Β’ Συνέχεια
ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ Εκδόσεις: ΠΟΛΙΣ 2013
καθηγητής Nεοελληνικής Φιλολογίας (Πανεπιστήμιο Κρήτης)
καθηγητής Θεωρίας και κριτικής της Λογοτεχνίας (Πανεπιστήμιο Αθηνών)
Στη δεύτερη σημερινή μας συνέχεια ο διακεκριμένος ποιητής και ομ. πανεπιστημιακός καθηγητής αγγίζει με τη δική του πνευματική ευθύνη θίγοντας τη διαφημιστική βαρβαρότητα την εποχή του 2000.
Για να επισημάνει από τότε την επέκταση των διαφημίσεων σε μιαν επιφάνεια του κοινωνικού πεδίου αδιανόητη για μερικές δεκαετίες πριν. Για να έχει λάβει από τότε, η επιθετικότητα αυτής της επέκτασης τον χαρακτήρα βαθύτατης εισβολής τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό χώρο. Γεγονός που επιτρέπει να μιλάμε για διαφημιστική βία, με το πιο ανησυχητικό φαινόμενο να μην είναι η βιαιότητα την οποία έχει αναπτύξει η διαφήμιση (από το 2000).
METΑΛΛΑΧΘΗΚΑΜΕ AΠΟ HOMO FABER ΣΕ ΗΟΜΟ HOMO PUBLICITARIUS
Αλλά η ανοχή, η οποία στον βαθμό που παραμένει σιωπηλή και δεν εκδηλώνει ουσιώδεις τάσεις δυσφορίας, ισοδυναμεί με πλήρη υποταγή. Για να διερωτηθεί ο καθηγητής, ποιητής και στοχαστής Νάσος Βαγενάς λέγοντας:… «Σήμερα που φαινόμαστε να βιώνουμε την παραβίαση της ανθρώπινης φυσικότητας μήπως βρισκόμαστε στην εποχή της μετάλλαξης του ανθρώπου σε ένα ον διαφορετικό: στη μετάβαση από homo Faber στον Homo Publicitarius;» Για να προσθέσει: «Πάντως αν βρισκόμαστε, η μετάλλαξη αυτή φαίνεται να πραγματοποιείται στην Ελλάδα με ρυθμούς ταχύτερους απ’ ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα…». Ομως ο τίτλος της άλλης επιφυλλίδας του που αναφέρουμε είναι “Ο πολιτικός ως διαφημιστής”.
Για να αναφέρει το 2000 που τη δημοσίευσε στο ΒΗΜΑ μεταξύ άλλων και τα εξής: «Μια πολιτεία που δεν αντιλαμβάνεται το νόημα της εμπορικής εκχώρησης του ονόματός της και των συμβόλων της (σε ιδιώτες χορηγούς) μπορεί να προβεί σε πράξεις που σε πολιτικές συνθήκες υγιείς είναι αδιανόητες… Αλλά όταν το κράτος εκχωρεί πρόθυμα το όνομά του, γιατί να μην το εκχωρήσουν και οι εκπρόσωποί του; Πολλοί από τους οποίους συμμετέχουν υποβαθμιστικά για το βουλευτικό και υπουργικό αξίωμα σε τηλεοπτικές εκπομπές που προϋποθέτουν τη συμμόρφωση της τηλεοπτικής πρακτικής που απαιτεί τη διακοπή για μετάδοση διαφημιστικών μηνυμάτων».
Τώρα όμως με την κρίση της οικονομίας δεν λογαριάζεται καμιά ηθική δεοντολογία, αφού όλοι οι συμμετέχοντες πολιτικοί θεωρούν αυτονόητη τη διαφήμιση την οποία κρίνει και επικρίνει ως πολιτική απαξίωση ο ποιητής, καθηγητής και πολίτης ευθύνης.
ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ “ΑΘΗΝΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ” ΠΟΛΕΙΣ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΑ ΧΑΝΙΑ ΣΕ ΑΣΦΥΞΙΑ
Ολοι όσοι ζούνε στην Αθήνα (αλλά και σε όλες τις αθηνοποιημένες μεγάλες και μικρομεγάλες πόλεις της ελληνικής περιφέρειας) αισθάνονται ότι η πόλη – πόλεις πάσχουν από έλλειψη ελεύθερου χώρου. Αισθάνονται ακόμα ότι η έλλειψη αυτή γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη από τη συνεχή και αναπότρεπτη αύξηση του αριθμού των αυτοκινήτων η οποία καθιστά όλο και πιο δύσκολη την κίνηση των πεζών. Ενώ όμως ο Δήμος Αθηναίων (κι εμείς προσθέτουμε ότι κάθε μητροπολιτικός δήμος στις ευρείες και στενές περιφέρειες όλης της χώρας και ιδιαίτερα των Χανίων που έχουν μεγάλο κυκλοφοριακό πρόβλημα κυρίως τους θερινούς μήνες) ο κάθε Δήμος θα έπρεπε με κάθε τρόπο να μεριμνά για τη διευκόλυνση της κίνησης, με διαφημιστικούς κυλίνδρους όχι μόνο κάνει την κυκλοφορία προβληματικότερη και την ανάπτυξη της πόλης δυσκολότερη, αλλά ρυπαίνει επιπλέον το περιβάλλον.
ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΖΩΗ ΧΩΡΙΣ ΜΑΘΗΜΑ ΛΟΓΙΚΗΣ
Το επιχείρημα του Δήμου γι’ αυτή την ενέργεια θα πρέπει να διδάσκεται στο μάθημα της λογικής: «Η απόφαση πάρθηκε γιατί με τα έσοδα από την ενοικίαση των κυλίνδρων στους διαφημιζομένους θα μας επιτρέψει να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη».
Και το κείμενο συνεχίζει: «Βέβαια, θα παρατηρήσει κανείς, οι άνθρωποι που πήραν αυτή την απόφαση (προεξάρχοντος του δημάρχου) όχι μόνο δεν θεωρούν ότι η πλημμυρίδα των διαφημιστικών κυλίνδρων επιδεινώνει τις συνθήκες ζωής στην πρωτεύουσα (κι εμείς θεωρούμε και στις άλλες πόλεις) με τη συλλογιστική αυτή να δείχνει ότι βρισκόμαστε στην εποχή της μετάλλαξης του ανθρώπου σ’ ένα ον διαφορετικό: στη μετάβαση από τον Homo faber στον Homo Publicitarius.
Πάντως αν βρισκόμαστε η μετάλλαξη αυτή φαίνεται να πραγματοποιείται στην Ελλάδα με ρυθμούς ταχύτερους από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα… Αυτό δηλώνει πρόσφατη πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων να κατακλύσει με θηριώδεις διαφημιστικούς κυλίνδρους τα ελάχιστα εναπομείναντα ελεύθερα σημεία της επικράτειάς του≥.
Η ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗ ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ
Αυτές οι κριτικές σκέψεις για τη ζωή στην πρωτεύουσα, αλλά και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, όπως και στα Χανιά, περιλαμβάνονται σε επιφυλλίδα που δημοσιεύτηκε στο Βήμα στις 18-6-2000 του καθηγητή Νάσου Βαγενά που αποτελεί το πρώτο κείμενο στο βιβλίο του “Σημειώσεις από την αρχή του αιώνα” με τίτλο “Η Διαφημιστική βαρβαρότητα της εποχής μας”.
Αλλά π;vς την εννοεί αυτή τη βαρβαρότητα ο διανοούμενος πολίτης και διακεκριμένος καθηγητής της νεοελληνικής φιλολογίας και της θεωρίας και κριτικός της λογοτεχνίας Νάσος Βαγενάς;
Στην αρχή της επιφυλλίδας του γράφει ότι: «Η σημερινή επέκταση των διαφημίσεων σε μιαν επιφάνεια του κοινωνικού πεδίου αδιανόητη για μερικές δεκαετίες πριν και η επιθετικότητα αυτής της επέκτασης που έχει λάβει τον χαρακτήρα βαθύτατης εισβολής τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό χώρο, μας επιτρέπει να μιλάμε για διαφημιστική βία».
ΜΙΑ ΒΙΑ ΕΜΦΑΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΟΟΥΝΤΕΣ ΠΟΛΙΤΕΣ
Μια βία που το 2000 που γράφτηκε αυτό το κείμενο ήταν εμφανής για τους νοούντες πολίτες. Αλλά για τους αδιαφωνούντες ήταν αφανή μια και παρουσιαζότανε με το προσωπείο της προοδευτικής έκφρασης της Life Style αποδοχής της κοινωνικής μας μοντερνικότητας που βύθιζε όλους σχεδόν και όλες στην παραπλανητική σαγήνη της διαφημιστικής επικυριαρχίας που αυτή καθ’ εαυτή συγκάλυψε με την προσφορά του υπερ-καταναλωτικού ψευδο-ευδαιμονισμού την οικονομία της παγκοσμιοποιημένης καταναλωτικής αγοράς των μεγάλων συμφερόντων, η οποία, τελικά, οδήγησε στη σημερινή γενική και αδιέξοδη, οικονομία της παγκόσμιας ευρωπαϊκής και βαθύτατης ελληνικής κρίσης… η οποία συνεχίζεται τώρα, με ολοκληρωτική επιβολή της διαφημιστικής βαρβαρότητας.
Η ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗ “ΚΑΤΑΛΗΨΗ” ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΑΣ
Και όπως συνεχίζει ο Βαγενάς στο κείμενο του 2000 να γράφει: «Η συχνότητα της διακοπής των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων από διαφημίσεις, η πυκνότητα της (με ποικίλους τρόπους) συγχρονικής με τη ροή αυτή των προγραμμάτων άμεσης ή έμμεσης διαφήμισης, το πλήθος των εκπομπών με σταθερό διαφημιστικό φόντο, η μετατροπή των ποδοσφαιριστών και των αθλητών (ακόμα και των εθνικών ομάδων) σε κινητές διαφημίσεις, η υπέρογκη μεγέθυνση των γιγαντοαφισών και η υπερ-κάλυψη από αυτές των υπαίθριων χώρων… η κατάληψη του μεγαλύτερου μέρους των εφημερίδων και των περιοδικών από διαφημίσεις… η σύγχυση των ορίων ανάμεσα στην είδηση και στη διαφήμιση, η μετατροπή των δημοσιογράφων σε διαφημιστές και διαφημιστών σε δημοσιογράφους, η μεταβάπτιση της διαφημιστικής πράξης σε χορηγική πράξη και των διαφημίσεων σε μηνύματα χορηγών, με λίγα λόγια η ουσιαστική κατάλυση κάθε διαφημιστικής δεοντολογίας, δηλώνει την εγκαθίδρυση στον χώρο της διαφήμισης ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος το οποίο επιβάλλει τις βουλήσεις του σ’ ένα μεγάλο μέρος της κοινωνικής ζωής».
Με τα περιστατικά της διαφημιστικής βίας που βιώνουμε καθημερινά να συνθέτουν μια νέα βαρβαρότητα που αποτελεί το πλέον περίοπτο στοιχείο της βάρβαρης πλευράς του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού…
ΑΥΞΗΤΙΚΗ Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
…Με επαυξητική τάση που διαψεύδει στις ελπίδες όσων πιστεύουν ότι ο εξανθρωπισμός του παγκοσμιοποιημένου νεοφιλελευθερισμού είναι εφικτός με αδυναμία αναχαίτισης της διαφημιστικής βίας και όπως επισημαίνει ο υψηλής συχνότητας ευαισθησίας διανοούμενος πολίτης Νάσος Βαγενάς «είναι δύσκολο να συμμεριστούν την αισιοδοξία όσων πιστεύουν ότι η μετάβαση από την εποχή των Μ.Μ.Ε., στην εποχή του διαδικτύου, που τελείται σήμερα, θα μεταβάλλει τη φύση της διαφήμισης από “εισβολική” επί του δέκτη της σε προσδοκώσα την αναζήτησή της από τον δέκτη…».
Η οποία σημαίνει συνολική επιθυμία πληροφόρησης… το να πιστεύει όμως κανείς ότι η εκδήλωση από τον υποψήφιο αγοραστή της επιθυμίας να πληροφορηθεί για τα διατιθέμενα προϊόντα στην αγορά αρκεί.
Η ΠΛΗΡΗΣ ΥΠΟΤΑΓΗ ΜΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Για να ικανοποιήσει την εγγενή τάση του νεοφιλελεύθερου συστήματος για επέκταση των πωλήσεων και κατάκτηση από τους παραγωγούς όσο το δυνατόν μεγαλύτερου μέρους της αγοράς αποτελεί ουτοπική σκέψη, ανάλογη με το αφελές όραμα ορισμένων αριστερών που πιστεύουν ότι ο κόσμος θα ήταν καλύτερος απαλλαγμένος εντελώς από τις διαφημίσεις… Και φυσικά το διαδίκτυο δεν πρόκειται να εξαλείψει ως διαφημιστικό χώρο το έξω από αυτό φυσικό χώρο (υπαίθριο ή στεγασμένο) ή πεδίο (ηχητικό ή τυπογραφικό).
Για να επισημάνει κυρίως ότι: «το πιο ανησυχητικό στο φαινόμενο που προσπαθώ να περιγράψω δεν είναι η βιαιότητα την οποία έχει αναπτύξει σήμερα (το 2000 επαναλαμβάνουμε από την πλευρά μας) η διαφήμιση. Είναι η ανοχή απέναντι σ’ αυτό το βίαιο καθεστώς η οποία στον βαθμό που παραμένει σιωπηλή και δεν εκδηλώνει ουσιώδεις τάσεις δυσφορίας, ισοδυναμεί με πλήρη υποταγή…».
Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΩΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΗΣ!
Τώρα 14 χρόνια μετά και παρά την κρίση της παγκόσμιας οικονομίας, που τόσο εξυμνήθηκε ως λυτρωτική και σωτήρια όλα και όλοι επιμένουν πολυποίκιλα και πολύμορφα στη διαφημιστική – πληροφοριακή… δουλεία της οποίας την ηθικοπνευματική και πολιτική βλαπτικότητα διείδε και κατήγγειλε ο Νάσος Βαγενάς.
Ενας πολίτης με ποιητική ματιά και πνευματική ευθύνη. Ο οποίος στο ίδιο βιβλίο περιλαμβάνει μια ακόμα τολμηρή επιφυλλίδα, με τίτλο: “Ο πολιτικός ως διαφημιστής”. Για να πει πολλά μεγάλα σ’ αυτό το μικρό κείμενο που γράφτηκε 14 χρόνια πριν όπως: «Αναφέρομαι στον ρόλο του εμπορικού διαφημιστή που έχουν δεχτεί να παίξουν και παίζουν κάθε φορά που συμμετέχουν οι πολιτικοί μας σε τηλεοπτικές συζητήσεις. Μέσα από μια πρακτική που αποτελεί όνειδος για τον πολιτικό κόσμο. Με υποβαθμιστικό ρόλο του βουλευτικού και υπουργικού αξιώματος, αφού η συμμετοχή τους προϋποθέτει τη συμμόρφωση με μια τηλεοπτική πρακτική, που είναι υποτιμητική για τα μέλη του κοινοβουλίου».
