Ενα σκάνδαλο για τους Εβραίους, μια τρέλα για τους Ελληνες με τη δοκιμασία και τον θάνατο του θεανθρώπου να φέρουν το βάρος μιας περιπλοκότητας. Με την ιστορία του Χριστιανισμού να μην έχει πάψει να σταθμίζει και να εκλεπτύνει τις ιδιάζουσες πλευρές της οδύνης του θεανθρώπου. Με τον Χριστό πάνω στον σταυρό να είναι μια πρόσκληση στις ακρότητες του οδυνισμού και συγχρόνως μια άνευ προηγουμένου παρηγοριά. Με τον Ιησού κατά την Κρίστεβα, να βιώνει την ανθρώπινη φύση φτάνοντας στα άκρα των σωματικών βασανισμών υψίστης οδύνης… την οποία ο Χριστιανισμός επαναφέρει στη συνείδηση, τα εσωτερικά, ουσιαστικά δράματα του γίγνεσθαι του καθενός αποκτώντας μια τεράστια καθαρτική… ασυνείδητη δύναμη. Για να είναι η υπέρτατη οδύνη του Χριστού τόσο μια σημαντική δοκιμασία όσο και μια ψυχική εγκατάλειψη που ωστόσο βρίσκουν τη λύση τους στη συμφιλίωση την οποία αγνοούν οι καινούργιοι βάρβαροι που έχουν χάσει την ικανότητα να υποφέρουν αγωνιζόμενοι μετουσιαστικά για καθημερινή ανάσταση.
ΣΥΝΑΡΠΑΖΕΙ Η ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
Η δοκιμασία του Χριστού από την αρχή της σαρακοστής με κορύφωσή της την εβδομάδα των Αγίων Παθών και τη Σταύρωση συναρπάζει τους χριστιανούς. Με τη δοκιμασία του Χριστού να μην μπορεί να εξομοιωθεί με το μυστήριο με το οποίο έρχεται αντιμέτωπη η πίστη όταν βρίσκεται μπροστά στην παρθενική γέννηση του θεανθρώπου. Αλλά ούτε με το άλλο εκείνο μυστήριο που άπτεται της πίστης στην Ανάσταση. Μεταξύ των δύο αυτών πόλων της ενσάρκωσης και της ανάστασης του υιού του Θεού στα δεξιά του πατέρα, η οποία υπόσχεται την ανάσταση όλων των σωμάτων, αλλά η δοκιμασία του Ιησού όσο παροξυντική κι αν είναι δεν παύει να είναι εξίσου ικανή να μοιραστεί και υπό την έννοια αυτή να είναι κοινή.
ΕΝΑ ΣΚΑΝΔΑΛΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ, ΜΙΑ ΤΡΕΛΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ
Το γεγονός είναι το εξής: Ενα σκάνδαλο για τους Εβραίους, μια τρέλα για τους Ελληνες η δοκιμασία και ο θάνατος του θεανθρώπου που φέρουν το βάρος μιας περιπλοκότητας, την οποία η ιστορία του χριστιανισμού δεν έπαψε να σταθμίζει και συγχρόνως να εκλεπτύνει και δεν μπορούν παρά να καταπλήσσουν τον σύγχρονο άνθρωπο, τη σύγχρονη γυναίκα… Αλλά ποια είναι η γυναίκα που έγραψε όλα τα παραπάνω λόγια; Είναι η Τζούλια Κρίστεβα γεννημένη στη Βουλγαρία, που ζει από το 1966 στη Γαλλία. Διάσημη γλωσσολόγος και ψυχαναλύτρια. Συγγραφέας πολλών δοκιμίων και μυθιστορημάτων, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε ολόκληρο τον κόσμο, καθηγήτρια στο πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Γαλλίας και στο Πανεπιστήμιο Paris 7 Denis Diderot.
ΚΡΙΣΤΕΒΑ: ΣΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΦΡΟΪΝΤ ΔΕΝ ΙΣΧΥΡΙΖΟΜΑΙ ΟΤΙ Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΗΓΗ ΝΕΥΡΩΣΕΩΝ
Διδάσκει επίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες, στον Καναδά και στη Νέα Σχολή Κοινωνικής Ερευνας της Νέας Υόρκης. Εχει τιμηθεί με σημαντικά βραβεία, ενώ αρκετά βιβλία της κυκλοφορούν στην Ελλάδα μεταξύ των οποίων και το ένα ακαταμάχητο και ξεχωριστό βιβλίο με τίτλο “Αυτή η απίστευτη ανάγκη για πίστη” εκδόσεις Μεταίχμιο. Για να κάμει τη δήλωση – μαρτυρία της στο εσω-ημίφυλλο του εξωφύλλου που λέει: «Σε αντίθεση με τον Φρόιντ, δεν ισχυρίζομαι ότι η θρησκεία είναι μόνο αυταπάτη και πηγή νευρώσεων. Ηρθε ο καιρός να αναγνωρίσουμε χωρίς να φοβόμαστε ότι θα τρομάξουμε τους πιστούς ή τους αγνωστικιστές ότι η ιστορία του χριστιανισμού προετοιμάζει το έδαφος για τον ανθρωπισμό».
ΟΧΙ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΒΑΤΙΚΑΝΟΥ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΜΗ ΦΟΒΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ
Τα περιεχόμενα αυτού του βιβλίου (που έχω ξαναπαρουσιάσει διαφορετικά πριν 4 χρόνια στα “Χ.Ν.”) είναι τα εξής: 1) Το μεγάλο ερωτηματικό αντί προλόγου 2) Αυτή η απίστευτη ανάγκη για πίστη, συνέντευξη με τον Καρμίνε Ντουτζέλι. 3) Από τον Ιησού στον Μότσαρτ: η διαφορά του χριστιανισμού. 4) “Υποφέρω” διαλέξεις της σαρακοστής, 19 Μαρτίου 2006. 5) Η μεγαλοφυΐα του καθολικισμού και 6) Μη φοβάστε την ευρωπαϊκή κουλτούρα. Στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου της Κρίστεβα κρίνοντας τις απόψεις της για τη μεγαλοφυΐα του καθολικισμού διατύπωσα το αντίθετο της μεγαλοφυΐας για πλείστους όσους λόγους, όπως και για τις θέσεις της στο τελευταίο κεφάλαιο, με τον τίτλο “Μη φοβάστε την ευρωπαϊκή κουλτούρα”. Ομως πώς να μην την φοβούμαστε αφού ανέχθηκε τόσους πολέμους και τόσα εγκλήματα; ΥΠΟΦΕΡΩ: ΜΕ ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΕΚΔΟΧΕΣ ΤΗΣ ΟΔΥΝΗΣ
Από το έργο, λοιπόν, της Κρίστεβα «αυτή η απίστευτη ανάγκη για πίστη», τούτη τη μεγάλη εβδομάδα της Ορθοδοξίας, θα αναφερθούμε αποκλειστικά στο τέταρτο μέρος του βιβλίου με τον τίτλο “Υποφέρω” ένα κείμενο που είναι καρπός μιας διάλεξης (στη σειρά των διαλέξεων της Σαρακοστής) που έγινε στον Καθεδρικό Ναό της Νοτρ Νταμ του Παρισιού, στο πλαίσιο ενός διαλόγου μεταξύ πίστης και σύγχρονης σκέψης, όπου η Τζούλια Κρίστεβα και η Αν-Μαρί Πελέπε συζήτησαν το θέμα του “Υποφέρω”. Η Κρίστεβα σ’ αυτή τη διάλεξη (διάλογο) επικεντρώθηκε σε τρεις πλευρές του “Υποφέρω” που καταλήγουν σε τρεις εκδοχές της οδύνης ως συμπόνοια, ύψιστη οδύνη και μετουσίωση. Δηλαδή τρεις εκδοχές της οδύνης, με αντιμετώπισης της οδύνης και βιώνοντας την οδύνη.
Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΘΕΣΗ ΠΟΥ ΚΑΤΕΧΕΙ Η ΟΔΥΝΗ ΣΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ
Ο Χριστός, αν και καταδικασμένος σαν στασιαστής, ακόμα και σαν εγκληματίας, θα υποστεί το πλέον ατιμωτικό μαρτύριο που είναι η σταύρωση, δεν βιώνει τη σωματική και ψυχική του οδύνη ως τιμωρία – αμάρτημα που τιμωρείται από τον νόμο. Αυτή η αθωότητα της οδύνης αναγγέλλει από τον Μυστικό Δείπνο ήδη την ιδιαίτερη θέση που κατέχει η οδύνη στον χριστιανισμό, εφόσον ο πόνος και ο θάνατος προβλέπονται πλέον ως αναγκαίο σημείο διέλευσης του χριστιανικού μηνύματος επικεντρωμένου στον λόγο ως λόγο αγάπης. Ο Ιησούς επιτρέποντας να σταυρωθεί, αναφέρει η Κρίστεβα στον διάλογό της με την Αν Μαρί Πελέπε) λέει στην ουσία ότι η ΟΔΥΝΗ είναι συνυφασμένη με τη συμφιλίωση του θεϊκού και του ανθρώπινου και πώς να κατανοήσουμε με αυτή τη συμφιλίωση που δεν έχει υπαγορευτεί εκ των έξω, αλλά είναι συνυφασμένη με τη συγκατοίκηση του θεϊκού και του ανθρώπινου, συνυφασμένη με το γεγονός ότι ο Χριστιανός είναι ένας δούλος του Θεού και της αγάπης.
ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ: ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΝΑ ΥΠΟΦΕΡΟΥΜΕ ΠΑΡΑ ΝΑ ΠΕΘΑΝΟΥΜΕ
Αυτό το αξίωμα έχει τόσο πολύ εμποτίσει τη δυτική κουλτούρα που ούτε καν σκεφτόμαστε πια να το συσχετίσουμε με τον Ιησού κάθε φορά που το συναντάμε στα κείμενα κάποιου συγγραφέα, στο τραγούδι του Ρολάνδου για παράδειγμα λέγεται: «Οποιος υπέφερε πολύ, έμαθε πολλά». Ή όπως έγραψε ο Λα Φοντέν «καλύτερα να υποφέρουμε παρά να πεθάνουμε» που είναι το έμβλημα των ανδρών στο έργο του “Ο θάνατος και ο ξυλοκόπος”. Ομως ο διαφωτισμός στην προσπάθειά του να κλονίσει τη θεϊκή εξουσία εναντιώθηκε στην ΟΔΥΝΗ αντιπαραθέτωντάς την με την ευτυχία. Για να πει ο πολύς Ντιντερό ότι «ένα καθήκον υπάρχει: να είμαστε ευτυχείς» στις συζητήσεις του με την Αικατερίνη Β’ της Ρωσίας κεφάλαιο Β.
ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΥΤΥΧΙΑ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΟΔΥΝΗ;
Μα είναι δυνατόν το τρελό κυνήγι της ευτυχίας, χωρίς την οδύνη της ζωής, διερωτήθηκε σ’ αυτή την τόσο σημαντική διάλεξη – συζήτηση η Τζούλια Κρίστεβα για να πει περαιτέρω: «Αθώα, απενοχοποιημένη σάρκα μωλωπισμένη και ψυχικό κενό (Ηλί, Ηλί, λαμά σαβαχθανί κατά Μάρκου ΙΕ, 34) και ποια μοναξιά δεν στοιχειώθηκε από τούτη την έκκληση και τούτη τη σιωπή! Η οδύνη του Χριστού μπορεί να βιωθεί απ’ όλους: είναι η πρώτη επανάσταση που εισήγαγε ο χριστιανισμός προσεγγίζοντας το θέμα της οδύνης. Ικανή αρχικά να τη μοιραστούν μεταξύ τους οι ίδιοι οι άνθρωποι και ο Χριστός, ο οποίος βιώνοντάς την, της προσδίδει μια ανήκουστη μεγαλοπρέπεια στο σημείο σύνδεσης του ανθρώπινου και του θεϊκού και στη συνέχεια κατά συνέπεια, να τη μοιραστούν μεταξύ τους οι ίδιοι οι άνθρωποι, οι οποίοι δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να ανοίξουν τον δρόμο προς την πιθανή ανακούφισή της παρά μόνο με την προϋπόθεση να την κοιτάξουν κατά πρόσωπο, να την κατονομάσουν, να την ερμηνεύσουν.
Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΘΑΓΙΑΣΕ ΤΗΝ ΟΔΥΝΗ
Από την περίπλοκη αυτή αλχημεία την οποία ο χριστιανισμός εφάρμοσε καθαγιάζοντας την οδύνη μέσω της μετουσίωσης κρατάμε σε γενικές γραμμές την ιδέα ενός παρηγορητικού Χριστού ο οποίος ταυτίζεται με τη δυστυχία των ανθρώπων και τους προσφέρει διαρκώς τον καθρέφτη της οδύνης όπου μπορούν να προβάλλουν τη δική τους και μέσα στη δίνη αυτής της μέθεξης, ο Ιησούς πεθαίνοντας ως άνθρωπος στη θέση των ανθρώπων τους απαλλάσσει από τις αμαρτίες τους και αφαιρεί κακό από κόσμο, με αλληλεγγύη η οποία μας παραπέμπει στην τρωτότητα των ανθρώπων.
Ο ΙΗΣΟΥΣ ΒΙΩΝΕΙ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ ΩΣ ΤΑ ΑΚΡΑ ΟΔΥΝΗΣ
Αλλά ο Ιησούς βιώνει την ανθρώπινη φύση φτάνοντας στα άκρα των σωματικών (τη μαστίγωση, τη θανάτωσή του σώματος) και ηθικών ορίων της, την εγκατάλειψη από τον πατέρα Θεό, την απώλεια του πνεύματος για να την εξυψώσει ξανά καλύτερα στο θεϊκό για να τη συμφιλιώσει με αυτό. Μεταφέροντας αυτή την αποδοχή στο πεδίο της ανθρωπολογίας. Θα έλεγα – επισημαίνει η Κρίστεβα ότι ο Ιησούς, ο οποίος υποφέρει επειδή οι επιθυμίες και οι σκέψεις του φθάνουν πέρα του πεπερασμένου, προσφέρει μια εμπειρία μέσα από την οποία αναγνωρίζουμε τις δικές μας επιθυμίες και σκέψεις τις εξ ορισμού αδύνατον να ικανοποιηθούν: μονίμως ανικανοποίητες, πάντα αγωνιώδεις, διαμορφωμένες κατά την ανολοκλήρωτη διαδικασία ωρίμασης του ανθρώπου μέσα από μια σειρά αποχωρισμού, απαγορεύσεων και παραιτήσεων, αυξομειώσεων, ενορμήσεων και μετουσίωσης των ηδονών.
ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ, ΠΑΛΙΟΙ ΚΑΙ ΝΕΟΙ, ΝΑ ΔΙΑΝΥΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΟΔΥΝΗ;
Ο καθένας μας υποφέρει αν και επειδή σκέπτεται «καθ’ υπέρβαση» φαίνεται να λέει το μήνυμα του Χριστού «διά μέσου» του σώματος. Κάτι που εννοεί ότι η σκέψη είναι μια συνοδεία κι ένα ταξίδι μέσα από την αγωνία. Ετσι μέσα από τον χριστιανισμό διαγράφεται μια άλλη εμπειρία του σκέπτεσθαι, η οποία δεν είναι υπολογιστική σκέψη ή προσαρμοστική σκέψη, αλλά η σκέψη που είναι συμπαρούσα μέχρι σημείου να υποφέρει. Αλλά ποιοι είναι οι τρόποι – παλιοί και σύγχρονοι για να διανύσει κανείς την οδύνη; Ο Ιησούς μέσα στην οδύνη του (συνεχίζει να λέει η Κρίστεβα) απευθύνεται μόνο στην ανθρώπινη φύση; Είναι ο γιος του Θεού, αλλά έτσι όπως παραδίδεται στον αφανισμό, δεν αφανίζει και το ίδιο το θεϊκό στοιχείο; Οι θεολογικοί διαξιφισμοί αφήνουν το θέμα ανοιχτό. Αραγε είναι δυνατό να το θίξουμε ξανά σήμερα;
Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΕΠΑΝΑΦΕΡΕΙ ΣΤΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΔΡΑΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΘΕΝΟΣ
Η μέχρι θανάτου δοκιμασία, την οποία επεσήμανε ο Απόστολος Παύλος, παρουσιάζει την εμπειρία των ορίων του υποβιβασμού, του εξευτελισμού, της λιμοκτονίας που βιώνει ο Χριστός… υποφέροντας… Υποφέροντας κι εγώ αυτές τις άγιες ημέρες με βαθιά οδύνη για τη μετάσταση στην άλλη ζωή της αγαπημένης μου αδελφής Ειρήνης και της αγαπημένης μου συζύγου Μαρίας, παράλληλα με τη βαριά οδύνη των συμπολιτών μας, αλλά και όλου του ελληνικού λαού από την πολύπλευρη οδύνη που απειλεί θεώρησα σημαντική την αναφορά στο βιβλίο της Κρίστεβα που πραγματεύεται το θέμα: “Αυτή η απίστευτη ανάγκη για πίστη”. Μέσα σ’ αυτή την, όπως γράφει η Κρίστεβα, ανάγκη ο χριστιανισμός επαναφέρει στη συνείδηση τα εσωτερικά δράματα του γίγνεσθαι του καθενός. Αποκτά έτσι μια τεράστια καθαρτική συνειδητή δύναμη. Με τη συμπονετική υπέρτατη οδύνη του Χριστού να είναι μια σωματική δοκιμασία όσο και μια ψυχική εγκατάλειψη που ωστόσο βρίσκουν τη λύση τους στη συμφιλίωση…
ΤΖΟΥΛΙΑ ΚΡΙΣΤΕΒΑ, γλωσσολόγος – ψυχαναλύτρια – συγγραφέας – καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Paris 7 Εκδόσεις “ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ”
