Τη γυναικεία δραστηριότητα στον ιδιωτικό και δημόσιο χώρο στην Κρήτη -από τον 18ο αιώνα έως την ενσωμάτωση του νησιού στο ελληνικό κράτος το 1913- ανάπτυξαν εκλεκτοί ομιλητές σε επιστημονικό συμπόσιο που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου, (Κ.Α.Μ.) με τίτλο: “Η Κρήτη από τη σκοπιά της ιστορίας των γυναικών και της σχέσης των φύλλων: Οθωμανική περίοδος και Κρητική πολιτεία”.
Ο προϊστάμενος του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης Κωνσταντίνος Φουρναράκης στην ομιλία του, στην έναρξη του συμποσίου τόνισε μεταξύ άλλων «είναι γνωστό ότι η ιστορία των γυναικών τα τελευταία μόνο χρόνια άρχισε να προσελκύει το ενδιαφέρον των ερευνητών. Αυτές τις σιωπηλές παρουσίες των γυναικών της Κρήτης, που βρίσκονται κρυμμένες σε παλιά έγγραφα, στα δημοτικά τραγούδια, στα παραμύθια, στα εργόχειρά τους, έχουμε χρέος να τις ανακαλύψουμε, να μελετήσουμε με σεβασμό και εμπιστοσύνη τη συμβολή τους στη διαμόρφωση της ιστορίας της ιδιαίτερης πατρίδας μας».
Ο κ. Φουρναράκης αναφέρθηκε και στο υλικό το οποίο βρίσκεται στο Αρχείο Κρήτης υπογραμμίζοντας ότι «στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, υπάρχουν σκόρπιες εδώ κι εκεί μικρές ψηφίδες από την ιστορία των γυναικών της Κρήτης, τις οποίες ο ερευνητής με καιρό και κόπο θα πρέπει να συλλέξει, να κρίνει, να εντάξει στα κοινωνικά και ιστορικά συμφραζόμενα για να φέρει στο προσκήνιο μία ολοκληρωμένη εικόνα των γυναικών της Κρήτης. Στο Αρχείο Κρητών Αγωνιστών για παράδειγμα μπορεί να βρει πληροφορίες για γυναίκες που πολέμησαν στις κρητικές επαναστάσεις ή τις χήρες που αιτούνται χρηματικό βοήθημα. Στο Αρχείο του Κρητικού Τύπου που ξεκινά από το 1880 θα ανιχνεύσει ειδήσεις για την κοινωνική ζωή, τη μόρφωση, τη φιλανθρωπία, τη μεταστροφή μουσουλμάνων στον χριστιανισμό ακόμη και τη συμμετοχή γυναικών σε ποινικά αδικήματα. Πολύτιμα είναι και τα δημοτικά τραγούδια που υπαγόρευσαν οι γυναίκες στον Παύλο Βλαστό. Εχει δημοσιευθεί από το Αρχείο ένας αναλυτικός κατάλογος με ονόματα γυναικών της Κρήτης, που διέσωσαν τα μνημεία αυτά του λαϊκού λόγου. Στη λαογραφική συλλογή του αρχείου μας απόκεινται εργόχειρα σπουδαίας τέχνης από τον 17ο αιώνα καμωμένα από ανώνυμες Κρητικές. Ενα σπάνιο αντίτυπο από τα “ποιήματα” Τραγικά της Αντωνούσας Καμπουροπούλας και η πλήρης σειρά του περιοδικού “Σπινθήρ” που εξέδωσε η Αρτεμισία Λανδράκη – Ντόκου έχουν ενταχθεί στη Βιβλιοθήκη της Υπηρεσίας μας. Το αρχείο της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης της Κρητικής Πολιτείας παρέχει στον ερευνητή πολύτιμες πληροφορίες για την εκπαίδευση των κοριτσιών και τις δασκάλες της εποχής».
«Προσδοκώ ότι το συμπόσιό μας εκτός από έμφαση μνημοσύνης και ευγνωμοσύνης για τις γυναίκες της Κρήτης θα εγκαινιάσει έναν επιστημονικό διάλογο πάνω στο θέμα: “Η γυναίκα της Κρήτης” ως υποκείμενο της ιστορίας, απαλλαγμένο από θεωρητικές και μεθοδολογικές αγκυλώσεις, θα συμβάλλει στη συλλογή περισσοτέρων πληροφοριών για το θέμα και θα προωθήσει την επαναπροσέγγιση των ιστορικών πηγών, που διαθέτουν τα Αρχεία μας» κατέληξε ο κ. Φουρναράκης.
Ενα από τα θέματα που αναπτύχθηκαν στο συμπόσιο ήταν και οι εξέχουσες γυναικείες προσωπικότητες της Κρήτης που αναδύθηκαν και ξεχώρισαν για τη δράση τους σε διάφορα πεδία, ως ιστορικές φυσιογνωμίες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και έντονη παρουσία στο νησί από τον 17ο αιώνα και εξής.
Το θέμα ανέλυσε η Ειδική Συνεργάτιδα των Γενικών Αρχείων Κράτους, Ζαχαρένια Σημανδηράκη, η οποία μεταξύ άλλων σημείωσε ότι «στην Κρήτη το χαμηλό βιοτικό και πνευματικό επίπεδο που είχε επιβάλει η Τουρκική κατοχή στο νησί και οι συνεχείς επαναστάσεις δεν βοήθησαν για τη “γυναικεία χειραφέτηση”. Μετά τη Σύμβαση της Χαλέπας το 1878 οπότε, εκτός των άλλων προνομίων, επετράπη και η σύσταση συλλόγων και η έκδοση εφημερίδων εμφανίζονται δειλά στην αρχή και οι γυναίκες να συμμετέχουν σε εκδηλώσεις, που άπτονταν όμως πάντα και άμεσα, της λεγόμενης γυναικείας φύσης τους.
Η γυναίκα δικαιολογείται να ασχολείται με την οικογένειά της, να στολίζει τις κοσμικές συγκεντρώσεις, να ασχολείται επαγγελματικά ως δασκάλα, εθεωρείτο ιδανική για τη φιλανθρωπία και για να στελεχώνει τις φιλοζωικές εταιρείες, για να μην αναφερθεί η σκληρή ζωή της στις αγροτικές εργασίες στις εκτός των πόλεων περιοχές. Αλλά σε δύσκολους χρόνους δουλείας και επαναστάσεων υπήρξαν γυναίκες που ανάλωσαν περιουσίες αλλά και αφιέρωσαν ή θυσίασαν τη ζωή τους αγωνιζόμενες ισάξια με τους άνδρες. Και παράλληλα με τις διακεκριμένες -στους Κρητικούς αγώνες- γυναίκες, υπήρξαν και άλλες, που σε κόσμο ανδροκρατούμενο μπόρεσαν να αναδειχθούν ως πνευματικές προσωπικότητες της εποχής τους. Από την Ευγενία Βεργίτση στην πρώιμη Τουρκοκρατία τον 17ο αιώνα μέχρι τη Χαρίκλεια Δασκαλάκη στ’ Αρκάδι, από την Αντωνούσα Καστανάκη και την Αννα Κοντογιάννη, αγωνίστριες κατά τις επαναστάσεις, μέχρι την Καλλιρρόη Παρρέν και την Ατρεμισία Λανδράκη – Ντόκου, εκδότρια του “Σπινθήρ”, του πρώτου λογοτεχνικού περιοδικού στην Κρήτη και τις αδελφές Παπαδογιαννάκη με το τεράστιο εθνικό και κοινωνικό έργο καθώς ο τόπος έχει να επιδείξει πολλές άλλες, σπουδαίες μορφές σε εθνικό, κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο. Και μπορεί μεν να μην ψηφίστηκε η πρόταση για χειραφέτηση που υπεβλήθη στην Κρητική Βουλή το 1901 από τον Σφακιανό βουλευτή Γεώργιο Δασκαλογιάννη, παρά ταύτα καταδεικνύεται το πρωτοπόρο πνεύμα και η πρόθεση για αναβάθμιση της θέσης της γυναίκας σε κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο στην αυτόνομη πια Κρήτη».
«Θεωρώ ότι είναι μία πολύ σημαντική πρωτοβουλία του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, γιατί το συμπόσιο αυτό, θα αναδείξει μία πολύ σημαντική πτυχή της εξέλιξης της Κρητικής κοινωνίας. Από το συμπόσιο αυτό θα πάρουμε κάποια μηνύματα και συμπεράσματα που και σήμερα εξακολουθούν να είναι επίκαιρα και χρήσιμα» τόνισε σε δήλωση του στα “Χ.Ν.” ο θεματικός αντιπεριφερειάρχης Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Απασχόλησης κ. Παναγιώτης Σημανδηράκης.
