Η επαρχία Σφακίων ήταν πάντα φυτώριο αρχηγών, για όλη την Κρήτη. Δεν είχε, όμως, τις προϋποθέσεις για την ανάδειξη και διάκριση σε άλλους τομείς. Όμως σε όλους τους τομείς ανεδείχθησαν κορυφαίοι Σφακιανοί, μα εκτός Σφακίων:
1. Στη δεκαετία του 1890 βρέθηκε πρωτοδίκης Βάμου, που ήταν ο Βάμος πρωτεύουσα του τότε νομού Σφακίων, ο εξ Ασκύφου Μανούσος Κούνδουρος που ηγήθηκε της Επιτροπής Μεταπολιτεύσεως, πολιτικά και επαναστατικά, όπου το διαχειρίστηκε σωστά και είχαμε καλά αποτελέσματα.
2. Ο Μιχελιουδόπαπας από τον Αγ. Γιάννη Σφακίων, συγγενείς και συμπολεμιστής του Δασκαλογιάννη, πέθανε κρατούμενος στον κουλέ του Ηρακλείου. Ο εγγονός του Μιχελιουδόπαπα Κώστας (ως Σφακιανάκης, αφού έτσι γράφτηκε, ανεδείχθη αρχηγός των 6 ανατολικών επαρχιών κατά την επανάσταση του ‘66 και ο γιος του Κώστα, Ιωάννης Σφακιανάκης -δισέγγονος του Μιχελιουδόπαπα- ήταν ο πρώτος πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου της Κρητικής πολιτείας. (Τη θέση του Πρωθυπουργού την κράτησε ο πρίγκιπας).
3. Το 1824 εισέβαλε ο Χουσεΐν πασάς στα Σφακιά. Στην Ίμβρο, όταν ο γιος Ξενουδάκης ήταν παιδί 8 χρονών, σκότωσαν οι Τούρκοι μπροστά στα μάτια του παιδιού τον πατέρα του και αυτό το πήραν αιχμαλωτάκι. Πλήρωσε τα λύτρα και τον απελευθέρωσαν και ο Ξενουδάκης σπούδασε στις κρατικές σχολές, όπου έγινε μεγαλοδικηγόρος. Απέκτησε τεράστια περιουσία, που την κληροδότησε στην επαρχία Σφακίων για την ανάπτυξη της παιδείας· χτίστηκαν 13 σχολεία, ένα γυμνάσιο και δίνονταν χορηγίες σε φοιτητές ανώτερων σχολών.
4. Ο Γεώργιος Ζερβουδάκης από το Μουρί Σφακίων μετοίκησε στη Σίφνο. Ο γιος του Γρηγόριος ήτανε πεπρωμένο να γίνει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ζ΄.
5. Ο Σήφης Χατζιδάκης γεννήθηκε στη Μήλο, μα ο πατέρας του ήταν από την Ανώπολη και η μητέρα του ήταν κόρη του στρατηγού Σήφη Δεληγιάννη από το Ασφένδου. Σπούδασε γιατρός, μα η μεγάλη προσφορά του ήταν στην αρχαιολογία. Έκανε ανασκαφές και έφερε στην επιφάνεια αξιόλογες αρχαιότητες, μα ειδικά για το αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου χαρακτηρίζεται εμπνευστής, ιδρυτής και ο πρώτος διευθυντής του.
6. Ο Στέφανος Ξανθουδίδης ήταν γιος του Αντώνη Ξανθουδίδη, που σαν αρχηγός στην ανατολική Κρήτη, κατοίκησε στην Αβδού. Σπούδασε φιλολογία, υπηρέτησε ως καθηγητής, έφορος αρχαιοτήτων… Έκανε πολλές ανασκαφές, ανακάλυψε θολωτούς τάφους, σφραγίδες, χάλκινα όπλα, λάρνακες, επιγραφές, κ.α. και προσέφερε πολλά στην αρχαιολογία, στην ιστορία και στη λογοτεχνία. Διαδέχθηκε τον Χατζιδάκη στη διεύθυνση του μουσείου. Οι δυο Σφακιανοί, Χατζιδάκης και Ξανθουδίδης, προσέφεραν πολλά στην αρχαιολογία και στην πολιτιστική μας κληρονομιά, γι’ αυτό τα αγάλματα και των δύο είναι στο μουσείο, σε αναγνώριση της προσφοράς τους.
7. Ο Ανδρέας Πολέντας γεννήθηκε στο Ασκύφου, μα κατοίκησε στις Βρύσες Αποκορώνου. Η κήρυξη του πολέμου τον βρήκε φοιτητή την νομικής. Στις μέρες άμα καταλάβαινε την Κρήτη οι Ναζί, με τον Ανδρέα Παπαδάκη, στο εξοχικό σπίτι του οποίου στον Βαβουρέ, μεταξύ Καλλικράτους και Ασής Γωνιάς, με τον Παΐζη από τα Χανιά, τον Αλεβιζάκη από το Ρέθυμνο, τον Ιωαννίδη από το Λασίθι και από το Ηρακλείο ο Ζουδιανός και ο Γεωργιάδης ίδρυσαν την Ανώτατη Επιτροπή Αγώνος Κρήτης (ΑΕΑΚ). Τον Πολέντα έβαλαν γενικό γραμματέα της επιτροπής, μα αυτός ήταν η ψυχή της επιτροπής. Είχε ασύρματο και έπαιρνε και έδινε πληροφορίες στο Κάιρο. Οργάνωνε σαμποτάζ, φρόντιζε για την απόκρυψη και τη φυγάδευση στρατιωτών που δεν παραδόθηκαν, φρόντιζε για την εγγραφή νέων στην οργάνωση, μα τέλος τον ανακάλυψαν, τον συνέλαβαν και τον εκτέλεσαν στην Αγιά.
8. Ο Μανώλης Κριαράς, καταγόμενος από την Ανώπολη, ήταν από μεγάλα πνεύματα της Ελλάδος του 20ου αιώνα. Καθηγητής πανεπιστημίου, ήταν δημοτικιστής. Συνετέλεσε στην καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος. Γλωσσολόγος, βυζαντινολόγος, έγραψε και λεξικό.
9. Ο Μανούσος Μανούσακας καταγόταν από την Ίμβρο. Είχε πει ο Μιχάλης Καυκαλάς γι’ αυτόν: «Υπήρξε πανάξιος, σεμνός, έντιμος, ανιδιοτελής και πρόθυμος να μεταδώσει τις επιστημονικές του γνώσεις». Ήταν κι αυτός κορυφαίος του πνεύματος. Ήταν καθηγητής του ελληνικού ινστιτούτου Βενετίας, διευθυντής στο μεσαιωνικό αρχείο Αθηνών και οργανωτής στο Κρητολογικό συνέδριο.
10. Μεταξύ των κορυφαίων του πνεύματος ήταν και ο Δημήτριος Κακαβελάκης, που πρόσφατα έφυγε από τη ζωή. Ήταν δημοσιογράφος, λογοτέχνης, ποιητής. Ήταν άνθρωπος της προόδου και της προσφοράς, στην ειρήνη, στη δημοκρατία και στην κοινωνία. Είχε συνεργασία με όλες τις μεγάλες εφημερίδες της Ελλάδας, μα και με εφημερίδες του εξωτερικού. Είχε και κάπου- κάπου συνεργασία με τον οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα, τον μακαριστό Μητροπολίτη Ειρηναίο Γαλανάκη, με τον Αθανάσιο Κανελόπουλο, τον Αδαμάντιο Πεπελάση με τη Μελίνα Μερκούρη κ.α. Διευθυντής του ελληνικού τμήματος της εφημερίδας «Πρωινής» της Νέας Υόρκης, σύμβουλος δημοσίων σχέσεων της συνοδικής επιτροπής της εκκλησίας της Ελλάδος. Πρόεδρος των δημοσίων σχέσεων του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη από 1971- 1980. τιμήθηκε με το ανώτατο μετάλλιο των Αθηνών επί δημαρχίας Αβραμόπουλου.
11. Η ρίζα των περίπλουτων Βαρδινογιάννηδων είναι ο Άγιος Ιωάννης Σφακίων. Έχουν καλή συνείδηση της καταγωγής τους και έχουν προσφέρει πολλά στην κοινωνία και ειδικά στα Σφακιά, τόπο καταγωγής τους.
12. Ο Τσιριντάνης Αλέξανδρος γεννήθηκε στην Ιεράπετρα μα καταγόταν από τη Χώρα Σφακίων. Σπούδασε στην Αθήνα και στη Βιέννη. Ήταν από τους κορυφαίους πνευματικούς ανθρώπους της Ελλάδας του 20ου αιώνα. Το 1942 ήταν καθηγητής εμπορικού δικαίου στο πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1961 ήταν υπηρεσιακός υπουργός στην υπηρεσιακή κυβέρνηση του Μαυρομιχάλη. Το 1966 στη συνάντηση σοφών στην Πνύκα, από όλο τον κόσμο ο Τσιριντάνης ήταν μεταξύ των 7 στη συζήτηση για τα προβλήματα της ανθρωπότητας. Όταν ρωτήθηκε τι προβλέπει για το κράτος μας, είπε: «Έχω εμπιστοσύνη στους ιδιώτες, όχι στο κράτος».
13. Περνούμε τώρα στην οικογένεια των Βουρβάχων που ανέδειξε αρκετές προσωπικότητες εκτός Σφακίων. Ο Μπουρμπαχοπρατής σκοτώθηκε κατά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη στην Αράδενα, ως αρχηγός Ασφενδιωτών. Ο αδερφός του Σωτήρης Βούρβαχης, μετά την επανάσταση, μη μπορώντας να επιβιώσει στα αποκαΐδια, έφυγε στην Κεφαλλονιά. Είχε ένα καραβάκι κι έκανε μεταφορές. Όταν ο Μ. Ναπολέων είχε πόλεμο στην Αίγυπτο ήθελαν οι Γάλλοι να του στείλουν σημαντικό μήνυμα, μα οι Άγγλοι είχαν μπλοκαρισμένη τη Μεσόγειο, ανέθεσαν την αποστολή στον Σωτήρη Βούρβαχη, και αφού τους εξυπηρέτησε σωστά, η γαλλική κυβέρνηση του σπούδασε τα τρία παιδιά του. Ο Σήφης έγινε πρόξενος της Γαλλίας και ο Νικόλας ήταν μεγαλοφυΐα στα μαθηματικά. Μέχρι που οι Γάλλοι έναν όμιλο μαθηματικών τον ονόμασαν όμιλο «BURBAKI». Ο τρίτος γιος ο Διονύσης σπούδασε στη στρατιωτική σχολή και όταν ήταν Συνταγματάρχης του γαλλικού στρατού τα παράτησε και ήρθε στην Ελλάδα μα πολεμήσει για την επανάσταση, σκοτώθηκε όμως το 1826 στο Καματερό ως αρχηγός των 2000 Κεφαλίνων μαζί με τον Νοταρά. Ο γιος του Διονύση, Κάρολος ακολούθησε κι αυτός στρατιωτική καριέρα και όταν η Γαλλία είχε πόλεμο με τους Γερμανούς το 1870 ο Κάρολος ήταν διοικητής σώματος στρατού. Μετά επήγε διοικητής στρατέας στην Αλγερία. Ο Β. Ψιλάκης στην Ιστορία της Κρήτης τ.Α΄ σελ.754 γράφει «… Εκ των Σφακίων δε Βουρβάχων, οι εν Κεφαλινία αποκατασταθέντες κατά το 1770, εξ ων οι εν Γαλλία διαπρέψαντες στρατιωτικοί, ο συνταγματάρχης Διονύσιος και ο υιός αυτού Κάρολος, ο περιώνυμος στρατάρχης της Γαλλίας».
Όλοι αυτοί που αναφέρω παραπάνω αναδείχτηκαν και αναπτύχθηκαν εκτός Σφακίων, ενώ στα Σφακιά δεν θα μπορούσαν ούτε τον εαυτό τους να αξιοποιήσουν, ούτε στην κοινωνία, ούτε στην πατρίδα δεν θα πρόσφεραν την αξιόλογη προσφορά τους, αφού δεν υπήρχαν εκεί προϋποθέσεις.
