιστήμης της αστρονομίας με το ευρύ κοινό. Ιδρύθηκε το 2007 από ερασιτέχνες αστρονόμους κι έχει ως προτεραιότητα του την εκλαΐκευση και τη διάδοση της επιστήμης της Αστρονομίας. Αριθμεί πάνω από 100 μέλη σε ολόκληρη την Κρήτη και σε όλο τον κόσμο και έχει έδρα τα Χανιά. Ο Σύλλογος οργανώνει τακτικά βραδιές αστροπαρατήρησης με ελεύθερη συμμετοχή. Για περισσότερες πληροφορίες, στοιχεία επικοινωνίας κ.λπ. οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επισκεφθούν την ιστοσελίδα του Συλλόγου Αστρονομίας Κρήτης www.sfak.org
