Immanuel Wallerstein κορυφαίος Αμερικανός
ιστορικός – κοινωνιολόγος καθηγητής
και τ. πρόεδρος της Διεθνούς Κοινωνιολογικής Ενωσης
Εκδόσεις: ΘΥΡΑΘΕΝ Θεσ/νίκης
Α’ άρθρο
Ενα βιβλίο για την πολυπολιτισμικότητα ως αίτημα πολιτικών ομάδων που αισθάνονταν υποτελείς, παραγνωρισμένες, καταπιεσμένες με τους οπαδούς της πολυπολιτισμικότητας να τη βλέπουν σαν προοπτική απελευθέρωσης με τη δική τους “φωνή”.
Ενώ οι οπαδοί της σύγκρουσης των πολιτισμών χρησιμοποιούσαν πολλές “φωνές” μέσα από τους κόλπους του παγκόσμιου κατεστημένου, που προβάλλανε την έννοια της κουλτούρας με ολότελα διαφορετικό τρόπο.
Για να διακηρύσσουν, όπως τον καθηγητή Χάντιγκτον του Χάρβαρντ, που προανήγγειλε στο διεθνούς κυκλοφορίας βιβλίο του τη “σύγκρουση πολιτισμών”, υποστηρίζοντας ότι αυτή η σύγκρουση θα καθόριζε τον 21ο αιώνα. Μια προαναγγελία που προειδοποιούσε να προσδεθεί ο κόσμος πολιτικά και (εξυπακούεται) στρατιωτικά για αντιμετώπιση της πρόσκρουσης.
Την αντίθεσή του σ’ αυτή την πρόσκρουση πήγε να αποδοκιμάσει με μια σημαντική διάλεξή του στην Κίνα, στο υψηλής επιστήμης και τεχνολογίας Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ υποστηρίζοντας την απομάκρυνση από τις εθνικές ταυτότητες, με υιοθέτηση της πολυπολιτισμικότητας.
ΠΟΛΛΑΠΛΟΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΟ Ή ΠΟΛΥ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ;
Αυτός που εκφράζει (με υποσημείωση στη σελ. 18) ότι civilization σημαίνει τον εξελιγμένο ανώτερο πολιτισμό, ενώ culture (κουλτούρα) δεν έχει αξιολογικό χαρακτήρα και δηλώνει έναν οποιονδήποτε τρόπο ζωής μιας κοινωνίας ή ενός έθνους ή μιας τάξης…
Αλλά στην υποσημείωση αυτή (σελ. 19) αναφέρεται ότι: η λέξη “πολιτισμός” καλύπτει και τις δύο έννοιες κάτι που συχνά συσκοτίζει τη διαφορά…
Για να φθάσουμε στο σύγχρονο κρίσιμο αδιέξοδο και του “πολιτισμού” και της κουλτούρας με αβυσσαλέο ανάμεσά τους κενό οικονομικών και στρατιωτικών πολέμιων που όλα τα εκμηδενίζουν τόσο ως υψηλές όσο και ως χαμηλές μορφές πολιτισμού με προώθηση και επιβολή πολλών ειδών οικουμενισμού.
Με τρεις βασικές ποικιλίες οικουμενισμών, θρησκευτικοί, ανθρωπιστικοί, επιστημονικοί και ιμπεριαλιστικοί. Χωρίς όμως καμία από αυτές τις τρεις ποικιλίες να μας προσφέρει έστω μια ιεράρχηση των οικουμενισμών. Γιατί όλες θεωρούσαν πως δεν υπήρχε παρά ένας αγώνας επικράτησης ποιος θα κατακτήσει την κορυφή… Γεγονός που εξηγεί ίσως το γιατί ο εικοστός αιώνας στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν συνάμα και ο πιο θηριώδης που κατέστρεψε τις περισσότερες ζωές. Για να συνεχιστεί αυτή η φρικτή παράδοση καταστροφής από την αρχή του 21ου αιώνα, που στο τέλος του προβλέπεται να έχουν αλλάξει όλα τα γνωστά δεδομένα του “καθ’ ημάς” φθαρμένου, διεφθαρμένου και εγκληματικού πολιτισμού. Προς το χειρότερο ακόμα, όμως, μπορεί και προς το καλύτερο;
Πάντως τώρα, βρισκόμαστε σε αδιέξοδο με επιστροφή στον νεο-εθνικισμό… Χωρίς όμως να μπορούμε να δεχτούμε απόλυτα τον πολυπολιτιστικό οικουμενισμό του Wallerstein. Γιατί κι εμείς έχουμε μια μεγάλη ιστορική πατρίδα.
ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΜΕ ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
Σύγκρουση πολιτισμών; Ποιοι είμαστε εμείς, λοιπόν ποιοι οι άλλοι; Ναι, ποιοι είμαστε; Τι είμαστε αλήθεια και πώς θα γνωρίσουμε ποιοι είναι οι άλλοι στη γειτονιά μας και σ’ όλο τον κόσμο ως λαοί, ως έθνη κι ως κράτη, ως συναγωνιστές, ως ανταγωνιστές, ως ασυμφιλίωτοι εχθροί ή ως πραγματικοί φίλοι στο καθημερινό χρονικό γίγνεσθαι, στο ιστορικό διαγίγνεσθαι και στο μελλοντικό μεταγίγνεσθαι;
Με όλα αυτά τα μεγάλα και καθοριστικά ερωτήματα ασχολείται ο διεθνώς γνωστός ιστορικός και κοινωνιολόγος καθηγητής Wallerstein, κορυφαίος μελετητής και πρόεδρος της διεθνούς κοινωνιολογικής ένωσης από το 1994 ως το 1998, ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς του παγκοσμίου κοινωνικού φόρουμ. Καθηγητής για χρόνια στο δημόσιο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και διευθυντής στο κέντρο Φερνάν Μπρεντέλ για τη μελέτη των οικονομικών, ιστορικών συστημάτων και του πολιτισμού. Το πολύπλευρο θεωρητικό έργο του (σε πολλούς τόμους) αντίθετα από πολλούς άλλους ιστορικούς και κοινωνιολόγους ο Wallerstein τολμά ν’ αναμετρηθεί με τα μεγάλα κι επίκαιρα ερωτήματα. Το βιβλίο του περιλαμβάνει επτά (7) σπουδαία δοκίμια που γράφτηκαν από το 1978 ως το 2010.
ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΕΣ ΨΑΧΝΟΥΝ, Ο ΠΟΛΥΣ ΚΟΣΜΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΙΠΟΤΑ
Γενικός τίτλος αυτών των δοκιμίων είναι: “Σύγκρουση πολιτισμών; Η μεγάλη εικόνα και το μελλοντικό σύστημα” με ελληνική κυκλοφορία από τις εκδόσεις Θύραθεν Θεσσαλονίκης, που ήδη έχουν πολλά ποιοτικής αξίας βιβλία.
Στον πρόλογο του βιβλίου υπογράφει ο Σπύρος Μαρκέτος, ο οποίος μαζί με την Ελίνα Φωτεινού έκαμαν τη μετάφραση για την ελληνική έκδοση. Στον πρόλογό του ο Σπύρος Μαρκέτος αναφέρει και τα εξής:
«…Ποια είναι η ιστορική σημασία της παγκόσμιας κρίσης του καπιταλισμού, η οποία εκδηλώθηκε το 2007, αλλά και ποιες είναι οι βαθύτερες ρίζες της; Αραγε η κρίση θα εξαπλώνεται ώσπου να πλήξει τον ευρωπαϊκό πυρήνα και να υποβαθμίσει στρατηγικά τις Η.Π.Α.; Ή μήπως είναι μια παροδική εμπλοκή που μπορεί να περιοριστεί στην περιφέρεια; Στ’ αλήθεια το σύστημα θα ξαναπάρει μπροστά έπειτα από μερικές, αλλά πάντως αναγκαίες και τελέσφορες, “μεταρρυθμίσεις”. Οπως ψάχνουν σε όλες τις κλίμακες καπιταλιστές κυβερνητικοί ιθύνοντες και φιλελεύθεροι διανοούμενοι, ενώ ο πολύς κόσμος έχει πάψει πια να είναι σίγουρος;».
Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ Θ’ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΘΕΙ ΣΤΟ ΟΡΑΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Αλλά ο Wallerstein εξηγεί ότι ο καπιταλισμός δεν αντέχει. Και στο ορατό μέλλον θ’ αντικατασταθεί είτε από κάτι καλύτερο είτε από κάτι πολύ χειρότερο. Ηδη, λέει, ζούμε τις ολοένα και πιο απότομες ταλαντεύσεις ενός αποσταθεροποιημένου συστήματος που αγγίζει τα ιστορικά του όρια που ως πρόσφατα πολλοί ειρωνεύονταν αυτή την άποψη που σήμερα είναι εμφανώς λιγότεροι. Ομως στον πρόλογό του ο κ. Σπύρος Μαρκέτος αναφέρεται στην προσοχή που πρέπει να δίνουμε στο πραγματικό ιστορικό πλαίσιο μάλλον παρά στο μυθικό ιστορικό βάθος…
Αυτό όμως το ιστορικό βάθος το αναλύει ο καθηγητής Wallerstein στο πρώτο δοκίμιό του που ήταν το βασικό πλαίσιο σε μια προγραμματισμένη διάλεξη στο πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ της Κίνας, ένα πανεπιστήμιο θετικών επιστημών.
ΔΙΑΛΕΞΗ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑΣ…
Σ’ αυτή τη διάλεξη ως κοινωνικός (διεθνώς αναγνωρισμένος) επιστήμονας μίλησε για τις πολιτισμικές σπουδές. Οι οποίες συνδέονταν ή και συμμαχούσαν με την προώθηση της πολυπολιτισμικότητας. Μια έννοια που ήταν πολιτικό αίτημα ομάδων που αισθάνονταν υποτελείς, παραγνωρισμένες, καταπιεσμένες ως εκφραστής των πολιτισμικών σπουδών, αριστερίζων κοινωνιολόγος και ιστορικός σ’ αυτή τη διάλεξη η οποία το 2004 εξυπηρετούσε από την πλευρά της αντικατεστημένης ή υπερκατεστημένης αμερικανικής συνδιαλλαγής με την Κίνα μια δημιουργική προσέγγιση…
Σ’ αυτή τη διάλεξη ο Wallerstein αρχίζοντας είπε και τα εξής:
ΜΕΣΩ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ – ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΠΡΟΣΔΕΣΗ
«Σ’ ένα άλλο πεδίο και κατ’ ευθείαν μέσα από τους κόλπους του παγκόσμιου κατεστημένου έρχονταν φωνές που χρησιμοποιούσαν την έννοια της κουλτούρας, με ολότελα διαφορετικό τρόπο. Μας έλεγαν ότι ο 21ος αιώνας θα ήταν ο αιώνας της “Σύγκρουσης πολιτισμών”. Αυτή τούτη η σύγκρουση σημαίνει “προσδεθείτε, πολιτικά (και εξυπακούεται στρατιωτικά) για να είστε προετοιμασμένοι για την πρόσκρουση. Ομως, αυτό που οι οπαδοί της πολυπολιτισμικότητας έβλεπαν σαν προοπτική απελευθέρωσης οι οπαδοί της σύγκρουσης των πολιτισμών το έβλεπαν σαν τη χειρότερη απειλή… Τι γίνεται λοιπόν εδώ; Και πρώτα – πρώτα με ποια ιδιότητα ήρθα να σας μιλήσω εγώ και σήμερα;
Αραγε σας μιλώ ως ένας Αμερικανός επισκέπτης στην Κίνα -ένας πολίτης του κράτους που είναι σήμερα το ισχυρότερο στον κόσμο σύστημα και ο οποίος απευθύνεται σ’ ένα κοινό που ανήκει στον αρχαιότερο πολιτισμό της οικουμένης; Ή μήπως είμαι κάτι άλλο, ένας Ευρωπαίος που απευθύνεται στον “μη ευρωπαϊκό κόσμο”, ένας λευκός ανάμεσα σε μη λευκούς; Ή μήπως ένας άνθρωπος του νεωτερικού κόσμου που μιλά σ’ ένα πανεπιστήμιο που το ίδιο του το όνομα φωνάζει πόσο νεωτερικό είναι -ένα πανεπιστήμιο θετικών επιστημών και τεχνολογίας; Ή μήπως είμαι απλώς ένας λόγιος που βρίσκεται ανάμεσα σε συναδέλφους του, κάποιους άλλους λόγιους που τυχαίνει να δουλεύουν ή να σπουδάζουν στο Χονγκ Κονγκ; Ή μήπως είμαι ένας κοινωνικός επιστήμονας που προσπαθεί ν’ αδράξει μια έννοια εστιασμένης κατ’ εξοχήν στον χώρο των ανθρωπιστικών σπουδών – την έννοια της κουλτούρας;».
ΕΠΙΦΥΛΑΚΤΙΚΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΩΝ… ΕΙΔΙΚΩΝ
«Για να μιλήσω τίμια δεν είμαι σίγουρος ποιος απ’ αυτούς τους ρόλους με περιγράφει καλύτερα. Ούτε είμαι σίγουρος ποιον απ’ αυτούς θα προτιμούσα. Ελέγχουμε τη βιογραφία μας πολύ λιγότερο απ’ όσο μας αρέσει να νομίζουμε…».
Για να πει, γενικά και συμπυκνωμένα, ο καθηγητής Wallerstein (ένας από τους ειδικούς γενικούς διανοητές, που είναι επιφυλακτικός απέναντι στη δυναστευτική επικυριαρχία των ειδικών) ότι: «Η υποτιθέμενη ήττα των αντισυστημικών δυνάμεων το 1989 ήταν στην πραγματικότητα μια μεγάλη απελευθέρωση. Εβγαλε από τη μέση τη φιλελευθερο-σοσιαλιστική δικαίωση της καπιταλιστικής κοσμοοικονομίας και σήμανε την κατάρρευση της κυρίαρχης φιλελεύθερης ιδεολογίας. Ωστόσο η νέα εποχή την οποία διανύουμε είναι επικίνδυνη.
Ταξιδεύουμε σε αχαρτογράφητες θάλασσες. Ξέρουμε περισσότερα για τα χθεσινά λάθη παρά για τους αυριανούς κινδύνους. Θα χρειαστούμε τεράστια συλλογική προσπάθεια για ν’ αναπτύξουμε μια διαυγή στρατηγική του μετασχηματισμού. Στο μεταξύ η αποσύνθεση του συστήματός μας συνεχίζεται με γοργούς ρυθμούς και οι υπέρμαχοι της ιεραρχίας και των προνομίων εργάζονται ακατάπαυστα για να βρουν τις δικές τους λύσεις, εκβάσεις που θ’ αλλάξουν τα πάντα. Ετσι που να μην αλλάξει τίποτε».
Τα 7 δοκίμια στο βιβλίο του Wallerstein έχουν τους κάτωθι τίτλους: 1) Σύγκρουση πολιτισμών; Ποιοι είμαστε εμείς λοιπόν ποιοι οι άλλοι; 2) Πολιτισμοί και τρόποι παραγωγής: Συγκρούσεις και συγκλίσεις 3) Ο αστός, η έννοια και πραγματικότητα οι ορισμοί του δεκάτου ενάτου αιώνα: Ιδιοκτησία και έλεγχος ας ξανασκεφτούμε την έννοια του αστού. Η αέναη συσώρευση, πρόσοδος και μονοπώλιο 4) “Ανθρώπινο κεφάλαιο” ο ψυχρός πόλεμος και οι αδέσμευτοι 5) Η κατάρρευση του φιλελευθερισμού • Συντηρητικοί φιλελεύθεροι και σοσιαλιστές • Η νέα αντισυστημική στρατηγική 6) Η ραγδαία παρακμή των ΗΠΑ και η έλευση της πολυπολιτισμικότητας • Η περίοδος της αδιαμφισβήτητης ηγεμονίας των ΗΠΑ • Η βαθμιαία παρακμή • Η εποχή του μονομερούς τσαμπουκά 7) Μετά την αναπτυξιοκρατία τι;
ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΕΚΜΗΔΕΝΙΣΗ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΥΠΟΣΤΑΣΕΩΝ
Πάντως πολλές από τις προβλέψεις του Wallerstein ήδη, έχουν επαληθευτεί. Ομως ο σημαντικός αυτός καθηγητής θεώρησε την πολυπολιτισμικότητα με υποβάθμιση εθνικών οντοτήτων (ταυτοτήτων) κ.λπ. ως τη σωτήρια λύση της βαριάς κρίσης που συνέχει τον πολιτισμό σε οικουμενικό επίπεδο.
Για να είναι κι αυτή εγκλωβισμένη εδώ και χρόνια στο δικό της αδιέξοδο. Χωρίς να πείθονται έθνη και λαοί ότι οφείλουν να αποτελούν τους δορυφόρους – σκλάβους των σύγχρονων πολυπολιτικών δυνάμεων που η κάθε μια από την πλευρά της ομιλεί για το δικό της έθνος με τη δική του μορφή οικουμενικότητας.
Από την πλευρά του εκφράζοντας τη δική θεώρηση “Σύγκρουση πολιτισμών” με το ουσιαστικό και όχι ρητορικό ερώτημα; Ποιοι είμαστε, λοιπόν ποιοι είναι οι άλλοι; Προσθέτει: «…Εδώ και καιρό υποστηρίζω πως το ιστορικό μας σύστημα, δηλαδή, η καπιταλιστική κοσμοοικονομία βρίσκεται σε δομική κρίση. Είμαστε σε μια χαοτική περίοδο και έχουμε μπροστά μας διακλάδωση του σημερινού μας συστήματος το οποίο στα επόμενα πενήντα χρόνια θα έχει πάψει να υπάρχει. Αλλά ποιες θα είναι οι εναλλακτικές πορείς του μέλλοντος από την πλευρά του Wallerstein (για περισσότερη όμως εμβάθυνση θα συνεχίσουμε στο άρθρο της Δευτέρας).
