Τον Μάρτιο του 1948 συμπληρωνόταν -εν μέσω εμφυλίου πολέμου- 12 χρόνια από το θάνατο του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η Ελλάδα μαστίζεται από την εθνική διένεξη, που έχει αρχίσει από το 1946 για το ποιά θα είναι η πολιτική θέση της στο μεταπολεμικό χάρτη της Ευρώπης.
Η Ελλάδα από το Σεπτέμβριο 1947 κυβερνάται από την κυβέρνηση του Θεμ. Σοφούλη, που αποτελείται από τον συνασπισμό του κόμματος Φιλελευθέρων υπό την ηγεσία του προαναφερθέντος και του Λαϊκού κόμματος υπό τον Κ.Τσαλδάρη. Αυτή η “συνεργασία” προέκυψε εξαιτίας της πίεσης του εμφυλίου πολέμου. Οι αστικές πολιτικές δυνάμεις, με παρότρυνση από τους δυτικούς συμμάχους, ενώνουν τις δυνάμεις για να αντιμετωπίσουν το Κ.Κ.Ε και τις οργανώσεις του.
Στο παρόν άρθρο χρησιμοποιήσαμε ρεπορτάζ από εφημερίδες της εποχής, που είναι πολιτικά και ιδεολογικά “φορτισμένες”, αποκαλύπτοντας έτσι το κλίμα της διένεξης μεταξύ των δύο στρατοπέδων. Παρόλα αυτά είναι οι κυριότερες πηγές πληροφόρησης για το γεγονός.
Ο Σοφοκλής Βενιζέλος, που δεν ήταν μέλος της κυβέρνησης, αλλά υπαρχηγός του κόμματος Φιλελευθέρων, τον Μάρτιο του 1948 διενεργούσε περιοδεία στην γενέτειρα του, που αποτελούσε και την κύρια πηγή ψηφοφόρων του.
Η περιοδεία του ξεκινάει από την ανατολική Κρήτη. Αντλώντας πληροφορίες από το ρεπορτάζ της ηρακλειώτικης εφημερίδας “ΠΑΤΡΙΣ”, ο Σοφ. Βενιζέλος επισκέπτεται το Ηράκλειο -όπου παρατίθεται δείπνο από την τοπική οργάνωση των Φιλελευθέρων- και τo νέο νοσοκομείο στην Ιεράπετρα, όπου, το συγκεντρωμένο πλήθος τον υποδέχεται. Ακολουθεί, τέλος, γεύμα από τις Αρχές του τόπου προς τιμήν του.
Ο Νομός Ρεθύμνης είναι ο επόμενος σταθμός της αυτοκινητοπομπής που τον συνοδεύει. Διασχίζει τα χωριά και οι κάτοικοι τον χαιρετούν. Καταλήγει στο δημαρχείο της πόλης, απ’ όπου εκφωνεί λόγο σε οπαδούς με κύριο θέμα την εξέλιξη του πολέμου.
Η επίσκεψη στην Κρήτη θα καταλήξει στα Χανιά με την τέλεση του μνημοσύνου του πατέρα του στις 21 Μαρτίου στο Ακρωτήρι, μνημόσυνο με ιδιαίτερη σημασία και συμβολισμό για τους Κρήτες.
Δύο ημέρες πριν, όμως, την Παρασκευή 19 Μαρτίου, η αυτοκινητοπομπή του Σοφ. Βενιζέλου βρίσκεται στην επαρχία Αποκορώνου καθ΄οδόν για τα Χανιά.
Από την “ΕΡΕΥΝΑ” Χανίων μαθαίνουμε ότι στις 5 το απόγευμα, μεταξύ Μπαμπαλή Χάνι και Νέου Χωριού, ομάδα “συμμοριτών” -όπως χαρακτήριζαν οι αστικές δυνάμεις τους κομμουνιστές αντάρτες- που ενέδρευε στα γύρω υψώματα του δρόμου κοντά στο χωριό Μαχαιροί πυροβόλησε κατά των αυτοκινήτων της συνοδείας του Σοφ. Βενιζέλου. Από τα πυρά τραυματίστηκαν ο σωφέρ Αθ. Μπαδιεριτάκης και ο βουλευτής Φιλελευθέρων Ηρακλείου Πετρακογιώργης. Στην εφημερίδα “ΠΑΤΡΙΣ” σημειώνεται ότι ο βουλευτής τραυματίστηκε στο μάγουλο, ο σωφέρ στο πόδι (Η “ΈΡΕΥΝΑ” αναφέρει κρόταφο), ενώ προσθέτει και τον μηχανολόγο Σταμπούζο στην λίστα των τραυματιών, όλους με διαμπερές τραύμα. Από την ίδια εφημερίδα ενημερωνόμαστε ότι υπήρξε συμπλοκή μεταξύ την συνοδείας και των ανταρτών διάρκειας μισής ώρας. Ο αριθμός των ατόμων που άνοιξαν πυρ η“ΔΡΑΣΙΣ” Ηρακλείου τα υπολογίζει σύμφωνα με πληροφορίες σε 8 με 10 άτομα. Η απόπειρα έληξε με τη διαφυγή των επιτιθέμενων, μετά από δίωξη των δυνάμεων της χωροφυλακής, σύμφωνα με τις δύο εφημερίδες.
Στα φύλλα των εφημερίδων στις 21 Μαρτίου 1948 -ημέρα μνημοσύνου του Ελ.Βενιζέλου- στα κύρια άρθρα τονίζεται ο αποτροπιασμός για το συμβάν. Η “ΔΡΑΣΙΣ” στην 3η σελίδα σε άρθρο άποψης, μεταξύ των μέτρων που θεωρεί οτι πρέπει να ληφθούν, μεταφέρει τον φόβο της οτι: “δεν αποκλείεται σήμερον να βληθή από όλμους ή και χειροβομβίδας η τελετή του μνημοσύνου εις το Ακρωτήρι”. Η “ΠΑΤΡΙΣ” χαρακτηρίζει σε κεντρικό άρθρο το επεισόδιο ως “βδελυρά απόπειρα” και προσθέτει: “Τυφλά και πεπωρωμένα όργανα των προαιωνίων εχθρών της Ελλάδος, έστρεψαν τα όπλα των οι συμμορίται κατά του υιού Εκείνου, εναντίον του άξιου τέκνου της Κρήτης, του υπαρχηγού των Φιλελευθέρων Σοφοκλή Βενιζέλου, καθ’ ήν ώραν ώδευεν και ούτος προς προσκύνημα και μνημόσυνον εις τον τάφον του Εθνάρχου πατρός του”. Κατόπιν στην 2η σελίδα σχετικά με τις λεπτομέρειες του γεγονότος παραθέτει την είδηση: “ότι ο κ. Γύπαρης μεταβάς εις το χωρίον Ραμνί μετά δυνάμεως στρατού και χωροφυλακής συνέλαβε τον κομμουνιστήν ιερέαν του χωρίου και έθεσε πυρ εις τέσσερας οικίας συμμοριτών”.“Η ΙΔΗ” Ηρακλείου στο κύριο άρθρο επισημαίνει“την ανάγκην της ταχείας εκκαθαρίσεως της συμμοριακής εστίας εις τον Νομόν Χανίων”.
Πληροφορούμαστε -μέσω προκήρυξης που δημοσιεύτηκε στα φύλλα της ίδιας ημέρας- ότι θα πραγματοποιηθεί διαδήλωση-διαμαρτυρία για την απόπειρα, στην πλατεία Ελευθερίας Ηρακλείου. Την προκήρυξη την υπογράφει ο Καπετάν Εμμ. Μπαντουβάς -Αρχηγός Εθνικής Αντιστάσεως Κρήτης- και οι βουλευτές του Νομού Ηρακλείου. Παρόμοιες διαδηλώσεις θα υπάρχουν σε Ρέθυμνο, Νεάπολη, Αγ. Νικόλαο, Σητεία και Ιεράπετρα.
Προσπαθώντας να κατανοήσουμε το ιστορικό πλαίσιο της εποχής θα συμπεράνουμε ότι η συγκεκριμένη απόπειρα κατά της ζωής του Σοφ. Βενιζέλου πραγματοποιήθηκε σε περίοδο εμφύλιας σύρραξης. Τον επόμενο χρόνο ο εμφύλιος θα λήξει με την ήττα του Δ.Σ.Ε και η Ελλάδα θα ενταχθεί οριστικά στη δυτική συμμαχία.
Αν και στην Κρήτη ο εμφύλιος δεν πήρε την μορφή που πήρε στην υπόλοιπη Ελλάδα, λόγω των συμφωνιών Τρομάρισσας και Θερίσου (1943-1944), που υπογράφηκαν ήδη πριν την αποχώρηση των ναζιστικών στρατευμάτων, οι σποραδικές συγκρούσεις δεν έλειψαν μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών.
Θα κρίναμε την δολοφονική απόπειρα στους Μαχαιρούς ως πράξη εντυπωσιασμού ή πρόκλησης αναταραχής και τριγμών στο κυβερνητικό στρατόπεδο. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος ήταν σημαίνον στέλεχος των αστικών δυνάμεων απ’ τα χρόνια που ήταν επικεφαλής, αλλά και μέλος των εξόριστων κυβερνήσεων στη διάρκεια της Κατοχής. Οι πολιτικές του επιδιώξεις , τo διάστημα εκείνο, κινούνται μεταξύ πολιτικής επιβίωσης στον κεντρώο χώρο και απόκρουσης της κομμουνιστικής αριστεράς. Το μνημόσυνο του πατέρα του έδινε στους αριστερούς αντάρτες την δυνατότητα να τον ”χτυπήσουν”, ώστε να αποδείξουν τη σταθερή ύπαρξη τους και τη δυνατότητα τους για αποφασιστικές ενέργειες.
Δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί ότι με την επιστροφή της εξόριστης κυβέρνησης στην Αθήνα οι υπάρχουσες αντικομμουνιστικές ομάδες επαναοργανώνονται και ενισχύονται σημαντικά, ώστε να μειωθεί η επιρροή του Κ.Κ.Ε.
Η δράση των “Γυπαραίων” και των “ΜΑΫδων”στην Κρήτη είχε ως στόχο να μειώσει την ΕΑΜική επιρροή. Οι ακρότητές τους, όμως, συνέβαλαν σε πολλές αντεκδικήσεις μεταξύ των αντιμαχόμενων και ο φόβος της βεντέτας ήταν πάντα ορατός.
Γενικότερα, οι ένοπλες αριστερές οργανώσεις, γνωρίζοντας ότι η πλάστιγγα γέρνει υπέρ των αστικών πολιτικών δυνάμεων, διεξάγουν κλιμακούμενες επιθετικές ενέργειες και δολοφονικές ενέδρες σε βάρος των αντιπάλων. Χαρακτηριστικό είναι ότι τον Μάιο του ίδιου έτους ο Χρήστος Λαδάς, υπουργός Δικαιοσύνης, δολοφονείται από χειροβομβίδα που ερρίφθη από μέλος ένοπλης κομμουνιστικής ομάδας της Αθήνας θορυβοποιώντας έτσι τα δυτικόφιλα κόμματα.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η δολοφονική απόπειρα κατα του Σοφ. Βενιζέλου έλαβε χώρα στην Κρήτη και ειδικότερα στα Χανιά. Στην γενέτειρά του, δηλαδή, που διαχρονικά αποτελούσε το βασικό πολιτικό τροφοδότη του στις εκλογές. Θα κατανοήσουμε, έτσι, την οξύτητα που είχαν λάβει τα πράγματα, αλλά και πως το συγκεκριμένο περιστατικό διεύρυνε περισσότερο το χάσμα και επιδείνωσε την κατάσταση σε μέρες, που είχαν παγιωθεί ως ημέρες θλίψης για τους Κρήτες.
*Ο Μιχάλης Σμυρλάκης είναι
πτυχιούχος Ιστορίας Ιονίου Πανεπιστημίου
====
ΠΗΓΕΣ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΚΕΛΑΙΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
“ΕΡΕΥΝΑ” : Αριθμ. Φύλλου : 1906 Ημ/νία: 20/3/1948
“ΠΑΤΡΙΣ”: Aριθ. Φύλλων : 492, 493 Ημ/νία: 20/3/1948, 21/3/1948
“Η ΔΡΑΣΙΣ”: Αριθ. Φύλλων: 3485, 3486 Ημ/νία: 20/3/1948, 21/3/1948
“H ΙΔΗ”: Αριθμ. Φύλλου: 5872 Ημ/νία: 21/3/1948
