Γ. Μπαμπινιώτης
Ομότιμος Καθηγητής Γλωσσολογίας
Πανεπιστημίου Αθηνών
Πρόεδρος Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας
Εκδόσεις
ΚΕΝΤΡΟ ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ
Α΄ έκδοση Σεπτέμβρης 2017
Γενική επιμέλεια & συντονισμός: Νάντια Δήμου – Τσιβεριώτη
Διόρθωση Φιλόλογος: Βασίλειος Μαλισιόβας
Γραμματεία: Ειρήνη Μούτου
B΄ συνέχεια
Η νέα Γραμματική του 21ου αιώνα ήταν το μακροχρόνιο όραμα του καθηγητή Μπαμπινιώτη που πραγματοποιήθηκε με συνεργασία εκλεκτών επιστημονικών συνεργατών.
Στο δεύτερο κείμενό μας για τη «Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους» θα αναφερθούμε σε ενδιαφέροντα αποσπάσματα και από τα τέσσερα μέρη της νέας Γραμματικής για τον 21ο αιώνα. Αυτό το μακροχρόνιο όραμα του καθηγητή της γλωσσολογίας Γεώργιου Μπαμπινιώτη, έφθασε στην ολοκλήρωσή του, ως καταστάλαγμα σαράντα χρόνων επιστημονικής ενασχόλησης με τη γλώσσα και την Ελληνική ειδικώτερα.
Όμως, στον πρόλογό του ο καθηγητής Μπαμπινιώτης κάνει μια αναγκαία παρατήρηση λέγοντας: «Ο δρόμος και η βάση ουσιαστικής γνωριμίας με τη γλώσσα είναι εκ των πραγμάτων η σχολική γραμματική με την ευρύτερη έννοια.
Η ΝΕΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΕΧΕΙ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ
Για να προσθέσει ότι «Η παρούσα γραμματική, συνδέεται φυσικά στη γενική σύλληψη της θεωρίας και της ανάλυσης, με το εκτενές έργο Γραμματικής που συντάξαμε από κοινού με τον συνάδελφο καθηγητή Χρήστο Κλαίρη το 2004 (επανέκδοση το 2011 και το Κέντρο Λεξικολογίας). Πρόκειται ια έργο με εξ’ ορισμού ειδικότερα χαρακτήρα το οποίο προχωρεί σε λεπτομερή της γλώσσας με γλωσσολογικές απαιτήσεις (1260 σελίδων) το οποίο διαφέρει ριζικά από τους στόχους της παρούσας σύγχρονης συνολικής γραμματικής για όλους.
Ειδικό σκοπό εξυπηρετεί – σε μικρομορφή της Μεγάλης Γραμματικής με τον Χρήστο Κλαίρη (Α΄ έκδοση 2007) και (β΄ έκδοση 2011) από το Κέντρο Λεξικολογίας. Βασικά στην τελική μορφή του παρόντος έργου, που απαίτησε μικρό χρόνο και πολύ μόχθο προσωπική μου συγγραφικής εργασίας, είχε επιστημονικούς συνεργάτες δύο εκλεκτούς γλωσσολόγους και ιδιαίτερα ασκημένους στον ευαίσθητο και απαιτητικό χώρο της λεξικογραφίας, το Θεόδωρο Μωυσιάδη, διδάκτορα γλωσσολογίας και τον Γιώργο Μπάτζιο».
Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΘΑ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
….Οι παρατηρήσεις, οι επισημάνσεις, οι επιμέρους συμβολή τους και η επιμέλεια της παρουσίασης του έργου υπήρξαν πολύτιμες. Το βάρ9ς της διόρθωσης ανέλαβε σε αυτό το δύσκολο έργο ο έμπειρος φιλόλογος Βασίλης Μαλισιόβας. Τον ευχαριστώ θερμά όπως και την Ειρήνη Μούτου, ευχαριστίες, τέλος εκφράζω στην εκδότρια του Λεξικού μου την κ. Νάντια Δήμου-Τσιβεριώτη, η οποία αγκάλιασε και αυτό το έργο μου, ώστε να λάβει την προσεγμένη ποιοτική μορφή, που είμαι βέβαιος ότι θα εκτιμήσει ο αναγνώστης. Μορφή που συνάδει με τους στόχους της Γραμματικής μου. Σημαντικές ευχαριστίες εκφράστηκαν από τον δημιουργό της Νέας Γραμματικής του 21ου αιώνα για όλους τους άξιους συνεργάτες του. Εγώ, Ζώντας 25 χρόνια (στο διοικητικό Συμβούλιο της Φιλεκπαίδευτης εταιρείας και στη Δ/νση της Στοάς του βιβλίου) τον πρόεδρο και καθηγητή και πρύτανη Γ. Μπαμπινιώτη συνεχώς διαπίστωνα την αναγνώριση της προσφοράς όλων των συνεργατών του.
Μετά από τις παραπάνω αναφορές του καθηγητή της Γλωσσολογίας, Γ. Μπαμπινιώτη εμείς στο σημερινό μας κείμενο θα αναφέρουμε μερικά ενδιαφέροντα αποσπάσματα από τα τέσσερα μέρη του έργου, όπως:
Α΄ ΜΕΡΟΣ: Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΟΝΟΤΟΝΙΚΟΥ (Μετά την ιστορικότητα του πολυτονικού)
… Είναι αλήθεια ότι ήδη από τους ελληνιστικούς χρόνους με την κατάργηση της προσωδίας έπαυσαν οι τόνοι (οξεία: ανέβασμα φωνής – περισπωμένης ανεβοκατέβασμα φωνής στην ίδια συλλαβή, να λειτουργούν φωνολογικά, να διαφοροποιούν δηλ. την προφορά και κατ’ επέκταση τη σημασία των λέξεων. Τελικά, στην πράξη οι τρεις τόνοι ΕΝΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΣΕ ΕΝΑΝ, στην ΟΞΕΙΑ, η οποία είναι πλέον η μόνη που διαφοροποιεί τη έξη κατά την ένταση της φωνής σε ορισμένη συλλαβή.
Ομοίως ο δασύς φθόγγος ο οποίος δηλώθηκε με τη δασεία (ενώ η απουσία με την ψιλή), έχει εκλείψει ήδη από την ελληνιστική εποχή) .
Όποιος βλέπει το τονικό από πλευράς λειτουργικότητας στη γλώσσα έχει ουσιώδεις λόγους να πιστεύει ότι το πολυτονικό (ακόμη και στην απλοποιημένη μορφή του) λειτουργικού δεν παίζει κανένα ρόλο στη Νέα Ελληνική και δικαιολογείται να υποστηρίζει την απαλλαγή της γλώσσας από ένα πρόσθετο φορτίο που την επιβάρυνε, υστερογενώς νομιμοποιείται, δηλαδή να υιοθετεί το μονοτονικό σύστημα.
Για να αναφέρει (στη σελ. 69) του κανόνες (του τωρινού μονοτονικού και όλες τις εξαιρέσεις) ενώ, στη σελ. 70 προτείνει ότι η ισχύουσα άμορφη του μονοτονικού χρειάζεται σημαντικά βελτίωση για να θεραπευθούν προφανείς αδυναμίες στους τομείς:
α) τονισμού των άρθρων
β) τονισμού κατά την αφαίρεση κ.λπ.
γ) για την ανάγκη τονισμού των προσωπική αντωνυμιών και
δ) αλλά και για τονισμό Μονοσύλλαβου τύπου των ερωτηματικών αντωνυμιών π.χ. τι θέλεις, ποιος είναι; που πήγατε χθες;
ΜΕΡΟΣ Β΄ (β΄ απόσπασμα)
Έτσι: επίρρημα και κειμενικός δείκτης. Ενδιαφέρουσα, τέλος, είναι η χρήση ενός γλωσσικού στοιχείου υψηλής συχνότητας, του έτσι, το οποίο λειτουργεί τόσο ως επίρρημα όσο και ως κειμενικός δείκτης (συνεκτικό στοιχείο μεγαλύτερων τμημάτων κειμένου):
Γραψ’ το έτσι και θα αρέσει περισσότερο (επίρρημα)
Για να μπορέσει να συγκρίνει το ινδικό έπος, τις Βέδες, με τα ομηρικά έπη, άρχισε να μαθαίνει Σανσκριτικά. Ήταν όμως εξαιρετικά δύσκολη γλώσσα, που απαιτούσε μακροχρόνια ενασχόληση.
Έτσι, αναγκάστηκε α περιοριστεί στη σύγκριση των δύο επών μέρα από γαλλικές μεταφράσεις του ινδικού έπους [κειμενικός δείκτης]
Τροπικά επιρρήματα
Τα τροπικά επιρρήματα αποτελούν την πολυπληθέστερη κατηγορία, διότι τέτοιου είδους λειτουργία μπορεί να αποκτήσει μεγάλος αριθμός επιρρημάτων σε –α/ -ως, τα οποία προέρχονται από αντίστοιχα επίθετα ή μετοχές (π.χ. καλά / -ως, ωραία, σωστά, αυτόματα/ αυτομάτως, τελικά / ως, συγκεκριμένα, λυπημένα, διεθνώς, σαφώς, δημόσια/ δημοσίως, βέβαια/ βεβαίως κ.α.). Εκτός από αυτά τα παράγωγα που είναι πάρα πολλά, μερικά ακόμη κοινά τροπικά επιρρήματα είναι τα εξής:
αλλιώς μαζί
διαμιάς μόνο
επίτηδες οπωσδήποτε
έτσι πώς
Γραμματική εξειδίκευσητων ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ
Μέρος Γ΄ (απόσπασμα τρίτο)
«Ότι περιβάλλει και εξειδικεύει την ενέργεια (κατάσταση που δηλώνει το ρήμα) είναι τα ουσιαστικά. Αυτά το ενεργοποιούν ως υποκείμενα του ρήματος, αυτά ως συμπληρώματα (αντικείμενα) του ρήματος ολοκληρώνουν τη σημασία και τη λειτουργία του.
Αν το ρήμα εστιάζει στο κέντρο του μηνύματος αποτελώντας τη βάση του, τα ουσιαστικά εξακτινώνονται γύρω από το ρήμα, πραγματεύοντας την απαραίτητη για κάθε αναφορά στον κόσμο της πραγματικότητας, την αναφορά δηλ. δηλαδή σε πρόσωπα και πράγματα (συγκεκριμένα και αφηρημένα).
Ο συνδυασμός ρήματος και ουσιαστικών απαρτίζει κάθε είδους μηνύματα, ακόμη και του πιο στοιχειώδους. Χωρίς τα ουσιαστικά, ρητώς δηλούμενα ή εννοούμενα δεν υφίσταται μήνυμα.
Η αναφορά στις οντότητες που υπάρχουν γύρω μας-συγκεκριμένες ή αφηρημένες, η αναφορά στα όντα, στο «είναι» σε ότι υπάρχει στις ουσίες γίνεται με τα ουσιαστικά. Αυτά από σημασιολογικής απόψεως, τα οποία κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες, στα ΚΥΡΙΑ και τα ΚΟΙΝΑ…. Ο ρόλος των ουσιαστικών στη γλώσσα είναι τόσο σημαντικός ώστε (από κοινού με τα επίθετα) μπορούν να αποτελέσουν και αυτοτελείς προτάσεις τις λεγόμενες ονομαστικές.
Στο Γ΄ μέρος περιλαμβάνονται ακόμα οι πτώσεις, το γένος και η Συντακτική εξειδίκευση των ουσιαστικών, τα άρθρα, επίθετα, αντωνυμίες…..τύποι επιθέτων, τύποι των αριθμητικών, μορφολογία του ουσιαστικού και των ονοματικών στοιχείων (επιθέτων, αριθμητικών αντωνυμιών, συνοπτική παρουσίαση και κλίση των ουσιαστικών, τονισμός της κλίσης επιθέτων και τονισμός, τύποι των αριθμητικών και οι τύποι των αντωνυμιών, με πλείστες όσες άλλες αναλύσεις σε αναφερόμενα θέματα σε κάθε μέρος των περιεχομένων).
Το τέταρτο μέρος έχει τίτλο: ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ
Σε αυτό το μέρος η Σύγχρονη-Σχολική Γραμματική για όλους» αναφέρεται:
1. Ετυμολογικές σχέσεις των λέξεων
2. Παραγωγή- σύνθεση γενικά
2.1 Προσφύματα και συμφύματα
2.2 Σύνθεση, γενικές έννοιες
3. Παραγωγή – σύνθεση ρημάτων
3.1 Παραγωγή ρημάτων κ.λπ.
4. Παραγωγή σύνθεση ουσιαστικών
5. Παραγωγή σύνθεση επιθέτων
6. Παραγωγή σύνθεση επιρρημάτων κ.λπ.
7. Ειδικές μορφές σύνθεσης
Στο παράστημα αυτής της σημαντικής γραμματικής για τον 21ο αιώνα αναλύονται τα σημεία στίξης.
• η κλίση ρήματος
• οι θεματικές κατηγορίες ρημάτων (α΄ συζυγίας)
• Ανώμαλα ρήματα
• Κλίση ουσιαστικών, κλίση επιθέτων. Μετοχών
• Απόλυτα και άκλιτα αριθμητικά
• Και προθήματα και επιθήματα
*
ΝΑ ΚΛΗΘΕΙ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ Ο ΕΠΙΤΙΜΟΣ ΔΗΜΟΤΗΣ ΧΑΝΙΩΝ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ, ΝΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙ ΤΗ ΝΕΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ
Μια γραμματική με νέες προσεγγίσεις στις νέες συνθήκες του κόσμου και της χώρας μας.
Μια γραμματική που την κατέθεσε ο διακεκριμένος γλωσσολόγος καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης, επίτιμος δημότης Χανίων επί δημαρχίας Κυριάκου Βιρβιδάκη, ο οποίος στην σπουδαία ομιλία της αναγόρευσής του ως επιτίμου Δημότη της ιστορικής πόλης του Ελευθερίου Βενιζέλου προανήγγειλε το όραμα του για τη σύγχρονη Γραμματική, καθώς και για άλλα σπουδαία λεξικά του, ένα από τα οποία παρουσίασε στο Ινστιτούτο του Επαρχιακού Τύπου με πρόσκληση του δημιουργού του Γιάννη Γαριδάκη. Θεωρώ ότι η αντιπεριφέρεια και ο Δήμος Χανίων θα τον καλέσουν να παρουσιάσει στα Χανιά τη Γραμματική του 21ου αιώνα σε συνεργασία με το Φιλολογικό Σύλλογο Χανίων, Σπουδαστών σχολείων, μαθητές Λυκείων και γυμνασίων, καθώς και τους λόγιους πολίτες των Χανίων.
