Αν η Άνοιξη είναι η εποχή των λουλουδιών και της ανθοφορίας, τότε η Κρήτη θα µπορούσε να παροµοιαστεί σαν ένας εαρινός παράδεισος. Ο λόγος; Η τεράστια ποικιλία φυτών που συναντά κανείς στο νησί και η οποία το καθιστά µια από τις κορυφαίες περιοχές σε όλη την Ευρώπη ως προς τη χλωριδική ποικιλότητα. Αρκεί και µόνο να αναλογιστεί κανείς ότι στα Χανιά έχουν καταγραφεί 51 ενδηµικά φυτά -δηλαδή φυτά που συναντά κανείς µόνο στη συγκεκριµένη περιοχή- όταν σε ολόκληρη την Αγγλία ο αντίστοιχος αριθµός ενδηµικών φυτών είναι µόλις… 1!
Καθώς η Άνοιξη έχει κάνει την εµφάνισή της, οι “διαδροµές” επιχειρούν σήµερα ένα σεργιάνι στα ανθισµένα λιβάδια των Χανίων και της Κρήτης, που κάθε χρόνο τέτοια εποχή µαγνητίζουν τις αισθήσεις όσων βρεθούν κοντά στη φύση. Ξεναγοί µας σε αυτό το ταξίδι είναι οι βιολόγοι της Μονάδας ∆ιατήρησης Μεσογειακών Φυτών του Μεσογειακού Αγρονοµικού Ινστιτούτου Χανίων (Μ.Α.Ι.Χ.) Χριστίνα Φουρναράκη και Μιχάλης Χορευτάκης που µας µίλησαν για τον µοναδικό χλωριδικό πλούτο του νησιού, τη σηµασία της βιοποικιλότητας αλλά και τις σύγχρονες απειλές που υπάρχουν, ενώ παράλληλα παρουσιάζουµε ορισµένες ενδεικτικές περιπτώσεις ενδηµικών φυτών που φύονται στην περιοχή των Χανίων.
ΤΕΡΑΣΤΙΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ
«Η Ελλάδα είναι πολύ πλούσια σε χλωριδική ποικιλότητα. Έχει τα περισσότερα φυτά στην Ευρώπη πίσω από την Ισπανία που είναι πρώτη αλλά και πολύ µεγαλύτερη σε έκταση», µας λέει ο κ. Χορευτάκης.
Πιο συγκεκριµένα, όπως αναφέρει, η Ισπανία έχει περίπου 8.000 διαφορετικά φυτά, ενώ η Ελλάδα 7.000 φυτά, από τα οποία περίπου τα 2.000 είναι ενδηµικά της Ελλάδας.
«Σε ό,τι αφορά την Κρήτη που καταλαµβάνει το 6,4% της έκτασης της Ελλάδας, συναντάµε 2.350 φυτά που αντιστοιχούν περίπου στο 1/3 του συνόλου της ελληνικής χλωρίδας. Επίσης, από τα 2.000 ενδηµικά φυτά της Ελλάδας τα 369 συναντώνται στην Κρήτη, ενώ 221 είναι ενδηµικά της Κρήτης και 51 είναι τα ενδηµικά των Χανίων.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ
ΤΗΣ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗΣ
Πού όµως οφείλεται αυτή η τεράστια ποικιλία; «Η Κρήτη είναι νησί ενώ τα πιο πολλά από τα ενδηµικά φυτά στα Χανιά εντοπίζονται στα Λευκά Όρη. Ο λόγος είναι ότι παίζει σηµαντικό ρόλο η αποµόνωση της περιοχής. Για παράδειγµα έχουµε φυτά που σε όλο τον κόσµο εντοπίζονται µόνο σε µια κορυφή του ορεινού όγκου των Χανίων και µόνο εκεί. Επίσης, έχουµε εντοπίσει αρκετά ενδηµικά φυτά σε νησιά και νησίδες που είναι γύρω από την Κρήτη, όπως Γραµβούσα, Γαύδος κ.ά., σε απότοµα φαράγγια, απόκρηµνες πλαγιές κ.λπ. Εποµένως, ο παράγοντας της αποµόνωσης έχει παίξει σηµαντικό ρόλο», εξηγεί ο κ. Χορευτάκης.
Αυτή η γεωµορφολογική ιδιαιτερότητα, το ανάγλυφο του εδάφους και γεωγραφική θέση της καθώς είναι “σταυροδρόµι” 3 ηπείρων, καθιστά την Κρήτη προνοµιακό τόπο για να αναπτυχθεί µια αξιοσηµείωτη βιοποικιλότητα. Κι αυτό είναι κάτι που δεν είναι συνηθισµένο, όπως λέει η κα Φουρναράκη: «Για παράδειγµα ολόκληρη η Αγγλία έχει µόλις ένα ενδηµικό είδος αλλά και την ίδια στιγµή έχει µια από τις µεγαλύτερες τράπεζες σπόρων στον κόσµο. Αυτό δείχνει τις ανεκµετάλλευτες δυνατότητες που υπάρχουν σε εµάς που έχουµε δίπλα µας όλο αυτό τον πλούτο».
Ένας πλούτος που δεν περνάει απαρατήρητος από τους ξένους βοτανολόγους που επισκέπτονται την Κρήτη και οι οποίοι, συχνά, µιλώντας στους ανθρώπους του Μ.Α.Ι.Χ. περιγράφουν το νησί σαν έναν ζωντανό βοτανικό κήπο.
«Έναν “κήπο” που δεν χρειάζεται να βρεθεί κανείς σε δυσπρόσιτα µέρη για να τον ανακαλύψει. Ακόµα και µέσα στην πόλη, πίσω για παράδειγµα από το Μεγάλο Αρσενάλι, στα τείχη θα δει ένα ενδηµικό γένος petromaroula pinata που δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσµο και το οποίο εµείς το χρησιµοποιούµε και σε καλιτσούνια κ.λπ.», συµπληρώνει η κα Φουρναράκη.
ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ
ΑΠΕΙΛΕΣ
Ρωτάω τους συνοµιλητές µου για το αν υπάρχουν και ποιες είναι οι σύγχρονες απειλές της µοναδικής κρητικής χλωρίδας: «Η άκρατη τουριστική ανάπτυξη µπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη χλωρίδα. Επίσης, η υπερβόσκηση -κι όχι η εκ περιτροπής βόσκηση- αποτελεί απειλή», απαντά ο κ. Χορευτάκης, ενώ η κα Φουρναράκη αναφέρεται και στο θέµα της µαζικής ή και αλόγιστης χρήσης φυτοφαρµάκων. «Παλιά κάτω από τους ελαιώνες έβγαιναν χόρτα τα οποία τα µάζευαν οι άνθρωποι για να τα φάνε. Τώρα νοµίζεις ότι έχουν σκουπίσει κάτω από τα δέντρα κι αυτό είναι καταστροφικό ή βλέπουµε να βγαίνει µόνο ξυνίδα, ένα φυτό που ήρθε από την Αφρική κι έχει δηµιουργήσει πολλά προβλήµατα γιατί δεν αφήνει άλλα ετήσια φυτά να βγουν», σηµειώνει η κα Φουρναράκη.
«Γενικά, ο κόσµος θα πρέπει να ενηµερωθεί για την τοπική βιοποικιλότητα για να µπορέσει µετά να αποφύγει και παρεµβάσεις που καταστρέφουν αυτή τη βιοποικιλότητα. Επίσης, είναι σηµαντικό να υπάρξει περιβαλλοντική εκπαίδευση αλλά και ευαισθητοποίηση µέσα από τους πολιτιστικούς συλλόγους ώστε οι νέοι να µάθουν για τη φύση που βρίσκεται δίπλα τους. Κι αυτό γιατί βλέπουµε παιδιά να γνωρίζουν πληροφορίες για ζώα και φυτά που βρίσκονται στην άλλη άκρη του κόσµου, αλλά να µην γνωρίζουν ενδηµικά φυτά που είναι έξω από το σπίτι τους», αναφέρουν καταλήγοντας οι κ.κ. Φουρναράκη και Χορευτάκης.
Να σηµειώσουµε ότι ένας αναλυτικός κατάλογος των φυτών που συναντάµε στην Κρήτη έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα http://diatirisi-chloridas-kritis.maich.gr/
Alyssum fragillimum
Το Alyssum fragillimum είναι “τρωτό” σύµφωνα µε το Βιβλίο Ερυθρών ∆εδοµένων 2009, χαµαίφυτο ηµιθαµνώδες και ανθίζει την περίοδο από Μάιο έως Ιούλιο. Φύεται σε ξηρές, πετρώδεις και χαλικώδεις πλαγιές και επίπεδες εκτάσεις, σε υπόστρωµα από ασβεστόλιθο, σε υψόµετρο 1600-2350 µ. στα Λευκά Όρη.
Centaurea poculatoris
Το φυτό Centaurea poculatoris µπορεί να αντιµετωπίσει τον κίνδυνο εξαφάνισης σύµφωνα µε το Βιβλίο Ερυθρών ∆εδοµένων 2009. Πρόκειται για ένα ηµικρυπτόφυτο βλαστοειδές που ανθίζει την περίοδο Απρίλιος – Μάιος (-Ιούλιος) και φυτρώνει σε σχισµές βράχων σε ασβεστολιθικούς κρηµνούς και βραχώδεις πλαγιές σε φαράγγια, σε υψόµετρο 50-300 µ., στη νοτιοδυτική Κρήτη.
Anchusa cespitosa
Σπάνιο σύµφωνα µε το Βιβλίο Ερυθρών ∆εδοµένων 1995 το φυτό Anchusa cespitosa είναι χαµαίφυτο στρωµατοειδές και ανθίζει µεταξύ Μαΐου και Ιουλίου. Το βρίσκουµε σε βραχώδεις ασβεστολιθικές πλαγιές και επίπεδες εκτάσεις, σε υψόµετρο 1500-2200 µ. στα Λευκά Όρη και σπάνια σε φαράγγια σε χαµηλότερο υψόµετρο.
Anthemis glaberrima
(Κρισίµως Κινδυνεύον σύµφωνα µε το Βιβλίο Ερυθρών ∆εδοµένων 2009 είναι το θερόφυτο βλαστοειδές Anthemis glaberrima. Η περίοδος της ανθοφορίας του ξεκινάει τον Απρίλιο και µπορεί να επεκταθεί έως και τον Ιούλιο. Συναντάται σε βραχώδεις παράκτιους οικότοπους, σε υψόµετρο 0-50 µ., όπως οι νησίδες Ήµερη & Άγρια Γραµβούσα.
Anthemis samariensis
(Tρωτό σύµφωνα µε το Βιβλίο Ερυθρών ∆εδοµένων 2009 είναι το ηµικρυπτόφυτο βλαστοειδές Anthemis samariensis που ανθίζει Μάιο µε Ιούλιο. Το εν λόγω φυτό φυτρώνει σε σχισµές βράχων σε κατακόρυφους ασβεστολιθικούς κρηµνούς, σε υψόµετρο 1300-1750 µ., στα Λευκά Όρη και το Όρος Κέδρος.
Bupleurum gaudianum
Τρωτό, δηλαδή µπορεί να απειληθεί µε εξαφάνιση, είναι σύµφωνα µε το Βιβλίο Ερυθρών ∆εδοµένων 1995 το θερόφυτο βλαστοειδές Bupleurum gaudianum που ανθίζει από Απρίλιο έως και Μάιο. Το συναντάµε σε χαµηλά φρύγανα και ανοιχτές εκτάσεις µε πεύκα σε νεογενή ιζήµατα και αµµόλιθο, σε υψόµετρο 0-300 µ. στη Γαύδο.
Cymbalaria microcalyx
Η κατάσταση διατήρησης για το φυτό Cymbalaria microcalyx δεν έχει αξιολογηθεί. Είναι ένα ηµικρυπτόφυτο βλαστοειδές / Χαµαίφυτο έρπον που ανθίζει από τον Φεβρουάριο έως τον Μάιο και φύεται σε σκιερές θέσεις σε σχισµές βράχων, σε υψόµετρο 0-50 µ., στη δυτική Κρήτη.
Carex cretica
Σχεδόν απειλούµενο σύµφωνα µε IUCN Red List online είναι το ηµικρυπτόφυτο θυσανοειδές Carex cretica που ανθίζει µεταξύ Απριλίου και Ιουλίου και φύεται σε υγρές βραχώδεις εκτάσεις σε κοιλάδες και φαράγγια και παρόχθια δάση πλατάνου, σε υψόµετρο 200-800 µ., στη ∆υτική Κρήτη.
Cynoglossum sphacioticum
Τρωτό σύµφωνα µε το Βιβλίο Ερυθρών ∆εδοµένων 2009 είναι το γεώφυτο ριζωµατώδες Cynoglossum sphacioticum του οποίου η περίοδος ανθοφορίας εκτείνεται από τον Μάιο έως και τον Ιούλιο. Φύεται σε ξηρές, βραχώδεις ασβεστολιθικές πλαγιές και λιθώνες, αναβαθµίδες που σχηµατίζονται σε βράχους, σε υψόµετρο 1800-2300 µ., στα Λευκά Όρη.
Centranthus sieberi
Τρωτό σύµφωνα µε το Βιβλίο Ερυθρών ∆εδοµένων 2009 είναι το χαµαίφυτο ηµιθαµνώδες Centranthus sieberi που η περίοδος ανθοφορίας του ξεκινάει τον (Μάιος-) Ιούνιος και φτάνει έως τον Αύγουστο. Φυτρώνει σε βραχώδεις επίπεδες ασβεστολιθικές εκτάσεις, αναβαθµίδες που σχηµατίζονται σε κρηµνούς, λιθώνες, σε µεγάλα υψόµετρα 1700-2200 µ., στη δυτική Κρήτη.
Euphorbia
sultan-hassei
Σχεδόν Απειλούµενο σύµφωνα µε το Βιβλίο Ερυθρών ∆εδοµένων 2009 χαρακτηρίζεται το Euphorbia sultan-hassei, ένα νανο-φανερόφυτο που ανθίζει τους µήνες (Ιανουάριος, Φεβρουάριος) Μάρτιος-Απρίλιος. Θα το συναντήσει κανείς σε σχισµές βράχων και αναβαθµίδες που σχηµατίζονται σε ασβεστολιθικούς κρηµνούς φαραγγιών, σε υψόµετρο 100-600 µ., στη δυτική Κρήτη.
Filago wagenitziana
Κινδυνεύον σύµφωνα µε Bergmeier 2010 είναι το θερόφυτο Filago wagenitziana που ανθίζει τους µήνες Απρίλιος – Μάιος και φύεται σε ανοίγµατα σε παράκτια φρύγανα και κοιλότητες εδάφους ανάµεσα σε µεγάλους χαλαζίτες σε ανοιχτές εκτάσεις µε πλατάνους, σε υψόµετρο 0-760 µ., στη δυτική Κρήτη.
Gagea omalensis
Τρωτό σύµφωνα µε IUCN Red List online είναι το γεώφυτο βολβώδες Gagea omalensis που ανθίζει τον Απρίλιο και το συναντάµε σε λιβαδικές εκτάσεις και ακαλλιέργητους αγρούς, σε υψόµετρο 1100 µ., στο Οροπέδιο του Οµαλού.
Noccaea zaffranii
Τρωτό σύµφωνα µε το Βιβλίο Ερυθρών ∆εδοµένων 2009 είναι το χαµαίφυτο ηµιθαµνώδες Noccaea zaffranii που ανθίζει µεταξύ Απριλίου και Ιουνίου, φυτρώνοντας σε βραχώδεις ασβεστολιθικές πλαγιές και λιθώνες, σε υψόµετρο (1300-)1700-2100 µ., στα Λευκά Όρη.
Petrorhagia dianthoides
Σπάνιο σύµφωνα µε IUCN Red List of threatened plants 1997 είναι το ηµικρυπτόφυτο θυσανοειδές Petrorhagia dianthoides που ανθίζει κατά τις περιόδους Μάιος – Ιούνιος και Σεπτέµβριος – Οκτώβριος, ενώ φύεται σε σχισµές βράχων και αναβαθµίδες που σχηµατίζονται σε ασβεστολιθικούς κρηµνούς φαραγγιών, σε υψόµετρο 50-650 µ., στη δυτική Κρήτη.
Galium incrassatum
Σπάνιο σύµφωνα µε IUCN Red List of threatened plants 1997 είναι το θερόφυτο βλαστοειδές Galium incrassatum που ανθίζει από Απρίλιο έως Μάιο και φυτρώνει σε φρύγανα, πετρώδεις θέσεις σε φαράγγια και παράκτιους οικότοπους, σε υψόµετρο 0-600 µ., ενίοτε σε δολίνες ως 1200 µ. υψόµετρο, στη δυτική Κρήτη.
