Σινέ Χανιά (1900-1922)

Ο αείμνηστος Γιώργος Φθενάκης («Σινέ-Σαντάν, 1899-1999. Από το γύρισμα του αιώνα στο άλλο») αναφέρει ότι ήδη από τον Ιανουάριο του 1900 στην πρωτεύουσα της Κρήτης δυο πλανόδιοι διασκεδαστές, ο Δ. Σταμπόλης και ο Γ. Καρακώτσης δίνουν τις πρώτες κινηματογραφικές παραστάσεις στο καφενείο του Δημοτικού Κήπου με έναν προβολέα ασετυλίνης και ένα φωνογράφο. Αυτή η προβολή επαναλαμβάνεται το 1902. Ταυτόχρονα, την ίδια χρονιά ο ιδιοκτήτης ενός μηχανήματος εσωτερικής προβολής προβάλλει εικόνες από την έκθεση στο Παρίσι. Τον επόμενο χρόνο, το 1903, ένας άλλος κινηματογράφος προβάλλει εικόνες από τη στέψη του Πρίγκιπα Νικόλαου. Το 1905 στην αίθουσα του Δημοτικού Κήπου λειτουργεί ο χειροκίνητος κινηματογράφος των Μανωλικάκη-Σαββάκη με χειριστή τον Τουρκοεβραίο τελάλη Γιακώ, ο οποίος αναλαμβάνει και χρέη αφηγητή.
Η καθιέρωση του κινηματογράφου στην πόλη των Χανίων, όμως, γίνεται τη δεκαετία του 1910 χάρη  στον Ρεθυμνιώτη επιχειρηματία Χαράλαμπο Σπανδάγο, ο οποίος αρχίζει να προβάλλει ταινίες το 1911 στο θέατρο του Δημοτικού Κήπου και λίγο αργότερα στην αίθουσα του «Χρυσόστομου» (1913). Το 1912, σύμφωνα με τον Μίνω Νικολακάκι («Παλιά Χανιά στο γύρισμα του αιώνα»), στο χώρο ενός καφενείου στην Σπλάντζια λειτουργεί και δεύτερη κινηματογραφική αίθουσα με Χανιώτη ιδιοκτήτη. Αυτονόητο είναι ότι πρόκειται πάντα για βουβό κινηματογράφο.
Ποιές είναι όμως οι ταινίες που προτιμά το κοινό; Από τη θεματολογία φαίνεται ότι είναι οι ιστορικές ταινίες, όπως οι τελευταίες 100 ημέρες της Βασιλείας του Μεγάλου Ναπολέοντα, η οποία παρουσιάζεται στο θερινό κινηματογράφο του Δημοτικού Κήπου, τον οποίο διαχειρίζεται ο Σπανδάγος («Νέα Έρευνα» 15/7/1914). Επίσης, ο βίος της βασίλισσας Μαρίας Αντουανέτας: «Σήμερον αρχίζει τας παραστάσεις του εν τη Αιθούση του Χρυσοστόμου ο θαυμάσιος κινηματογράφος του κ. Σπανδάγου, με το αριστούργημα του Δουμά πατρός «ο Ιππότης του Ερυθρού οίκου» εις το οποίον παρουσιάζεται με τα ζωηρότερα χρώματα η πλήρης συγκινητικών επεισοδίων ζωή της περιφήμου Βασιλίσσης Μαρίας Αντουανέτας» («Νέα Έρευνα», 4/10/1914). H ταινία προβλήθηκε στην αίθουσα του «Χρυσόστομου», λόγω του Φθινοπώρου.
Προβολές γίνονται και στο αμαξοστάσιο του Ερρίκου Συγκελάκη (για μικρό χρονικό διάστημα, κινηματογράφος Ideal). Αυτή την περίοδο ο τοπικός Τύπος βρίθει από καθημερινές καταχωρίσεις κινηματογραφικών προβολών τόσο του Σπανδάγου στο Ideal όσο και στην νέα κινηματογραφική αίθουσα στην συνοικία Μπόλαρη, το «Πάνθεον» («Νέα Έρευνα», 14/5/1916). Οι ταινίες αφορούν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική Εκστρατεία.
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι, εκτός από μέσο ψυχαγωγίας, ο κινηματογράφος λειτουργεί και διδακτικά, καθώς μορφώνει και ενημερώνει πολιτικά και ιστορικά το κοινό, όπως φαίνεται από τις ιστορικές ταινίες (π.χ. ο Μέγας Ναπολέων), την προβολή μαχών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), καθώς και από τα γεγονότα της Μικρασιατικής Εκστρατείας (π.χ. η μάχη της Κιουτάχειας στον κινηματογράφο Ideal) («Νέα Έρευνα», 23/4/1922).

Βιβλιογραφία
Α. Αλιγιζάκης, Όπερες, Μαντολινάτες & Καντάδες, Βαλς & Συρτός στα παλιά Χανιά. Πολιτισμός και κοινωνία κατά την περίοδο 1878-1967,  Ηράκλειο 2016.