Τα τελευταία χρόνια γίναμε μάρτυρες πολλών και αξιόλογων προσπαθειών αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ελλάδα, κυρίως της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας, όπου η χώρα διαθέτει πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα. Πολλά αιολικά πάρκα, αλλά και μικροί, μεσαίοι και μεγάλοι φωτοβολταϊκοί σταθμοί εγκαταστάθηκαν σε διάφορα σημεία της χώρας παράγοντας ηλεκτρική ενέργεια και διοχετεύοντάς την στο ηλεκτρικό δίκτυο.
Παράλληλα λιγότεροι σε σχέση με τους προηγούμενους, σταθμοί αξιοποίησης της υδροηλεκτρικής ενέργειας και της βιομάζας δημιουργήθηκαν σε διάφορες περιοχές. Κοινό χαρακτηριστικό των προαναφερθέντων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. είναι ότι δημιουργήθηκαν από ιδιωτικά κεφάλαια και όχι από συλλογικές προσπάθειες, δηλαδή από πολυμετοχικές εταιρείες λαϊκής βάσης, δημοτικές εταιρείες ή Συνεταιρισμούς. Και αυτό παρά το γεγονός ότι σε πολλά μέρη της χώρας οι συλλογικές επενδυτικές πρωτοβουλίες έχουν αποδώσει καλά αποτελέσματα.
Ενδεικτικά στην Κρήτη στο παρελθόν με συλλογικές επενδυτικές πρωτοβουλίες είχαν δημιουργηθεί οι επιτυχημένες ακτοπλοϊκές εταιρείες σύνδεσης του νησιού με την ηπειρωτική χώρα, ενώ σήμερα οι συνεταιριστικές τράπεζες της Κρήτης κατά γενική ομολογία είναι οι πιο επιτυχημένες συνεταιριστικές τράπεζες της Ελλάδας.
Έτσι θα περίμενε κανείς ότι σε αστικές, αγροτικές ή ημιαστικές περιοχές με αφθονία αιολικής και ηλιακής ενέργειας αλλά και βιομάζας, θα είχαν αναπτυχθεί συλλογικές προσπάθειες αξιοποίησης του ενδογενούς ενεργειακού τους δυναμικού καθώς τέτοιες προσπάθειες απαιτούν κεφάλαια που συνήθως δεν διατίθεται από κάποιο μεμονωμένο επενδυτή. Με τη δημιουργία τέτοιων συλλογικών πρωτοβουλιών, κάτοικοι περιοχών χωρίς πολλές εναλλακτικές αναπτυξιακές δυνατότητες, θα είχαν διάφορα οφέλη από την αξιοποίηση των τοπικών ανανεώσιμων ενεργειακών τους πόρων.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διερεύνηση της ύπαρξης τέτοιων συλλογικών πρωτοβουλιών αξιοποίησης των Α.Π.Ε. σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και η άντληση συμπερασμάτων από την υπάρχουσα εμπειρία τους.
1. Νησί Samso της Δανίας
Το νησί Samso της Δανίας, έχει περίπου 4.000 κατοίκους και είναι ένα από τα πρώτα νησιά που έγινε αυτόνομο ενεργειακά χάρις σε μία σειρά μεγάλων ανεμογεννητριών που εγκατέστησε για την αξιοποίηση του πλούσιου αιολικού δυναμικού του. Ταυτόχρονα αξιοποιεί τη βιομάζα που έχει, αλλά και τη λίγη διαθέσιμη ηλιακή ενέργεια για τη παραγωγή θερμού νερού και τη θέρμανση των κτηρίων του. Η αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων του νησιού αυτού για παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητος έγινε με τη συμμετοχή των κατοίκων, οι οποίοι και χρηματοδότησαν με δικούς τους πόρους τις αναγκαίες επενδύσεις, και βεβαίως απολαμβάνουν τα όποια οφέλη προκύπτουν.
Η ανάπτυξη των Α.Π.Ε. στο νησί αυτό, έγινε λοιπόν, με τη συμμετοχή των κατοίκων, οι οποίοι συλλογικά αξιοποίησαν τους ανανεώσιμους φυσικούς πόρους της περιοχής τους.
2. Ο Συνεταιρισμός ενέργειας ECOPOWER στο Βέλγιο
Ο ενεργειακός Συνεταιρισμός Ecopower είναι μία εταιρεία ευρείας λαϊκής βάσης, η οποία ξεκίνησε το 1991 και αναπτύχθηκε γρήγορα όταν η κυβέρνηση του Βελγίου προώθησε και επιδότησε τις Α.Π.Ε. Αρχικά συμμετείχε μικρός αριθμός ατόμων με κεφάλαιο λίγες χιλιάδες ευρώ ο καθένας και σε ορίζοντα δεκαετίας, ο Συνεταιρισμός αριθμεί πλέον 50.000 μέλη και έχει κεφάλαια της τάξης των 60 εκατ. ευρώ.
Το μοντέλο που ακολουθεί η Ecopower βασίζεται στο συμμετοχικό κεφάλαιο όπου κάθε ένας με κεφάλαιο 2.000 ευρώ μπορεί να γίνει συνέταιρος ενώ η εταιρεία επενδύει σε έργα Α.Π.Ε. με μακροπρόθεσμο ορίζοντα και αποδίδει στους εταίρους ετησίως ένα ποσοστό της τάξης του 5 – 6 % της αρχικής επένδυσης σαν κέρδος.
3. Η πόλη Gussing της Αυστρίας
Η μικρή πόλη Gussing με πληθυσμό 4.000 κατοίκων περίπου, βρίσκεται στη Νοτιοανατολική Αυστρία στα σύνορα με την Ουγγαρία και μέχρι τα τέλη του ψυχρού πολέμου υπέφερε από υψηλή ανεργία, ενώ τα εισοδήματα των κατοίκων της ήταν χαμηλά.
Η Δημοτική Αρχή της πόλης αυτής πριν από ορισμένα χρόνια, απεφάσισε να μειώσει τα ενεργειακά κόστη της και δεδομένης της γεωργικής φύσης της περιοχής, προσπάθησε να υποκαταστήσει τα ορυκτά καύσιμα που χρησιμοποιούσε μέχρι τότε, με βιομάζα που αφθονούσε στις γεωργικές και δασικές εκτάσεις της περιφέρειας της.
Σταδιακά και με τη συμβολή των διαρθρωτικών κονδυλίων της Ε.Ε. στην περιοχή δημιουργήθηκαν διάφορα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, θερμικής ενέργειας και καυσίμων οχημάτων από στερεά βιομάζα, που παρήγετο στη περιοχή και η οποία αποτελεί ένα ενδογενή ανανεώσιμο ενεργειακό πόρο της.
Σήμερα το Gussing αποτελεί μια ευημερούσα περιοχή με πολλές εταιρείες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να έχουν εγκατασταθεί εκεί, η ανεργία να έχει μειωθεί πολύ, ενώ θεωρείται μία πόλη πρότυπο της Ε.Ε. η οποία κατάφερε να μειώσει δραστικά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που οφείλονται στη χρήση των ορυκτών καυσίμων.
4. Ο Συνεταιρισμός Som-energia της Ισπανίας
Η Som-energia είναι μια Συνεταιριστική οργάνωση αξιοποίησης των Α.Π.Ε. στην πόλη Girona της περιφέρειας της Καταλονίας της Ισπανίας. Ο συνεταιρισμός που αριθμεί σήμερα 3.000 μέλη περίπου επενδύει σε μικρά έργα αξιοποίησης, της ηλιακής ενέργειας, της αιολικής, της βιομάζας και άλλων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Κάθε εταίρος συμβάλλει στο κεφάλαιο του συνεταιρισμού με ένα ποσό των 100 ευρώ, ενώ αναμένεται μεσοπρόθεσμα η συμβολή του κάθε εταίρου να φθάσει τα 2.500 ευρώ, έτσι που το κεφάλαιο του συνεταιρισμού σε συνδυασμό με τραπεζικό δανεισμό να χρηματοδοτήσει διάφορα έργα αξιοποίησης των Α.Π.Ε. στην περιοχή.
5. Ενεργειακοί Συνεταιρισμοί στη Γερμανία
Η Γερμανία αριθμεί σήμερα πάνω από 700 ενεργειακούς συνεταιρισμούς με περισσότερα από 150.000 μέλη. Οι περισσότεροι από τους συνεταιρισμούς αυτούς έχουν δημιουργηθεί τη τελευταία δεκαετία και στοχεύουν στην αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε τοπικό επίπεδο, χρηματοδοτώντας ενεργειακά έργα στους τομείς της εξοικονόμησης ενέργειας, αξιοποίησης της ηλιακής και αιολικής ενέργειας, της βιομάζας, της τηλεθέρμανσης κ.ά.
Από τα προαναφερθέντα γίνεται φανερό ότι στις χώρες της Ε.Ε. έχουν δημιουργηθεί σήμερα πολυμετοχικές – συνεταιριστικές, μη κερδοσκοπικές εταιρείες με δημοτικές ή τοπικές πρωτοβουλίες, οι οποίες στοχεύουν στην αξιοποίηση των τοπικών ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων τους με σκοπό τη διάχυση των ωφελειών στη τοπική κοινωνία και στους εταίρους του συνεταιρισμού. Στον τομέα της ενέργειας και της παραγωγής ενεργειακών προιόντων στην Ελλάδα και διεθνώς δραστηριοποιούνται μεγάλες εταιρείες και εάν δει κάποιος τις εταιρείες που είναι εισηγμένες στο Χ.Α.Α. θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν αρκετές ενεργειακές εταιρείες στις μεγαλύτερες είκοσι από αυτές. Ομως πέρα από τις μεγάλες ιδιωτικές η κρατικές εταιρείες υπάρχει αρκετός χώρος για τη δραστηριοποίηση κοινωνικών μη κερδοσκοπικών επιχειρήσεων που δεν θα προτάσουν τη δημιουργία κέρδους και το όφελος μόνο των μετόχων τους κατά τη λειτουργία τους, αλλά την επίτευξη αειφορίας και το όφελος όλων των εμπλεκομένων στη λειτουργία τους συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων και των τοπικών κοινωνιών.
Είναι προφανές ότι αυτές οι μη κερδοσκοπικές κοινωνικές επιχειρήσεις (δημοτικές, συνεταιριστικές ή λαϊκής βάσης), γίνονται αποδεκτές από τις τοπικές κοινωνίες (πολύ περισσότερο από τις ιδιωτικές κερδοσκοπικές εταιρείες), οι οποίες και καλούνται να συμμετέχουν στα εγχειρήματα αξιοποίησης των τοπικών Α.Π.Ε. και να έχουν κάποιο όφελος από αυτά, σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει σήμερα σε πολλά μέρη της χώρας όπου οι κάτοικοι αντιδρούν σφόδρα σε προσπάθειες αξιοποίησης των Α.Π.Ε. από εταιρείες που δεν γνωρίζουν τους μετόχους και τις προθέσεις τους, ενώ αμφισβητούν ότι θα έχουν κάποιο όφελος από την αξιοποίηση των ενδογενών ενεργειακών πόρων της περιοχής τους.
* Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει ενεργειακή και περιβαλλοντική τεχνολογία στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
