Με αφορμή τη νέα θεατρική παράσταση “Σταθούλα, ράφτρα εκ Πόντου”
«2022 κι ηχούν ξανά τα τύμπανα του πολέμου. Στην Ουκρανία αυτή τη φορά…[…]
H ανθρωπότητα αιώνες τώρα βηματίζει στο ίδιο πάντα αιματοβαμμένο μονοπάτι του μίσους…».
2 Η επικαιρότητα ανακαλείται στη θεατρική παράσταση «Σταθούλα, ράφτρα εκ Πόντου» της Μαρινέλλας Βλαχάκη, ποιήτριας, διηγηματογράφου, θεατρικής συγγραφέως, ηθοποιού, συνομιλήτριας σε θεατρικές δημιουργίες της μεγάλων λογοτεχνών, σαν τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, τον Κωστή Παλαμά, τη Γαλάτειας Καζαντζάκη. 3
Με αφετηρία μια πραγματική ιστορία, που άκουσε η συγγραφέας, συνθέτει και «κεντά» μια νέα μυθοπλασία, η οποία αποκαλύπτει την ψυχή άλλης μιας «γυναίκας που έγινε ένα με την ιστορία».4 Επαναλαμβάνοντας τη φράση της Γριάς Λούκαινας του Σκιαθίτη, που οφείλουμε πάντοτε να μνημονεύουμε, κατά τον Ελύτη, «Σαν νά ‘χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια κ’ οι καημοί του κόσμου…»5, η Σταθούλα εξιστορεί τα δικά της βάσανα , με τη βεβαιότητα πως και αυτά δύσκολα χωρούν σε ένα βιβλίο, όπως έγραφε η ίδια η συγγραφέας για άλλη ηρωίδα της στο μυθιστόρημά της «Σιλάνς σιλβουπλέ». 6
Στο θεατρικό έργο «Σταθούλα, ράφτρα εκ Πόντου», συναντάμε μια μεσόκοπη προσφυγοπούλα στο εργαστήρι της, που μιλώντας στη μητέρα της, ξεδιπλώνει τη ζωή και το βίωμα χιλιάδων προσφύγων, Πόντιων, Μικρασιατών του 1922, Κωνσταντινουπολιτών πιθανόν του 55, Ελληνοκυπρίων του 74, αλλά και Αφγανών και Σύριων και Ουκρανών του 21ου αιώνα. Πρόκειται για μια παράσταση με μηνύματα οικουμενικά, ειρήνης, δικαιοσύνης, ανθρωπιάς, που προκαλεί καθολική συγκίνηση με τη μοναδικής ευαισθησίας μουσική του Λεωνίδα Μαριδάκη και με την υποκριτική συγκίνηση που προκαλούν φωνές και ήρωες της σκηνής και των σκηνικών.
Η παράσταση δεν είναι η μόνη καλλιτεχνική σχέση της Βλαχάκη με την προσφυγιά.
«Ο Νικόλας η αδελφή του η Νεραϊδοπαρμένη έφτασαν με την οικογένειά τους στα μέρη μας από το Αϊβαλί», 7 έγραφε η Μαρινέλα Βλαχάκη πριν από μερικά χρόνια σε ένα παιδικό της βιβλίο. «Σε μια στιγμή τα χάσαμε όλα τα καλά…Τους Έλληνες τους έσυραν οι Τούρκοι σα σφαχτάρια κι όλους τους άντρες μας τους σκοτώσανε.» 8
Στη δυστυχία των προσφύγων, στο βίωμα της δίωξης και της προσφυγιάς η εθνικότητα χάνει τη σημασία της και η διατήρηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας είναι το διακύβευμα κάθε ενέργειας ατομικής και συλλογικής των θυμάτων, κάθε εθνικότητας. Γιατί η φιλία δεν γνωρίζει εθνικές διαφορές, οι Έλληνες έχουν τούρκους φίλους9 και όχι σπάνια Τούρκους σωτήρες, όπως η πονόψυχη Τουρκάλα που σώζει το μικρή ελληνοπούλα, ενώ παράλληλα καταριέται τον κοινό εχθρό των ανθρώπων, τον Πόλεμο, που όσοι τον ζουν, έχουν πάντα πόλεμο στην ψυχή τους. 10
Εδώ, η βασική ηρωίδα, η Σταθούλα, με σεβασμό στην τέχνη της, αποτυπώνει στην αφήγησή της το συλλογικό βίωμα του Ποντιακού και του Μικρασιατικού ελληνισμού, με τις ιστορικές αναγωγές και την θεατρική τέχνη. Η επίσκεψη στο εργαστήρι της ράφτρας από τον Πόντο γίνεται με όλες τις αισθήσεις του θεατή. Η μελωδία, πλεγμένη περίτεχνα με την ποίηση και την διαισθητικά κινούμενη και συναισθητικά αναδυόμενη εικόνα παρακολουθεί διαισθητικά την εξέλιξη της πλοκής. Το κύριο υλικό της αφήγησης στηρίζεται στο μίτο της ατομικής και της συλλογικής μνήμης, με την οποία συνδιαλέγεται και στα ποιήματά της η Μ. Βλαχάκη.
Αυτή αποκαλύπτει και στην παράσταση μυστικά ανομολόγητα, που ξεγυμνώνουν την ψυχή της ηρωίδας, και συγκινούν το δέκτη παρασύροντας στην αντίστοιχο αφηγηματικό χωροχρόνο. Ταυτοχρόνως, καθώς στηρίζονται σε ιστορικά τεκμήρια, επιστολές, φωτογραφίες, ηχητικά ντοκουμέντα μας κάνουν να σιωπούμε ταξιδεύουμε, να ονειροπολούμε σαν να λέμε: «Silence s’ il vous plait!» από συστολή και σεβασμό στα ανθρώπινα πάθη.
*Η Στέλλα Αλιγιζάκη
είναι φιλόλογος – ιστορικός
1. Η γαλλική φράση σημαίνει: «παρακαλώ σιωπή!». Τίτλος μυθιστορήματος της Μ. Βλαχάκη. Μ. Βλαχάκη, Σιλάνς σιλβουπλέ. 1η έκδοση εκδόσεις Κέδρος 2006, 2η έκδοση Μετρονόμος 2006
2. Από τον πρόλογο της έκδοσης του Θεατρικού Μονολόγου Σταθούλα, ράφτρα εκ Πόντου. Πυξίδα 2022, σ. 10.
3. Μ. Βλαχάκη, Μουτζουρωτής χαρτιών. Χανιά, 2012.
4. Βλ. ψηφιακός δίσκος «Γυναίκες που γίναν ένα με τη γη», σκηνοθεσία Θοδωρή Παπαδουλάκη και Γιάννη Κρητικού.
5. Φράση από το Μοιραλόγι της Φώκιας του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.
6. Μ. Βλαχάκη, Σιλάνς… σ. 15.
7. Μ. Βλαχάκη, Ο Νικόλας ο Φλουρής. Χανιά, Βιολέττα, 2006, σ. 10.
8. Μ. Βλαχάκη, Ο Νικόλας…, σ. 12.
9. Μ. Βλαχάκη, Ο Νικόλας…, σ. 14.
10. Μ. Βλαχάκη, Σιλάνς… σ. 195.
