Λίγες ημέρες μετά τη λήξη της Μάχης της Κρήτης, στις 2 Ιουνίου του 1941, ο αντρικός πληθυσμός στο Κοντομαρί εκτελείται από τους ναζί. Είναι η μία από τις πρώτες, για πολλούς η πρώτη, εκτέλεση αμάχων στην κατεχόμενη Ευρώπη.
Πίσω τους αφήνουν ορφανά, χήρες, ανθρώπους πληγωμένους, για τους οποίους τα επόμενα χρόνια θα είναι εξίσου δύσκολα χωρίς το στήριγμα του πατέρα, του αδελφού, του θείου…
77 χρόνια μετά συνομιλήσαμε με παιδιά και συγγενείς των τότε άδικα εκτελεσμένων. Έχοντας το συγκλονιστικό βιβλίο του Β. Μαθιόπουλου “Μνήμες Κατοχής” όπου παρουσιάζεται το πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό της εκτέλεσης που είχε παρουσιάσει ο δημοσιογράφος στον “Ταχυδρόμο” γυρίζουμε το χρόνο πίσω μαζί με ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα.
«Κρεμάστηκα στο λαιμό του αλλά…»
«Κρεμάστηκα στο λαιμό του πατέρα μου. Ήμουν 7 χρονών! Ήθελα να τον κρατήσω να μη γυρίσει στο χωριό. Τρία άτομα με κρατούσαν γιατί δεν ήθελα να τον αποχωριστώ. “Μπαμπά θα σκοτώσουν” του έλεγα, λες και το έβλεπα, λες και το ξερα. Έφυγε και δύο μέρες μετά μας ήλθε το μαντάτο ότι τον είχαν εκτελέσει…τον θυμάμαι ακόμα σαν όνειρο γιατί ήταν πολύ καλός άνθρωπος» αφηγείται ο κ. Γιάννης Αποστολάκης, γιος του εκτελεσθέντα Γιώργου Αποστολάκη και τα δάκρυα παρότι έχουν περάσει 77 χρόνια τρέχουν στο πρόσωπο του.
«Με το που ξεκίνησαν οι βομβαρδισμοί μαζί με τη μητέρα μου και τις τρεις αδελφές μου φύγαμε στα βουνά, σε σπηλιές στο Σηρικάρι Κισάμου. Από εκεί ήταν η μητέρα μου. Ο πατέρας μου ήθελε να θειαφίσει τα αμπέλια και μαζί με κάποιο άλλο από γειτονικό χωριό έφυγαν για να γυρίσουν στο Κοντομαρί για τις αγροτικές εργασίες.
Όταν έμαθαν για την εκτέλεση κατέβηκαν η μάνα μου και οι αδελφές μου για να τον θάψουν. Εμένα με άφησαν σε ένα θείο μου. Στο χωριό ξαναγυρίσαμε ένα χρόνο μετά» σημειώνει.
Τα επόμενα χρόνια της κατοχής αλλά και μετά την απελευθέρωση πολύ δύσκολα. «Παιδί άνοιγα αυλάκια για να βάλουμε φασόλια, να φυτέψουμε κήπους. Η μάνα μου για χρόνια μέχρι που πέθανε μέσα στη στενοχώρια. Πολύ δύσκολες εποχές…αν έχω μίσος για τους Γερμανούς. Γιατί να μην έχω, σκότωσαν τον πατέρα μου!
Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥ
Την εκτέλεση απαθανάτισε ένας φωτογράφος Franz Peter Weixler πολεμικός ανταποκριτής του Γερμανικού στρατού. Το υλικό του οποίου εντοπίσθηκε στα Γερμανικά αρχεία τη δεκαετία του ’80 από το το δημοσιογράφο Βάσο Μαθιόπουλο που το ανέδειξε. Στα 1957 ο Γερμανός φωτογράφος μαζί με Γιώργο Γαλάνη που είχε γλιτώσει την εκτέλεση, το δικηγόρο Αρτέμη Γεωργιλά που του είχαν εκτελέσει ένα αδελφό και τον Σαρρή από το Μάλεμε ήλθαν στο χωριό και κάθισαν στο καφενείο.
«Είχα πάει στο καφενείο για να πιω καφέ. Μου λένε “ετούτος σας ο Γερμανός ήταν που φωτογράφισε την εκτέλεση”. “Ίντα μου λες, λέω”. Πάω και φωνάζω τον Τάκη Δασκαλάκη που είχε εκτελεστεί ο πατέρας του και γυρίζουμε στο καφενείο και λέμε “φύγετε τώρα, γιατί θα γίνει χαμός! Σηκωθείτε φύγετε!” Και έφυγαν. Είπαν μετά ότι ο φωτογράφος αυτός είχε καταθέσει στη δίκη της Νυρεμβέργης σε βάρος των ναζί για το έγκλημα στο Κοντομαρί αλλά εμείς δεν ξέραμε τίποτα» σημειώνει ο κ. Αποστολάκης.
Σε αυτό το σημείο παρεμβαίνει ο κ. Βασίλης Παπαδάκης. «Τον έφεραν λοιπόν ένα απόγευμα στο χωριό ο Γαλάνης, ο Γεωργιλάς και ο Σαρρής. Κάθισαν στο καφενείο, τους κέρασε ο κόσμος που κάθονταν εκεί τσικουδιές. Και ο Γαλάνης μας είπε ποιος ήταν ο Γερμανός. Όπως καταλαβαίνεις επικράτησε μια “παγωμάρα” στο καφενείο. Όλοι είχαν κάποιον εκτελεσμένο. Τους είπαν να πιουν την τσικουδιά και να φύγουν γιατί τον Γερμανό δεν τον ήθελαν. Μάθαμε στη συνέχεια πως ο Γερμανός είχε στείλει έγγραφο στη Νυρεμβέργη στο δικαστήριο κατά του Γκαίριγκ που διαβάστηκε εκεί γιατί αυτός είχε δώσει την εντολή…» λέει.
Οταν οι Γερμανοί ανακάλυψαν πολύ αργότερα από την εκτέλεση ότι ο φωτογράφος είχε κρατήσει τα αρνητικά από την εκτέλεση τον φυλάκισαν και θα τον εκτελούσαν αλλά τελείωσε ο πόλεμος.
«Στυγνό φασιστικό έγκλημα»
«Τα γεγονότα δεν τα έζησα γιατί δεν είχα γεννηθεί. Συνομιλώντας όλα αυτά τα χρόνια όμως με τους παλιούς χωριανούς κατάλαβα ότι η εκτέλεση στο Κοντομαρί ήταν από τα πιο στυγνά εγκλήματα. Το να μαζέψεις 25 ανθρώπους, χωρίς να τους δικάσεις, χωρίς να τους αποδώσεις κατηγορίες, χωρίς να τους ενοχοποιήσεις και να τους εκτελέσεις, άμαχους που δεν είχαν συμμετάσχει στον πόλεμο ήταν ένα φοβερό έγκλημα» μας λέει ο πρόεδρος της κοινότητας κ. Γιώργος Πρεκατσάκης, η βοήθεια του οποίου ήταν καθοριστική στο να βρούμε παιδιά και συγγενείς των εκτελεσθέντων. Ο ίδιος εκτιμά ότι ο μεγάλος αριθμός των Γερμανών νεκρών αλεξιπτωτιστών της Μάχη της Κρήτης που βρέθηκαν στα λιόφυτα, στο “πεδινό” στα βόρεια του χωριού, τους έστρεψε την οργή τους προς το πιο κοντινό χωριό που ήταν το Κοντομαρί.
«Τι κράτησε το χωριό; Ότι έγιναν όλοι οι εναπομείναντες κάτοικοι μια οικογένεια! Η αλληλεγγύη για τα ορφανά, τις γυναίκες, τα αδέλφια των εκτελεσμένων βοήθησε τις οικογένειες αυτές να επιβιώσουν. Είναι σημαντικό στα σχολεία αντί να γίνονται γιορτές μέσα στις αίθουσες να φέρνουν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές τα παιδιά στους τόπους του μαρτυρίου και να μαθαίνουν πραγματικά τι συμβαίνει. Και σε αυτήν την κατεύθυνση λειτουργούν και το Εσπερινό ΕΠΑΛ και το Γυμνάσιο Πλατανιά! Μόνο δείχνοντας το αληθινό πρόσωπο του φασισμού μπορούμε να προβληματίσουμε τη νεολαία. Είναι υποχρέωση μας. Επίσης οφείλω και ένα ευχαριστώ στο δήμαρχο Γιάννη Μαλανδράκη που με τις προσπάθειες του εντάχθηκε το Κοντομαρί στα Μαρτυρικά χωριά» λέει.
«Στο κεφαλόσκαλο σκότωσαν τον πατέρα μου»
«Δέκα χρονών ήμουνα τότε. Με το που ξεκίνησαν οι βομβαρδισμοί με τους γονείς και την αδελφή μου πήγαμε στις Βουκολιές στη γιαγιά μου. Ο πατέρας μου όμως είχε αμπέλια με σταφίδες, είχε ζώα και γύρισε μετά τη Μάχη στο χωριό για να τα φροντίσει» μας λέει ο κ. Αριστείδης Βλαζάκης.
Μας ξεναγεί στο σπίτι που ζει σήμερα και στο τμήμα του οποίου πριν από 77 χρόνια ο πατέρας του, Αριστείδης Βλαζάκης και αυτός, εκτελέστηκε από τους ναζί.
«Μας έλεγε ο Γαλάνης , ένας από τους διασωθέντες, ότι με το που έπεσαν οι πυροβολισμοί αυτός και ο πατέρας μου έτρεξαν προς τα πίσω. Και οι δύο είχαν τραυματιστεί, ο πατέρας μου μάλιστα στο στήθος. Του είπε ο Γαλάνης να κρυφτούν στα σπαρτά όπως έκανε εκείνος, αλλά επειδή ο πατέρας μου έχανε πολύ αίμα του ανάφερε ότι θα πήγαινε σπίτι για να δέσει το τραύμα του. Ο πατέρας μου μπήκε στο σπίτι από τη μια είσοδο, τον ακολουθεί ο Γερμανός και του ρίχνει την πρώτη ριπή με αυτόματο. Την έφαγαν τη ριπή οι καρέκλες, ότι έπιπλα είχαν τότε, περνάει τη μεσόπορτα και πήγαινε από δωμάτιο σε δωμάτιο. Τον κυνηγούσε ο Γερμανός πάντα και του ρίχνει και δεύτερη ριπή όταν ήταν στην κουζίνα. Ούτε τότε τον πέτυχε. Τα σημάδια υπήρχαν στα ντουλάπια για χρόνια μετά! Βγήκε έξω ο πατέρας μου για να ξεφύγει και στο κατώφλι τον εκτέλεσε ο Γερμανός! Μεγάλη απώλεια για όλους, ήταν προκομμένος άνθρωπος θα με σπούδαζε αλλά…», θυμάται.
Τα επόμενα χρόνια κάτι παραπάνω από δύσκολα για όσους έμειναν πίσω. «Μόνο ο θεός και εμείς ξέρουμε την φτώχεια και την πείνα που περάσαμε. Γιατί η ορφάνια μέσα στην κατοχή και μετά ακόμα ήταν πολύ δύσκολη. Όταν μεγάλωσα άρχισα να φτιάχνω την περιουσία του πατέρα μου που είχε εν τω μεταξύ ρημάξει. Μετά το ΄50 πολλοί έφυγαν για τη Γερμανία να δουλέψουν, εγώ ούτε που το σκέφτηκα καν. Δεν ήθελα ούτε τους Γερμανούς, ούτε τα καλά τους…»
«Ματώσαμε για να επιβιώσουμε»
«Στο χωριό μας πέρασαν 15-20 χρόνια για να δεις να περπατάνε νέοι άνθρωποι! Μόνο γέροι, γυναίκες και μικρά παιδιά. Οι άντρες που ήταν στην πιο παραγωγική ηλικία είχαν εκτελεστεί. Ήταν τεράστιος ο αγώνας της επιβίωσης των ορφανών ειδικά. Ακολούθησε ο εμφύλιος, η μετανάστευση. Τη δεκαετία του ΄60 και μετά άρχισε κάτι να γίνεται στο Κοντομαρί» είναι τα λόγια του συνταξιούχου δάσκαλου κ. Βασίλη Παπαδάκη.
Σε ηλικία 8 ετών, είναι από τους λίγους εν ζωή που θυμούνται την εκτέλεση καθώς ο ίδιος ήταν παρών στη συγκέντρωση των κατοίκων, στο ξεδιάλεμά τους και στη ψυχρή δολοφονία από τους ναζί.
Του ζητάμε να θυμηθεί τα γεγονότα της 2ας Ιουνίου του 1941. «Ξημέρωσε η μέρα εκείνη. Πολλοί κάτοικοι κυρίως παιδιά και γυναίκες είχαν φύγει στα ορεινά για να ξεφύγουν από τις μάχες. Γιατί εδώ στον κάμπο γίνονταν σκληρές μάχες. Σιγά-σιγά επέστρεφαν ορισμένοι. Οι γερμανοί ήλθαν ξαφνικά με 4-5 φορτηγά. Απλώθηκαν στο χωριό και όποιον έβρισκαν τον μετέφεραν στο σημείο όπου έγινε η εκτέλεση. Ο θείος μου τραυματίας του Αλβανικού μετώπου ήταν στο χωριό. Τον πήραν οι Γερμανοί. Ο πατέρας μου ευτυχώς την ώρα που είχαν περικυκλώσει το χωριό ήταν στα χωράφια, είδε τι γίνονταν και έμεινε εκεί! Η μάνα μου και η πεθερά της έμειναν στο σπίτι, στο οποίο δεν πήγαν οι Γερμανοί. Εγώ ως παιδί βρέθηκα μαζί με άλλα παιδιά εκεί που είχαν συγκεντρώσει τους χωριανούς. Οι Γερμανοί βρήκαν ένα χιτώνιο γερμανού αξιωματικού και έκαψαν δύο σπίτια. Οι συγκεντρωμένοι δεν πίστευαν ότι θα τους εκτελέσουν. Υπέθεταν ότι θα τους βάλουν αγγαρεία για να θάψουν τους νεκρούς. Ένας από τους άντρες ο Στέλιος Φιλιππάκης που ήξερε κάτι Γερμανικά γιατί ήταν αιχμάλωτος τους στον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο τους ρώτησε για ποιο λόγο τους είχαν μαζέψει. Του είπαν να σκάσει! Γυρίζει αυτός και λέει στους υπόλοιπους ότι “παιδιά θα μας σκοτώσουν”. “Οχι μωρέ μπάρμπα Στελιανέ” του είπαν γιατί ήταν μεγάλης ηλικίας “θα μας βάλουν να θάψουμε τους νεκρούς της μάχης”. Όσο περνούσε η ώρα οι Γερμανοί είχαν πιο σκληρή στάση, φώναζαν, κτυπούσαν με τους υποκόπανους των όπλων τους. Πολύ βίαιοι και επιθετικοί! Κατά μήκος του δρόμου έβαλαν τα γυναικόπαιδα και τους γέροντες. Άρχισαν να τοποθετούν κατά τριάδες-τετράδες τους υπό εκτέλεση. Του πιο κοντούς μπροστά, τους πιο ψηλούς πίσω. Ίσως επειδή ήταν και ο φωτογράφος μαζί τους και ήθελε να τους αποτυπώσει, δεν ξέρω γιατί. Ένας από τον Πύργο Ψηλονέρου είχε περιθάλψει ένα τραυματία αλεξιπτωτιστή κατά τη Μάχη και του είχε δώσει ο αλεξιπτωτιστής ένα χαρτί που το πιστοποιούσε. Αυτός λοιπόν ο Κρητικός έδειξε το χαρτί αυτό και του είπαν να φύγει και να πάρει μαζί του και 4-5 άλλους. Και έτσι σώθηκαν αυτοί. Πριν να γίνει η εκτέλεση, έδιωξαν πιο πάνω εμάς τα παιδιά, τις γυναίκες και τους ηλικιωμένους. Μετά από 3-4 λεπτά άρχισαν να πέφτουν οι πυροβολισμοί των εκτελεστών…» θυμάται ο κ. Βασίλης.
Μαζί ξεφυλλίζουμε το βιβλίο του Β. Μαθιόπουλου με τις φωτογραφίες. Σε μια από αυτές οι υπό εκτέλεση φαίνεται σαν να ζητάνε κάτι…«Ρωτούσαν οι άνθρωποι, τι θα μας κάμετε…».
Από τα μαζικά δολοφονικά πυρά των ναζί οι άντρες σωριάζονται κάτω. Δύο εξ’ αυτών καταφέρνουν να τρέξουν προς τα πίσω και να ξεφύγουν αρχικά. Ο Αριστείδης Βλαζάκης τραυματισμένος επιστρέφει στο σπίτι του για να περιποιηθεί το τραύμα του αλλά ένας Γερμανός τον ακολουθεί και αφού τον κυνηγάει από δωμάτιο σε δωμάτιο τον εκτελεί στην αυλή του. Ο Γιώργος Γαλάνης κατάφερε να χωθεί μέσα στα σπαρτά, είχε φάει μια σφαίρα στην πλάτη και αιμορραγούσε αλλά χωμένος μέσα στο χωράφι κατάφερε να ξεφύγει! «Δεν του χαρίστηκαν του Γαλάνη, κατάφερε να τους ξεφύγει! Τον Βλαζάκη τον κυνήγησε ο Γερμανός μέχρι το σπίτι του για να τον σκοτώσει, ενώ θα μπορούσε να του χαρίσει του ζωή. Άρα λοιπόν καταλαβαίνουμε ότι ήθελαν αίμα, ήθελαν να σκοτώσουν» λέει ο κ. Βασίλης.
ΘΡΗΝΟΣ…
Οι εκτελεστές φεύγουν. Έδωσαν οδηγίες να μην ταφούν οι εκτελεσθέντες. «Οι γυναίκες του χωριού, οι παππούδες ξενύχτησαν δίπλα στους εκτελεσθέντες για να μην φάνε τα σώματα τους οι σκύλοι, οι γάτες, τα άγρια πουλιά. Εγώ παιδί ήμουν εκεί. Είδα φρικιαστικές σκηνές που ακόμα τις θυμάμαι. Γιατί τους ανθρώπους αυτούς τους ήξερα, τους έβλεπα σχεδόν κάθε μέρα στο καφενείο του πατέρα μου. Πρόσωπα διαλυμένα από τις ριπές, κρανία ανοιγμένα! Πως να τα ξεχάσω αυτά τα πράματα! Ήταν μια νύχτα μην το συζητάς! Δεν μπορείς να το καταλάβεις αν δεν το έχεις ζήσει. Την επόμενη ημέρα ήλθαν δύο Γερμανοί, μέτρησαν τα σώματα των εκτελεσθέντων και διέταξαν να ταφούν μάλλον γιατί είχε πολύ ζέστη…Κατά την κατοχή οι Γερμανοί σκότωσαν άλλο ένα αδελφό του πατέρα μου» καταλήγει ο συνομιλητής μας.
