Όταν το 2008 η χρεοκοπία της ΛήμανΜπράδερς σηματοδότησε την έναρξη της μεγαλύτερης μετά το 1929 οικονομικής κρίσης στον πλανήτη, ίσως κανείς στην Ελλάδα δεν μπορούσε να φανταστεί τις τεράστιες επιπτώσεις που θα είχε η κρίση αυτή και θα έχει πιθανότατα για κάποια χρόνια ακόμη στη χώρα μας.
Η μεγάλη μείωση των εισοδημάτων σχεδόν σε όλα τα νοικοκυριά της Ελλάδος επηρέασε την ατομική και οικογενειακή κατανάλωση συμπεριλαμβανομένης και της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και των ορυκτών καυσίμων που χρησιμοποιούνται στη θέρμανση κτιρίων και στην κίνηση οχημάτων.
Την περίοδο 2008-2017, η μείωση της κατανάλωσης του πετρελαίου θέρμανσης στην Κρήτη, το οποίο χρησιμοποιείται κυρίως στη θέρμανση κατοικιών και δευτερευόντως για θέρμανση άλλων κτιρίων (όπως γραφείων, νοσοκομείων, ξενοδοχείων κ.α.), είναι μεγάλη. Ένας σημαντικός αριθμός νοικοκυριών έχει επιλέξει να χρησιμοποιείκάποιο άλλο φθηνότερο καύσιμο για τη θέρμανση της κατοικίας του που συνήθως είναι το ξύλο ή κάποια προϊόντα και παραπροϊόντα του.Τέτοια είναι τα καυσόξυλα, τα πέλετς, η βιομάζα ελιάς και το ελαιοπυρηνόξυλο. Η θέρμανση κτιρίων με το ξύλο ή κάποια προϊόντα του είναι σήμερα φθηνότερη από ότι με το πετρέλαιο ενώ ορισμένοι μπορούν να προμηθεύονται δωρεάν καυσόξυλα από το κτήμα τους.
Άλλοι συμπολίτες μας επιλέγουν να θερμάνουν την κατοικία τους με ηλεκτρική ενέργεια εγκαθιστώντας αντλίες θερμότητας ή ακόμη να θερμάνουν μόνο κάποια δωμάτια της κατοικίας τους χρησιμοποιώντας ηλεκτρικές σόμπες. Ορισμένοι αδυνατούν να προμηθευτούν τα απαραίτητα καύσιμα για τη θέρμανση της κατοικίας τους με αποτέλεσμα η θερμοκρασία να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα και να υποβαθμίζεται η ποιότητα της ζωής τους. Στην περίπτωση αυτή αυξάνονται οιπιθανότητες να αρρωστήσουν ή εάν είναι ηλικιωμένοι να επιδεινωθεί η υγεία τους.
Παράλληλα, αυξάνεται ο αριθμός των συμπολιτών μας, οι οποίοι αδυνατούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς της ΔΕΗ ενώ εφόσον οι λογαριασμοί δεν πληρωθούν σε εύλογο χρονικό διάστημα η ΔΕΗ διακόπτει την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας.
Ένα από τα δυσάρεστα αποτελέσματα της μεγάλης οικονομικής κρίσης τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα είναι η μεγάλη αύξηση της ενεργειακής φτώχειας.Ένα νοικοκυριό θεωρείται ενεργειακά φτωχό εφόσον χρειάζεται να δαπανήσει για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών στην κατοικία του περισσότερο από το 10% του διαθέσιμου εισοδήματος του. Στη περίπτωση αυτή το εισόδημα του δεν επαρκεί για την κάλυψη των άλλων αναγκών του. Είναι προφανές ότι το φαινόμενο της ενεργειακήςφτώχειας πλήττει περισσότερο τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα.
Η ενεργειακή φτώχεια έχει κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι άνθρωποι που πλήττονται από την ενεργειακή φτώχεια αντιμετωπίζουν πιθανώς προβλήματα υγείας ενώ μειώνεται η ποιότητα της ζωής τους. Είναι πολύ πιθανόν στα σπίτια τους να εμφανιστούν φαινόμενα μούχλας (μυκήτων στους τοίχους και/ή την οροφή) σε συνδυασμό με υγρασία ( συμπύκνωση υδρατμών). Η θερμική δυσφορία τους συνυπάρχει με ελλιπή αερισμό και ανεπαρκή φωτισμό.
Σε περιοχές με θερμό κλίμα όπως της Κρήτης, το καλοκαίρι αναπτύσσονται υψηλές θερμοκρασίες στα σπίτια που δεν έχουν δυνατότητα κλιματισμού. Οι χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα και οι υψηλές το καλοκαίρι αυξάνουν τη θνησιμότητα ιδιαίτερα των ευάλωτων ατόμων. Η αυξημένη νοσηρότητα των ατόμων αυτών αυξάνει το κόστος νοσηλείας τους. Οι ενεργειακά φτωχοί συμπολίτες μας αδυνατούν να πληρώσουν τις ασφαλιστικές, τραπεζικές και φορολογικές υποχρεώσεις τους με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι οφειλές των ιδιωτών προς στη πολιτεία.
Ταυτόχρονα, μειώνονται τα έσοδα των παρόχων ηλεκτρικής ενέργειας, όπως της ΔΕΗ, λόγω απλήρωτων λογαριασμών. Η πολιτεία χάνει τα φορολογικά έσοδα που θα είχε από την (υψηλή) φορολογία του πετρελαίου θέρμανσης ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται η λαθρεμπορία του καθώς και οι παράνομες επεμβάσεις στους μετρητές ηλεκτρικής ενέργειας (ρευματοκλοπές).
Η ενεργειακή φτώχεια αυξάνει τη χρήση ακατάλληλων υλικών καύσης σε σόμπες και τζάκια όπως πλαστικών, χρωματισμένων ξύλων, υγρών ξύλων κ.α. Αυτό έχει σαν συνέπεια την αύξηση των ρυπογόνων και επικίνδυνων σωματιδίων και ουσιών στο χώρο του σπιτιού που μένουν οι ένοικοι. Ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα εμφανίζεται το χειμώνα αύξηση της συγκέντρωσης των αιωρούμενων σωματιδίωνστην ατμόσφαιρα υψηλότερη από τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα.
Η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας είναι δύσκολη ενώ γίνονται προσπάθειες άμβλυνσης της με διάφορους τρόπους όπως ενδεικτικά,
1. Με την ενίσχυση του εισοδήματος φτωχών και ευάλωτων νοικοκυριών για την εξασφάλιση των απαραίτητων καυσίμων θέρμανσης και ηλεκτρικής ενέργειας, όπως το μειωμένο τιμολόγιο αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και η επιδότηση του πετρελαίου θέρμανσης.
2. Με τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κατοικιών μέσω χρησιμοποίησης τεχνικών εξοικονόμησης ενέργειας (διπλοί υαλοπίνακες, μόνωση ταράτσας, χρήση συστήματος θέρμανσης υψηλής απόδοσης κ.α.). Μέσω του ΕΣΠΑ χρηματοδοτούνται σήμερα επενδύσεις ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών όπου υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον.
3. Με τη χρήση ανανεώσιμων ενεργειακών τεχνολογιών στις κατοικίες, όπως η χρήση ηλιακού θερμοσίφωνα ή/και η χρήση συστήματος θέρμανσης με στερεά βιομάζα. Μέσω του ΕΣΠΑ χρηματοδοτούνται επίσης σήμερα οι επενδύσεις αυτές όπου υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον.
4. Δεδομένου ότι η συμπεριφορά των χρηστών επηρεάζει σημαντικά την κατανάλωση ενέργειας σε μία κατοικία έχει προταθεί η ενημέρωση των χρηστών στα θέματα αυτά όπως και η χρήση έξυπνων μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας στις κατοικίες. Δυστυχώς, η ενημέρωση των πολιτών για τη σωστή χρήση της ενέργειας στις κατοικίες είναι περιορισμένη με αποτέλεσμα οι πολίτες να μην γνωρίζουν πως να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια επιτυγχάνοντας το ίδιο αποτέλεσμα άνεσης. Ίσως στο μέλλον οι κοινωνικοί λειτουργοί μετά από κατάλληλη επιμόρφωση θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην πληρέστερη ενημέρωση των φτωχών και ευάλωτων νοικοκυριών.
Η οικονομική δυσπραγία την τελευταία δεκαετία οδήγησε στη μείωση της κατανάλωσης των καυσίμων οχημάτων (βενζίνης και πετρελαίου κίνησης) στην Κρήτη σε ποσοστό όμως μικρότερο από τη μείωση του πετρελαίου θέρμανσης κατοικιών. Η μείωση οφείλεται σε διάφορους λόγους όπως ενδεικτικά:
Α) Λόγω ακινητοποίησης (κατάθεση πινακίδων) των οχημάτων μεγάλου κυβισμού ή αντικατάσταση τους με μικρά οχήματα χαμηλής χιλιομετρικής κατανάλωσης καυσίμου.
Β) Λόγω μικρότερης χρήσης των υπαρχόντων οχημάτων και επιλογής της μεγαλύτερης χρήσης των μέσων μαζικής μεταφοράς.
Γ) Λόγω επιλογής της χρήσης των οχημάτων με περισσότερους τους ενός επιβάτες (carpooling).
Δ) Λόγω μείωσης της μεταφοράς φορτίων εξαιτίας της οικονομικής ύφεσης. Η κατάρρευση της βιομηχανίας κατασκευής κτιρίων στην Κρήτη οδήγησε στη μείωση της μεταφοράς πρώτων υλών στα εργοτάξια.
Παράλληλα όμως η μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα, ενός αερίου που συμβάλλει στην αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας και επιτείνει το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. Εάν ληφθεί υπ’ όψη ότι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανέρχονται σε 3.3χλγ. CO2 ανά χλγ. καταναλισκόμενης βενζίνης και 3.2 χλγ. CO2 ανά χλγ. καταναλισκόμενου πετρελαίου προκύπτει ότι, λόγω της μείωσης της προαναφερθείσης ποσότητας καυσίμων την περίοδο 2008-2017 στην Κρήτη, το έτος 2017,οι εκπομπές CO2 ήταν μειωμένες σε σχέση με το έτος 2008 κατά 641.900 τόνους ή κατά 0.94 χλγ.CO2ανά κάτοικο. Η μείωση αυτή δεν είναι αμελητέα και αντιστοιχεί στο 15% περίπου των ετήσιων εκπομπών CO2 ανά κάτοικο στη χώρα.
Πίνακας 1.Ενέργεια και καύσιμα που χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο στη θέρμανση κατοικιών στην Κρήτη
– Ηλεκτρική ενέργεια (ηλεκτρικές σόμπες, αντλίες θερμότητας)
– Ξύλο και διάφορα προϊόντα ή παραπροϊόντα του
– Πετρέλαιο θέρμανσης
– Υγραέριο
Πίνακας 2. Τα ορυκτά καύσιμα που χρησιμοποιούνται στην Κρήτη για ενεργειακούς σκοπούς
1. Πετρέλαιο μαζούτ και ντήζελ για παραγωγή ηλεκτρισμού.
2. Βενζίνη και πετρέλαιο στην κίνηση οχημάτων.
3. Πετρέλαιο θέρμανσης για τη θέρμανση κτιρίων.
4. Υγραέριο για θέρμανση και μαγείρεμα.
5. Πετρέλαιο μαζούτ σε βιομηχανίες/βιοτεχνίες.
Πίνακας 3. Μείωση της έκλυσης CO2στην Κρήτη το έτος 2017 σε σχέση με το έτος 2008 λόγω της μείωσης της χρήσης ορυκτών καυσίμων στη θέρμανση κτιρίων και στην κίνηση οχημάτων
Διάγραμμα 1. Μεταβολή του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) της χώρας την περίοδο 2008-2017 σε τρέχουσες τιμές. Το ΑΕΠ του 2017 ήταν μόλις το 77.16 % του ΑΕΠ του έτους 2008
Διάγραμμα 2. Η μεταβολή της κατανάλωσης του πετρελαίου θέρμανσης στην Κρήτη την περίοδο 2008-2017. Η κατανάλωση το 2017 ήταν μόλις το 37.84% της κατανάλωσης του 2008. Η κατανάλωση το 2013 (έτος πολύ χαμηλής κατανάλωσης) ήταν μόλις το 22.52% της κατανάλωσης του 2008.
Διάγραμμα 3. Η μεταβολή της κατανάλωσης της βενζίνης κίνησης οχημάτων στην Κρήτη την περίοδο 2008-2017. Η κατανάλωση το 2017 αντιστοιχούσε μόλις στο 65.70% της κατανάλωσης του 2008. (Περιλαμβάνονται η βενζίνη σούπερ, η αμόλυβδη 95RΟΝ και η αμόλυβδη 98/100 RΟΝ).
Διάγραμμα 4.Μεταβολή της κατανάλωσης του πετρελαίου κίνησης οχημάτων στην Κρήτη τη δεκαετία 2008-2017. Η κατανάλωση του 2017 αντιστοιχούσε μόλις στο 77.45% της κατανάλωσης του 2013.
Διάγραμμα 5. Μεταβολή της συνολικής κατανάλωσης των καυσίμων οχημάτων στην Κρήτη τη δεκαετία 2008-2017. Η κατανάλωση του 2017 αντιστοιχούσε στο 71.40% της κατανάλωσης του 2008
Η ποσοστιαία μείωση των ορυκτών καυσίμων που χρησιμοποιούνται για θέρμανση κτιρίων και για μεταφορές στην Κρήτη, τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης,2008-2017, ήταν μεγαλύτερη από τη ποσοστιαία μείωση του ΑΕΠ της χώρας την περίοδο αυτή. Έτσι, ενώ η μείωση του ΑΕΠ την περίοδο αυτή ήταν 22.84%, η μείωση του πετρελαίου θέρμανσης έφθασε το 62.16%, του πετρελαίου κίνησης το 22.55% και της βενζίνης το 34.30%. Συνολικά, η μείωση των καυσίμων οχημάτων ανήλθε σε 28.60%, ήταν δηλαδή μικρότερη από τη μείωση του πετρελαίου θέρμανσης αλλά μεγαλύτερη από τη μείωση του ΑΕΠ.
Σχήμα 1.Χάρτης στον οποίο απεικονίζεται το ποσοστότου πληθυσμού που αδυνατεί να θερμάνει ικανοποιητικά την κατοικία του σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ποσοστό αυτό στην Ελλάδα ανέρχεται σε 20-30% του συνόλου.
• Ο Γιάννης Βουρδουμπάς είναι Χημικός Μηχανικός, Επιστημονικός συνεργάτης του ΜΑΙΧ.
